بازخوانی عملکرد روشنفکران پس از انقلاب اسلامی

• چهارشنبه ۰۱ مرداد ۱۳۹۳ ۱۲:۳۰
• کد خبر : 114744

• اخبار
• سیاسی

نگرش سکولار شکاک، زیر بنای نسل روشنفکری پس از انقلاب اسلامی ‌بوده‌ است و به جای علم و قطعیت تجربی، همواره به شک و تردید توجه می‌کند و برداشت‌های غیرقطعی خود را در موضوعات و حوزه‌های مختلف هم‌چون مباحث دینی مطرح کرده و بدون این‌که کم‌ترین علمی ‌در آن حوزه داشته و به عقبه تفسیری، فقهی و تاریخی آن توجه می‌کند.

به گزارش خبرنگار شبکه اطلاع رسانی دانا، سکولاریزم در ایران مولود ورود مدرنیته است و از این رو پدیده‌ای وارداتی است. به دلیل ورود ناقص مدرنیته، روشنفکری نیز در ایران ناقص‌الخلقه به دنیا آمد. این مسئله در کنار بیگانگی مفاهیم روشنفکری با زیست جهان و تاریخ ایران، پدیده‌ای غریب به بار آورده است که امروزه از آن به نام روشنفکری یاد می‌شود. این نقص بنیادی روشنفکری در همه حوزه‌ها و شاخه‌های این پدیده، بازتولید شده است. برای مثال روشنفکری دینی که از نظر روش و منطق خود طفیلی روشنفکری سکولار است، از این آسیب دور نیست. قریب به اتفاق آن کسانی را که امروز با صفت عام «روشنفکر» یاد می‌کنیم، پیداست که در کار خود نه همواره صادق و نه کاملاً مصون از خطا بودند. مهم‌ترین آفتی که جریان روشنفکری را در احاطه خود داشته است، پریشان احوالی و پراکنده گویی نهفته در طبیعت آن است که با مهر زشت تقلید کورکورانه از غرب، بی‌سامانی و فقدان نظام‌مندی را به نمایش گذاشته است.وقوف بر آرا و اندیشه‌های روشنفکران و راستی‌ها و کاستی‌های آنان ما را بر وضعیت فعلی خود بصیرتر می‌کند و راه درازی را که پیش رو داریم روشن‌تر می‌کند. هر چند جریان روشنفکری به سال‌های پیش از انقلاب اسلامی، باز می‌گردد ولی وقوع انقلاب، نقصان این جریان روشنفکری را در ایران آشکارتر می‌کند.

ﭘﯿﺮوزی اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺳﺎل 57 ﺗﻐﯿﯿﺮی ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ در گفتمان روﺷﻨﻔﮑﺮی و ﻧﺴﺒﺖ و ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ دﯾﻦ و دﯾﻦ‌ﻣﺪاری اﯾﺠﺎد ﮐﺮد. ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻧﻘﻼﺑﯽ و دﯾﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﺤﻮرﯾﺖ ﺧﻂ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم (ره) و ﺟﺮﯾﺎن روﺣﺎﻧﯿﺖ ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن‌های ﻣﻮﺟﻮد ﻏﻠﺒﺔ ﮐﺎﻣﻞ ﯾﺎﻓﺖ. پس از ﮐﻮدﺗﺎی 28 ﻣﺮداد 1332 روﺷﻨﻔﮑﺮی دﯾﻨﯽ وارد حوزه‌های اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ شد که ﺑﺎ دو جریان ﻟﯿﺒﺮال و ﭼﭗ‌ﮔﺮا شناخته می‌شد و هر دو جریان در راستای انتقاد به نظام حاکم بر جامعه پیش می‌رفتند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ‌جریان روشنفکری علاوه بر نقد نظام حاکم، به طور دائم از هر فرصتی در راستای احیای دین سازگار با مدرنیته استفاده کرده و با قرائت‌های مختلف عقلی به سمت این نوگرایی پیش رفته ‌است. توجه این نسل از روشنفکران پس از انقلاب اسلامی ‌به دین، از داشتن جایگاه اصلی دین در نظام حاکم و این‌که غرب به صراحت از ناتوانی در حذف دین از جامعه سخن گفته و تنها ایجاد تغییر و بازخوانی و احیاگری از طریق دین را ممکن تلقی کرده بود، ناشی می‌شود.

نگرش سکولار شکاک، زیر بنای نسل روشنفکری پس از انقلاب اسلامی ‌بوده‌ است و به جای علم و قطعیت تجربی، همواره به شک و تردید توجه می‌کند و برداشت‌های غیرقطعی خود را در موضوعات و حوزه‌های مختلف هم‌چون مباحث دینی مطرح کرده و  بدون این‌که کم‌ترین علمی ‌در آن حوزه داشته و به عقبه تفسیری، فقهی و تاریخی آن توجه می‌کند.

ادعای این نوشته را می‌توان بر اساس ترسیم فضای گفتمانی حاصل شده از دوران دولت‌گردانی اصلاح طلبان، اثبات کرد. در واقع جریان اصلاحات تجلی این جریان روشنفکری در حوزه سیاسی، اجتماعی بود.

فضای سیاسی در دهه سوم انقلاب اسلامی ‌ایران با به قدرت رسیدن جریان موسوم به دوم خرداد در اوایل این دهه متاثر از اندیشه‌ها و نظرات فرهنگی و سیاسی جریاناتی بود که بدون اعتقاد به بنیان‌های نظری انقلاب اسلامی ‌و نظام دینی در حوزه‌های فرهنگی، فکری کشور فعال بودند.

حضور این جریان روشنفکر در عرصه سیاسی کشور با بروز ویژگی‌هایی روبه‌رو شد. مهم‌ترین ویژگی نسل جدید روشنفکران دینی این بود که آن‌ها در ظاهر دغدغه دین‌داری دارند ولی در عمل به جای نجات دین، برای تطهیر سکولاریسم تلاش می‌کنند.

این گروه از روشنفکران دینی در پذیرش دین به عنوان یک ایمان و دغدغه دفاع از دینداری حتی در حریم خصوصی و فردی با روشنفکران مسلمان حقیقی هم‌فکر هستند، ولی در مقصد و غایت روشنفکری مسلمان یعنی پیوند دین و سیاست و ضرورت تشکیل حکومت دینی و اعتقاد به نظام اجتماعی و حکومت دین، در کنار روشنفکران غیر‌دینی و عرفی و لائیک قرار می‌گیرند.

تفکرات این گروه از روشنفکران دینی در کشور با موضوع‌ها و مفاهیمی ‌همراه بود که بیش‌تر آن‌ها ناشی از اندیشه‌های غربی بوده و با هدف ستیز با دین و مخالفت حضور آن در صحنه سیاست و حکومت شکل گرفته بود؛ برخی از این مفاهیم عبارت است از: قبض و بسط تئوریک شریعت، مدیریت فقهی و مدیریت علمی، حکومت دینداران و حکومت دینی، دین حداقلی و دین حداکثری، پلورالیسم دینی، ضرورت تفسیر احکام دین بر اساس مفاهیم حقوق بشری، بسط تجربه نبوی، دموکراسی خواهی و مشروطه طلبی و در نتیجه، سکولاریسم و لیبرالیسم فرهنگی و سیاسی.

نکته دارای اهمیت در مورد جریان ناقص الخلقه روشنفکری در ایران، بیگانگی محض اصول این جریان با روح جامعه کشور و نظام جمهوری اسلامی است. این بیگانگی نتیجه‌ای جز طرح مسایلی متضاد با افکار جامعه نداشته است. عملکرد این جریان روشنفکر که در گذر زمان نگاه التقاطی خود را بر پیروی از آیین غرب ترجیح داد، هر چند با افول دولت اصلاحات به دلیل تقابل مردم با افکار حاکم بر این جریان، به انزوا کشیده شد، ولی امروز گاهی اوقات در گوشه و کنار کشور سر و صدایی را به پا می‌کند. این جریان با بهره‌مندی از همان نگرش سکولار شکاک، تشکیک در مهم‌ترین اصول دین مبین اسلام را دستور کار خود قرار داده است و هجمه به موضوعاتی هم چون حجاب، قصاص، تفاوت زن و مرد و... را به صورت تلویحی و آَشکار انجام می‌دهد. بارزترین مثال برای این جریان، مطلب هفته نامه آسمان است که در یکی از آخرین شماره‌های خود به صورت علنی حکم قرآنی قصاص را زیر سئوال برده و تشکیک بزرگی برای مخاطب به وجود آورده است.

به هر حال این جریان با گفتمان و فرهنگ برگرفته از اصول ناب اسلام تناقض دارد و از این نظر یک تقابل را بین این جریان و جامعه دینی ایران شاهد هستیم و دلیل اثربخش نبودن حوزه این جریان نوگرای روشنفکری را باید در همین عامل جست‌وجو کرد.

فرهاد نظریان سامانی

انتهای پیام/

• برچسب ها
• #
• #
• #
• #