به گزارش خبرنگار اقتصادی شبکه اطلاع‌رسانی راه دانا؛ با گسترش مفهوم سرمایه اعم از سرمایه فیزیکی و یا سرمایه انسانی، عوامل مؤثر دیگری علاوه بر سرمایه فیزیکی و نیروی کار نیز در جریان رشد اقتصادی شناسایی شدند. یکی از این عوامل، بهره‌وری منابع تولید است که تحت‌تأثیر عوامل متعددی از جمله دانش قرار می‌گیرد.
هدف رهبری از نامگذاری سال ۱۴۰۱ این بود که رابطه بلندمدت بین محور‌های مختلف دانش در چارچوب اقتصاد دانش‌بنیان و رشد اقتصادی در ایران ادامه‌دار باشد، تا بین محور‌های مختلف دانش (سرمایه انسانی و آموزش، رژیم‌های نهادی و اقتصادی و زیرساخت‌های اطلاعاتی) رابطه بلندمدت به وجود آید تا محور‌های دانش، تأثیر خود را بر رشد اقتصادی گذاشته و سرعت تعدیل انحراف از کوتاه‌مدت به بلندمدت را بطئی و کند کنند.
جایگاه دانش‌بنیان‌شدن اقتصاد از دیدگاه مقام معظم رهبری
از نظر ایشان علم برای کشور، سرمایه‌ای بی‌پایان و تمام‌نشدنی است؛ بنابراین اگر چرخه تولید علم در کشور به راه افتد، اگر استعدادی به جریان افتد، اگر ظرفیت‌ها شروع به بروز و ظهور کرد، آن موقع دیگر منبع تمام‌نشدنی است. رهبر معظم انقلاب در دیدار با فعالان شرکت‌ها و تولیدکنندگان دانش‌بنیان در سال ۹۱ در گوشه‌ای از صحبت‌هایشان می‌فرمایند که علم پدیده‌ای درون‌زاست؛ چیزی نیست که انسان برای آن ناچار و ناگزیر باشد وابسته شود؛ بله اگر شما بخواهید علم حاضر و آماده را بگیرید، همین است؛ وابستگی دارد، احتیاج دارد، دست دراز کردن دارد؛ اما بعد از آنکه بنیان علمی در یک کشوری به وجود آمد، استعداد هم در آن کشور وجود داشت، آن‌وقت حالت چشمه‌های جوشان را پیدا می‌کند.
ایشان در این زمینه می‌فرمایند: اگر ما بپردازیم به دنبال‌گیری تحقیق و علم و ژرف‌نگری و دانش‌پژوهشی، اگر این مسئله در کشور همچنان که بحمدالله چند سالی است جدی گرفته شده و دنبال می‌شود، با همین شتاب، بلکه باانگیزه بیشتر و اهتمام بیشتر دنبال شود، بدون تردید کشور به یک اوجی دست خواهد یافت.
این دیدگاه باز و روشن درباره مقوله حمایت از دانش‌بنیان‌ها دقیقاً در زمانی که مجموعه‌های دانشی در حال شکل‌گیری هستند، به‌نوعی حمایت همه‌جانبه از نیروی انسانی نخبه و صاحب دانش هم به‌حساب می‌آید.
قانون حمایت از کسب‌وکار دانش‌بنیان چه موضوعاتی را به‌عنوان تکلیف مطرح نمود
قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات که در راستای اجرای اصل ۱۲۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به تصویب رسید، شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان را شرکت یا مؤسسه‌ای خصوصی یا تعاونی تلقی کرده که به‌منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری‌های برتر و باارزش افزوده فراوان به‌ویژه در تولید نرم‌افزار‌های مربوط تشکیل می‌شود.
ارکان اقتصاد دانش‌بنیان
به گزارش راه دانا؛ از دیدگاه کارشناسان اقتصادی، اقتصاد دانش‌محور بر چهارعنصر اصلی متکی است
۱) شاخص نوآوری: یک سیستم ابداع و نوآوری کارآمد متشکل از بنگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، دانشگاه‌ها، اتاق‌های فکر و سایر سازمان‌هایی است که می‌توانند با بهره‌گیری از ذخایر دانش جهانی آن را مطابق با نیاز‌های خود بومی‌سازی کند و درنهایت راه‌حل‌های فناورانه جدید ارائه دهند.
۲) شاخص آموزش: نیروی کاری آموزش‌دیده و ماهر که قادر به ایجاد اشتراک‌گذاری و استفاده مؤثر از دانش است.
۳) شاخص ICT: زیرساخت‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات مدرن و قابل‌دسترس به‌عنوان کاتالیزوری برای برقراری ارتباطات مؤثر، انتشار و پردازش اطلاعات عمل می‌کنند.
۴) نظام نهادی: نظام نهادی و انگیزشی اقتصادی مشتمل بر انگیزه‌‌هایی است که با تشویق به‌کارگیری کارآمد دانش موجود و جدید موجبات ارتقای کارآفرینی در اقتصاد را فراهم می‌آورد.
مرکز پژوهش‌های مجلس در سال‌های گذشته در گزارشی با مقایسه مدل توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در کشور‌های فنلاند، هند، کره جنوبی و ترکیه در محور‌های فوق، تأکید کرد که مهم‌ترین مسئله‌ای که سیاست‌گذاران این حوزه باید آن را متوجه شوند، این است که دانش‌بنیان بودن را محدود به فناوری‌های پیشرفته ندانند و سعی بر توسعه آن در تمام زمینه‌ها داشته باشند. همچنین مدل توسعه اقتصادی دانش‌محور در هر کشوری متفاوت و منحصربه‌فرد است و نمی‌توان نسخه‌ای واحد برای همه پیچید.
الزامات موفقیت از دیدگاه مرکز پژوهش‌های مجلس
همچنین این گزارش افزود سه وجه مشترک میان کشور‌های با اقتصاد دانش‌بنیان عبارت است از:
اولاً در این کشور‌ها دانش‌بنیان‌شدن اقتصاد با گسترش رقابت‌پذیری صنایع داخلی گره‌خورده است.
دومین وجه مشترک، سیاست‌های هماهنگ توسعه اقتصاددانش بنیان و توسعه صنعتی است که در مورد کشور فنلاند و کره جنوبی به‌وضوح این مورد را می‌توان مشاهده کرد.
سومین مقوله مشترک، لزوم توجه به اکوسیستم اقتصاددانش بنیان و تمرکز ویژه بر بازیگران مختلف این اکوسیستم از جمله نهاد‌های حمایتی و تأمین مالی، دولت، بنگاه‌های بزرگ و کوچک، دانشگاه‌ها و حتی تا حدودی جامعه است.
نباید ذهن‌ها صرفاً به‌سوی یک دسته محدود از شرکت‌های دانش‌بنیان برود
به گزارش راه دانا؛ با کمبود منابع طبیعی زمین در نتیجه نیاز به زیرساخت‌های سبز، یک صنعت لجستیکی که مجبور به تحویل به‌موقع، افزایش تقاضای جهانی، سیاست نظارتی است که با نتایج عملکرد اداره می‌شود، و تعداد دیگری از موارد دیگر اولویت بالایی دردانش دارند؛ و تحقیقات مهم هستند. دانش تخصص فنی، حل مسئله، سنجش عملکرد و ارزیابی و مدیریت داده‌های موردنیاز برای مقیاس جهانی بین‌مرزی، بین‌رشته‌ای رقابت امروز را فراهم می‌کند.
در پایان باید تأکید کرد اکنون که با نامگذاری سال به اسم تولید دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین، تمرکز مسئولین و سیاست‌گذاری به این موضوع جلب شده، نباید ذهن‌ها صرفاً به یک دسته محدود از شرکت‌های دانش‌بنیان مثل صنایع هایتک یا استارتاپ‌ها محدود شود و با درک اهمیت نقش دانش در آینده اقتصاد جهان و این روند جهانی، سیاست‌هایی با درنظرگرفتن ۴ بعد مختلف اقتصاد‌های دانش‌بنیان و اقتضائات بومی کشور اخذ شود.
به گزارش راه دانا: باتوجه‌به بررسی‌های انجام شده به نظر می‌رسد شرکت‌های دانش‌بنیان که در مراحل آغازین فعالیت خود در کشور به سر می‌برند منشأ تحولات گسترده‌ای در فضای اقتصادی و زیربخش‌های آن اعم از صنعت، خدمات، کشاورزی و… به‌واسطه افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید باشند.
از پیامدهای حضور این دانش در فضای اقتصادی کشور در سال ۱۴۰۱ می‌توان به رشد تولید ناخالص داخلی، افرایش اشتغال، ارزآوری و… و در نهایت هدایت به سمت توسعه پایدار اشاره داشت؛ ازاین‌رو ضرورت دارد به جهت صرفه‌های اقتصادی و رقابت‌پذیری کالایی در عرصه بین‌الملل گام‌های مؤثر به‌منظور محوریت دانش و فناوری در عرصه‌های مختلف بالاخص اقتصادی برداشته شود.
هر چند تحقق این مهم منوط به توسعه زیرساخت‌ها و بسترسازی‌های مناسب همچون حمایت‌های مالی و قانونی و اقدامات مؤثر سیاست‌گذاران در راستای توسعه بازار این محصولات در کشور و منطقه و استفاده سیستماتیک از تأمین مالی کم‌هزینه و پیشگیری از فرار مغزهاست، اما امید داریم این حمایت و ساختارسازی پس از این سال نیز هنوز ادامه‌دار باشد تا نظر مقام معظم رهبری در این زمینه هر روز به تحقق کامل نزدیک‌تر شود.
خبرنگار: محمود گودرزی