شهرنشینی شتابان و چالش های رشد خطی شهر بوکان

• پنج‌شنبه ۰۶ خرداد ۱۳۹۵ ۱۵:۵۷
• کد خبر : 747750

• اخبار
• سایر رسانه ها

شهر بوکان بر روی دشت قرار دارد و واحدهای گوناگون ژئومورفیک از جمله کوه، رودخانه و دشت در تشکیل ساختار آن دخیل بوده اند، وجود کوه نعل شکن در شرق و وجود رودخانه سیمینه رود در غرب موجب شده که رشد شهر خطی باشد و شهر بیشتر از طرف جنوب و شمال توسعه یابد.

[

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا به نقل از کانی پرس؛ رشد جمعیت شهری در چند دهه اخیر موجب شده است که شهرها با مشکلات عدیده ای روبه رو شوند و هر روز مشکلات بیشتری گریبان گیر برنامه ریزان و مسئولان شهری شود.

, شبکه اطلاع رسانی راه دانا, کانی پرس؛ , ,

یکی از مسائل شهری مربوط به توسعه فیزیکی افسار گسیخته و بدون برنامه ریزی شهری است که بستر را برای بروز انواع مشکلات اقتصادی، اجتماعی و محیطی فراهم می کند.

,

شهر بوکان بر روی دشت قرار دارد و واحدهای گوناگون ژئومورفیک از جمله کوه، رودخانه و دشت در تشکیل ساختار آن دخیل بوده اند، وجود کوه نعل شکن در شرق و وجود رودخانه سیمینه رود در غرب موجب شده که رشد شهر خطی باشد و شهر بیشتر از طرف جنوب و شمال توسعه یابد.

,

در سمت شرق به دلیل وجود دامنه پر شیب در طرحهای شهری ساخت و ساز ممنوع شده ولی به دلیل رشد جمعیت ناشی از مهاجرت روستا شهری سکونتگاههای غیر رسمی در دامنه شهر گسترش پیدا کرده است واین هم مشکلاتی را برای شهر ایجاد کرده است. شهر بوکان با توجه به اینکه از نرخ رشد جمعیت بالایی برخوردار می باشد روز به روز به پیرامون خود گسترش میابد.

,

بر اساس آمار رسمی کشور، جمعیت شهر بوکان در سال 1335، 5308 نفر بوده که با ترتیب با نرخ رشد 5.9 درصد به 9375  نفر در سال 1345، با نرخ رشد 8.2 درصد در دهه 55 – 1345، به 20579 نفر در سال 1355 و با نرخ رشد 12.7 درصد در سال 65 – 1355 به 67998 نفر در سال 1365 افزایش یافته است. و در سال 1369 طبق تصویب نامه هیئت وزیران شهرستان بوکان به مرکزیت شهر بوکان مشتمل بر دو بخش تشکیل و از شهرستان مهاباد جدا شد.

,

جمعیت شهر بوکان که طی دوره ده ساله 75- 1365، با نرخ رشد سالانه 5.9 درصد به 120020 نفر در سال 1375 رسیده، طی دهه 85 – 1375 با نرخ رشد 2.3 درصد به 150703 نفر رسیده است. این امار در سال 1385 ،148943 نفر بوده و بر پایه آخرین داده های آماری سازمان آمار، جمعیت شهر بوکان در سال 1390 معادل 171773 نفر بوده است. بر این اساس جمعیت شهر بوکان طی دوره 5 ساله 90 – 1385 از نرخ رشد متعادل 1.9 درصد برخوردار بوده است.

,

به طور کلی می توان گفت اوج رشد جمعیت شهر بوکان مربوط به دهه 65 – 1355 با نرخ رشد 12.7 درصد بوده که از علل اصلی افزایش تصاعدی جمعیت در این دهه می توان علاوه بر عوامل ساختاری نظیر تمرکز امکانات و خدمات و ارزش افزوده در شهر و افزایش تعداد موالید و نرخ مهاجرت به شهر، به اتصال سه روستای امیرآباد، کلتبه و علی آباد به شهر و لحاظ شدن جمعیت آنها در سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهر بوکان اشاره نمود (جداول شماره 1).

,

جدول شماره 1- سیر تحولات جمعیتی و نرخ رشد شهر بوکان و مقایسه با جمعیت شهری کشور و استان آذربایجان غربی

,

 

,

	جمعیت (نفر)
	1335	1345	1355	1365	1375	1385	1390
کشور	18954704	2577822	33708744	49445010	60055488	70495782	75149669
استان آذربایجان غربی	778123	1087411	1407604	1971677	3496320	2873459	3080576
نقاط شهری استان	155635	277616	446774	903028	1315061	1724954	1922544
شهر بوکان	5308	9375	20579	67938	120020	150702	171773

,

 

جمعیت (نفر)

1335

1345

1355

1365

1375

1385

1390

کشور

18954704

2577822

33708744

49445010

60055488

70495782

75149669

استان آذربایجان غربی

778123

1087411

1407604

1971677

3496320

2873459

3080576

نقاط شهری استان

155635

277616

446774

903028

1315061

1724954

1922544

شهر بوکان

5308

9375

20579

67938

120020

150702

171773

,

 

جمعیت (نفر)

,

 

,

 

,

جمعیت (نفر)

,

جمعیت (نفر)

,

1335

1345

1355

1365

1375

1385

1390

,

1335

,

1335

,

1345

,

1345

,

1355

,

1355

,

1365

,

1365

,

1375

,

1375

,

1385

,

1385

,

1390

,

1390

,

کشور

18954704

2577822

33708744

49445010

60055488

70495782

75149669

,

کشور

,

کشور

,

18954704

,

18954704

,

2577822

,

2577822

,

33708744

,

33708744

,

49445010

,

49445010

,

60055488

,

60055488

,

70495782

,

70495782

,

75149669

,

75149669

,

استان آذربایجان غربی

778123

1087411

1407604

1971677

3496320

2873459

3080576

,

استان آذربایجان غربی

,

استان آذربایجان غربی

,

778123

,

778123

,

1087411

,

1087411

,

1407604

,

1407604

,

1971677

,

1971677

,

3496320

,

3496320

,

2873459

,

2873459

,

3080576

,

3080576

,

نقاط شهری استان

155635

277616

446774

903028

1315061

1724954

1922544

,

نقاط شهری استان

,

نقاط شهری استان

,

155635

,

155635

,

277616

,

277616

,

446774

,

446774

,

903028

,

903028

,

1315061

,

1315061

,

1724954

,

1724954

,

1922544

,

1922544

,

شهر بوکان

5308

9375

20579

67938

120020

150702

171773

,

شهر بوکان

,

شهر بوکان

,

5308

,

5308

,

9375

,

9375

,

20579

,

20579

,

67938

,

67938

,

120020

,

120020

,

150702

,

150702

,

171773

,

171773

, ,

یکی از الگو های شکل کلی شهر، الگوی ساخت خطی یا کریدوری است. شهر خطی توسعه شهر را با توجه به شاهراهها، رودها و کانالهای آبی به صورت خطی و در نواحی اطراف این مسیرها می کشاند.

,

آنچه که در مورد شهر بوکان قابل توجه می باشد این است که شهر بوکان در پیرامون خود زمینهای حاصلخیز کشاورزی بسیاری زیادی دارد که خطر بلعیده شدن آنها توسط رشد افسار گسیخته شهری وجود دارد.

,

شهر بوکان به لحاظ موقعیت جغرافیایی خاص، چنین شکلی را بر خود گرفته است، این عامل رشد خطی در بوکان از سال 1355 شروع می شود که در این سال خیابان های انقلاب و بهشتی تکمیل میشود و علاوه بر آنها میدان اسکندری و فرمانداری شکل می گیرند که زمینه گسترش خطی شهر را در جهت شمالی جنوبی فراهم می کند.

,

در سال 1365 نیز رشد خطی شهر به دلیل الحاق روستا های علی آباد و کلتپه و همچنین ایجاد شهرک فرهنگیان در بخش جنوبی شهر می باشد که زمینه هرچه بیشتر رشد خطی را فراهم کرده است، نکته دیگر این است که طرحهای تهیه شده برای شهر بوکان در دو دهه اخیر نتوانسته است رشد سریع جمعیتی که در نتیجه مهاجرت و زاد و ولد به وجود آمده بود پیش بینی کند. به همین دلیل ما شاهد شکل گیری سکونتگاه های غیر رسمی زیادی در شهر بوکان هستیم که هیچکدام از استانداردهای شهرسازی را ندارند و مشکلات اقتصادی و اجتماعی زیادی را نیز به وجود آورده اند.

,

(جدول 2)- روند رشد و توسعه شهر بوکان در ادوار گذشته، ماخذ: طرح جامع شهر بوکان 1392

,

 

,

مراحل گسترش شهر بوکان	زمان	گسترش شهر بوکان
مرحله اول	120 سال پیش	ایجاد هسته های اولیه شهر بوکان (قلعه سردار، مسجد جامع، حه وزه  گهوره، بازار شهر)
مرحله دوم	زمان سلطنت محمد رضا شاه تا سال 1346	گسترش شهر در جهت شمال و جنوب
مرحله سوم	1346 – 1355	ادامه توسعه در امتداد شمالی – جنوبی
مرحله چهارم	دوره بعد از انقلاب	شکل گیری محلات اسلام آباد، کلهرآباد، امیرآباد، بخشی از تپه ارکان و احداث محله های بین روستای حصار و جاده ترانزیتی غرب کشور.

,

 

مراحل گسترش شهر بوکان

 

 

زمان

 

گسترش شهر بوکان

مرحله اول

120 سال پیش

ایجاد هسته های اولیه شهر بوکان

(قلعه سردار، مسجد جامع، حه وزه  گهوره، بازار شهر)

مرحله دوم

زمان سلطنت محمد رضا شاه تا سال 1346

گسترش شهر در جهت شمال و جنوب

مرحله سوم

1346 – 1355

ادامه توسعه در امتداد شمالی – جنوبی

مرحله چهارم

دوره بعد از انقلاب

شکل گیری محلات اسلام آباد، کلهرآباد، امیرآباد، بخشی از تپه ارکان و احداث محله های بین روستای حصار و جاده ترانزیتی غرب کشور.

,

 

مراحل گسترش شهر بوکان

 

 

زمان

 

گسترش شهر بوکان

,

 

مراحل گسترش شهر بوکان

 

,

 

,

مراحل گسترش شهر بوکان

,

 

,

 

زمان

,

 

,

زمان

,

 

گسترش شهر بوکان

,

 

,

گسترش شهر بوکان

,

مرحله اول

120 سال پیش

ایجاد هسته های اولیه شهر بوکان

(قلعه سردار، مسجد جامع، حه وزه  گهوره، بازار شهر)

,

مرحله اول

,

مرحله اول

,

120 سال پیش

,

120 سال پیش

,

ایجاد هسته های اولیه شهر بوکان

(قلعه سردار، مسجد جامع، حه وزه  گهوره، بازار شهر)

,

ایجاد هسته های اولیه شهر بوکان

,

(قلعه سردار، مسجد جامع، حه وزه  گهوره، بازار شهر)

,

مرحله دوم

زمان سلطنت محمد رضا شاه تا سال 1346

گسترش شهر در جهت شمال و جنوب

,

مرحله دوم

,

مرحله دوم

,

زمان سلطنت محمد رضا شاه تا سال 1346

,

زمان سلطنت محمد رضا شاه تا سال 1346

,

گسترش شهر در جهت شمال و جنوب

,

گسترش شهر در جهت شمال و جنوب

,

مرحله سوم

1346 – 1355

ادامه توسعه در امتداد شمالی – جنوبی

,

مرحله سوم

,

مرحله سوم

,

1346 – 1355

,

1346 – 1355

,

ادامه توسعه در امتداد شمالی – جنوبی

,

ادامه توسعه در امتداد شمالی – جنوبی

,

مرحله چهارم

دوره بعد از انقلاب

شکل گیری محلات اسلام آباد، کلهرآباد، امیرآباد، بخشی از تپه ارکان و احداث محله های بین روستای حصار و جاده ترانزیتی غرب کشور.

,

مرحله چهارم

,

مرحله چهارم

,

دوره بعد از انقلاب

,

دوره بعد از انقلاب

,

شکل گیری محلات اسلام آباد، کلهرآباد، امیرآباد، بخشی از تپه ارکان و احداث محله های بین روستای حصار و جاده ترانزیتی غرب کشور.

,

شکل گیری محلات اسلام آباد، کلهرآباد، امیرآباد، بخشی از تپه ارکان و احداث محله های بین روستای حصار و جاده ترانزیتی غرب کشور.

, ,

 روند سریع انتقال جمعیت از روستاها به شهر بوکان با ایجاد منابع و امکانات کافی شهری مانند مسکن، آب، برق و ... همراه نبوده و کمبودهایی در همه زمینه ها وجود داشته است.

,

از طرف دیگر افزایش جمعیت، گسترش فیزیکی شهر را در پی داشته و ارائه خدمات شهری را مشکل کرده است، بدین ترتیب مشکل مسکن، کمبود فضای سبز کافی، حاشیه نشینی و بیکاری از جمله عوامل نارضایتی شهری است.

,

این روند سریع جمعیتی و نبود برنامه آنچنانی رشد فضایی شهر را به حالت خطی در راستای محور شمالی – جنوبی یعنی جاده میاندوآب – سقز در آورده است که خود تبعات مختلفی برای شهر و شهروندان در بر داشته است، بدون شک اقدامات مدیران شهری و نوع دیدگاه و برنامه ریزی آنها در این روند بی تاثیر نبوده است. گسترش شهرنشینی در دهه های اخیر در بوکان بویژه افزایش جمعیت و کمبود امکانات رفاهی متناسب با این افزایش جمعیت، مشکلات اجتماعی فراوانی پیش روی مدیریت شهری قرار داده است.

,

بدین ترتیب بررسی نگرش شهروندان از مشارکت در مدیریت شهری به عنوان هدف اصلی می تواند حائز اهمیت باشد. پس با شناسایی زمین های پیرامون شهر به همراه دیگر شرایط محیطی می توان شهر را به بهترین سمت هدایت کرد که کمترین خسارت جانی و زیست محیطی را در بر دارد.

,

از این رو مدیریت شهری در شهر بوکان در صورتی می تواند موفق باشد که از پایین ترین سطح تا بالا ترین سطح در آن مدیریت شهری مناطق شهری، نواحی شهری و محلات شهری به عنوان لایه های سیاست گذاری و تصمیم گیری وجود داشته یاشد.

,

متصل شدن روستاهای علی آباد در شمال و کلتپه در جنوب شهر، ساختار شهری را به شکلی خطی در آورده است. در این بین اتصال روستای امیرآباد در قسمت غربی به شهر ساختار سازمانی شهر را بصورت منفصل در آورده که عبور رودخانه از بین این بخش از شهر و بخش اصلی که بوسیله دو پل ارتباطی به هم متصل شده اند می تواند ساختاری غربی – شرقی به فضای کالبدی شهر بدهد. از لحاظ ساختاری بافت بخش های امیرآباد ، علی آباد و کلتپه دارای بافتی ارگانیک و سنتی می باشند.

,

شکل شماره 1- بافت های شهری بوکان، طراح: نگارنده

,

عمده مشکلات خالی شدن خیابانها از درختان، زهکشی بد و خفگی ریشه ها، آلودگی هوا، آب و خاک، صدمات ناشی از ساخت و سازها و عملیات عمرانی رو زمینی- زیر زمینی و کندن کانالهای خطوط خدماتی و ... از نبود همکاری های درون بخشی و فرا بخشی ناشی می شود که فقط در صورت توافق روی یک برنامه ریزی راهبردی جامع و هماهنگ در زمینه مورفولوژی شهری (شکل شهر)، حمل و نقل و فضای سبز شهری مرتفع خواهد شد. وجود رابطه بسیار تنگاتنگ بین مورفولوژی شهری با برنامه ریزی زیر ساختهای حمل و نقل شهری، موضوعی کلیدی و بدیهی است.

,

برای شهری مانند بوکان  به نظر می رسد که مورفولوژی شهری خطی  در مقایسه با دیگر راه حل های مطرح در محافل تخصصی و در برنامه ریزیهای راهبردی، از طریق مدیران شهری به عنوان راهبرد بهینه مورد ارزیابی و اجرا قرار گرفته است. البته همیشه ارجح است که به جای استفاده از مدل استاتیک برای یک مورفولوژی شهری، مسیرها و راه حلهای متعدد و نو گرایانه ای را بررسی و شناسایی کنیم تا به فرمهای شهری متعدد که بتوانند در شرایط محلی پایدار باشند، دست یابیم. به این ترتیب نیاز مبرمی به یک برنامه ریزی راهبردی برای رشد فضایی شهر بوکان و پیرامون شهر داریم که به طور مستقیم و غیر مستقیم با موفولوژی شهری ارتباط تنگاتنگ داشته باشد.

,

 چالشهای موجود گسترش شهر بوکان به شکل خطی

,

• فاصله گرفتن نواحی مختلف شهر از مرکز شهر می شود و بقولی شاهد ایجاد چند مرکز شهری هستیم.
• ایجاد مشکلات ترافیکی و طولانی تر شدن زمان رفت و امدهای درون شهری برای شهروندان.
• دست یازی به زمین های مرغوب کشاورزی در نقاط شمالی – جنوبی شهر بخصوص محور شمال.
• مشکلات خدمات رسانی رفاهی در راستای محورهای طولی.
• ایجاد هسته های متراکم فعالیت و کاربری در دو طرف محورها.
• استفاده از خودرو شخصی در شهر بوکان با توجه به عدم سرمایه گذاری سنگین در ایجاد حمل و نقل عمومی کارآمد و زیرساخت های مربوطه.
• نیاز به زمین های بیشتر جهت رشد فضایی و در نتیجه ارتقای مشکلات فوق به معضلات اینده شهر.

,

فاصله گرفتن نواحی مختلف شهر از مرکز شهر می شود و بقولی شاهد ایجاد چند مرکز شهری هستیم.

,

ایجاد مشکلات ترافیکی و طولانی تر شدن زمان رفت و امدهای درون شهری برای شهروندان.

,

دست یازی به زمین های مرغوب کشاورزی در نقاط شمالی – جنوبی شهر بخصوص محور شمال.

,

مشکلات خدمات رسانی رفاهی در راستای محورهای طولی.

,

ایجاد هسته های متراکم فعالیت و کاربری در دو طرف محورها.

,

استفاده از خودرو شخصی در شهر بوکان با توجه به عدم سرمایه گذاری سنگین در ایجاد حمل و نقل عمومی کارآمد و زیرساخت های مربوطه.

,

نیاز به زمین های بیشتر جهت رشد فضایی و در نتیجه ارتقای مشکلات فوق به معضلات اینده شهر.

,

 اسماعیل حسین نژاد، دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری

,

انتهای پیام/م

, , ]

• برچسب ها
• #
• #
• #