به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ وحیده علی میرزایی دکترای مطالعات زنان و پژوهشگر مسائل زنان در خصوص نقش زنان در قیام عاشورا توضیحاتی ارائه کرد.
1. چقدر به این موضوع که قیام عاشورا به پشتوانۀ زنان اتفاق افتاد اعتقاد دارید؟
در قیام عاشورا، زنان نقش مهمی در حفظ و برجسته کردن ارزش‌های اسلامی و مبارزه با ظلم داشتند. آن‌ها با شجاعت در زمانه‌ای که امام حسین علیه‌السلام به‌تنهایی در مقابل لشکر ظالم یزید برخاسته بود، نقش خود را با ایثار و پایبندی به اصول اسلامی به اثبات رساندند. در واقعۀ عاشورا با سه دسته از زنان به‌طور مستقیم روبه‌رو هستیم:
1. همسران اهل‌بیت: رباب و ام‌اسحاق، همسران امام حسین علیه السلام با استقامت و صبر، حمایت و رهبری معنوی اهل‌بیت و یاران امام حسین علیه‌السلام را بر عهده داشتند و با وجود تحمل مشقت‌های فراوان و رنج از دست دادن فرزند، پا پس نکشیدند.
2. دختران اهل‌بیت: دختران اهل‌بیت نیز در قیام عاشورا نقش بسیار مهمی داشتند. زینب بنت علی سلام الله علیها سرور زنان در کربلا، با شجاعت و صبر خود، شهادت حسین علیه‌السلام و یاران باوفایش را برای جهانیان تعبیر و تفسیر کرد. سکینه دختر امام حسین علیه‌السلام نیز در کنار عمه‌اش حضور داشت و به زنان و کودکان خدمت می‌کرد.
3. زنان شیعیان: آن‌ها با حمایت از امام حسین علیه‌السلام و همراهی با اهل‌بیت در مصائب و آزمایش‌های کربلا، نمادی از استقامت و ایثار برای نجات اسلام و دین بودند. زنان در کربلا به‌عنوان پرستاران و مراقبان مجروحان و کودکان، به اهل‌بیت و یاران آن‌ها خدمت می‌کردند.
فكيهه يا فاكهه همسر عبدالله بن اريقط و مادر قارب شهيد گلگون كفن کربلاست. او كنيز امام حسين علیه السلام بود و در منزل جناب رباب سلام الله علیها خدمت می‌كرد. فكيهه هنگام حركت امام حسين علیه السلام به كربلا با فرزندش قارب به كربلا رفت و به دست دشمن زبون به اسارت گرفته شد.
طوعه نیز یکی دیگر از زنان تاثیرگذار واقعۀ عاشوراست. وی قبلاً کنیز اشعث بن قیس بود. اشعث او را آزاد کرد و مردی به نام اُسید خضرمی با او ازدواج کرد. طوعه از زنان کوفه و طرف‌دار اهل بیت بود. وقتی مسلم بن عقیل بر اثر بی‌وفایی کوفیان، تنها ماند، طوعه، مسلم را در خانهٔ خود پناه داد، لیکن فرزندش، مخفی‌گاه مسلم را به ابن زیاد گزارش داد و مسلم بعد از جنگی سخت، دست‌گیر شد و به شهادت رسید. در کتاب اعلام النساء‌المومنات آمده است که طوعه مسلم را به جنگ تشویق می‌کرد و هنگامی که دشمن از پشت به مسلم حمله می‌کرد، به او هشدار می‌داد.
به طور کلی، زنان در قیام عاشورا با شجاعت و استقامت و پایبندی به ارزش‌های دینی، نمونه‌هایی برجسته از مقاومت و خدمت به اسلام و عدالت بودند. نقش آن‌ها در حفظ میراث اهل‌بیت و انتقال آن به نسل‌های آینده، همچنین در تثبیت روحیه مسلمانان در برابر ستم و ظلم، بسیار مهم و یادگاری با ارزش است.
در حادثه كربلا با مادران، خواهران، دختران و همسرانى مواجهیم که یا در صحرای کربلا حضور داشتند یا از دور اوضاع را رصد می‌کردند! همگیِ آن‌ها، با تشويق مردان و همسران و برادران و پدران خود و دلدارى دادن به آن‌ها، آنان را به نبرد تشويق كرده و با شجاعت به ميدان كارزار فرستاده‌اند.
حضرت ام‌البنین یکی از همین زنان بود. دختری شجاع و با شهامت که در قبیلۀ کلابیه به فصاحت و دانش شهرت داشت. غیرت و شهامت در خون خاندانش بود.
وقتی عقیل از طرف امیرالمومنین علیه‌السلام به خواستگاری‌اش آمد، مقابل ولایت مولایش، خود را به خانه‌داری و خدمت‌گزاری برای یتیمان بانوی دو عالم حضرت زهرا سلام الله علیها سپرد. به مولایش «بله» گفت؛ اما در واقع این پاسخ، لبیکی بود که تا آخرین قطره خون پسرانش در راه سیدالشهد ادامه داشت. او مادری و تربیت نسلی صالح برای قیامی جهانی را برگزید. انتخاب کرد که الگوی سوم زن در جهان باشد.
نه از گفتمانی که زن را جنس دوم و صرفاً در خدمت منافع مردانه می‌بیند و نه از مکتبی که تساوی با مردان را به قیمت حذف همۀ طبیعت‌های زنانه‌اش طالب شود.
او الگوی سوم زن شد. زنی که اثر تربیتی‌اش تاریخ بشر را تا ابد، به بیداری فرا می‌خواند.
2. امام حسین علیه السلام برخلاف سایر جنگ‌ها به‌همراه تمامی اعضای خانواده اعم از پیر و جوان و کودک و بیمار در قیام عاشورا شرکت کردند. از کار ایشان چه معنایی استنباط می‌شود؟
قیام عاشورا، تنها رویدادی تاریخی است که در آن امام حسین علیه السلام به‌همراه اعضای خانواده و یاران وفادار به عدالت و حق، در مقابل نظام ستم‌گر یزید بن معاویه برخاست. حضور امام حسین علیه السلام با تمامی اعضای خانواده‌اش در قیام عاشورا نشان‌دهنده تصمیم قطعی و قاطعانه ایشان برای مبارزه با ستم و بی‌عدالتی بود. ایشان فراتر از تأمل در امکان برنده شدن یا شکست، حق و عدالت را نسبت به شهادت و مرگ در راه اصلاح و تحقق این ارزش‌ها در جامعه، ورای هر چیز دیگر قرار دادند. امام حسین علیه السلام با حضور خانواده‌اش در قیام عاشورا نشان داد که این مبارزه برای اعتقادات اصلی و حفظ ارزش‌های والای اسلام است.
حضور خانواده به‌معنای تأیید و تأکید بر اهداف و برنامه‌های امام حسین علیه السلام بوده و نشان‌دهندۀ اطمینان کامل ایشان از صحت اعتقادات و ارزش‌هایشان بوده است. آن‌ها با حضور در قیام عاشورا همبستگی خانوادگی و ارادۀ مشترک برای اجرای ارزش‌ها و اصول اسلامی را به تصویر کشیدند.
٣. در قیام عاشورا زنانی را می‌بینیم که همسرانشان را از تجارت منع می‌کنند و از آن‌ها می‌خواهند به لشکر امام حسین علیه‌السلام بپیوندند، یا کسانی که رضایت و حلالیت زندگی و دنیای خود را بر اساس پیوستن همسر به لشکر امام حسین علیه‌السلام قرار می‌دهند! از این چه معنایی استخراج می‌شود؟
با نگاهی سطحی به این موضوع، مواردی را خاطرنشان می‌کنم:
١. علاقه به خدمت و فداکاری: زنانی که همسرانشان را از تجارت منع می‌کنند و از آن‌ها می‌خواهند به لشکر امام حسین علیه‌السلام بپیوندند، علاقه و تمایل به خدمت به اهداف بزرگ‌تر و ارزشمندتر را به منصۀ ظهور می‌رسانند.
2. تلاش برای ترویج ارزش‌ها: آن‌ها با این عمل نشان می‌دهند که برای ترویج ارزش‌ها و اصول محوری در زندگی خود، حاضرند هر چیزی را فدا کنند. آن‌ها دستاوردها و رضایت خود را در تحقق خواسته‌‌های ارزشمندتری می‌بینند.
3. انعکاس معنویت و محوریت اسلام: آن‌ها ارزش‌ها و اصول محوری اسلامی را در پیش‌گاه خداوند برتر و مهم‌تر از زندگی دنیوی خود می‌دانند و در جهت تحقق آن از هیچ کار دریغ ندارند.
4. تلاش برای تشکیل جامعۀ عدالت‌مند: زنان نشان می‌دهند که در جهت تشکیل یک جامعۀ عدالت‌مند و سعادت بشری، به تلاش می‌پردازند و در این راه هیچ‌چیزی مانع تحقق این هدف در آن‌ها نخواهد بود. آن‌ها ثابت کردند نه‌تنها مانع اهداف والای حسین علیه‌السلام نخواهند بود؛ بلکه آن‌ها نمادی از فداکاری و خدمت به ارزش‌های بزرگ‌تر و انعکاس محوریت و معنویت اسلام و تلاش برای تشکیل جامعۀ عدالت‌مند هستند.
با نگاهی به حرکت و قیام تاریخ‌ساز حضرت سیدالشهداء علیه‌السلام از آغاز تا پایان، بانوانی را می‌بینیم که احساس مسئولیت فراوان می‌کنند و در این عرصه هرکدام به‌شکلی حاضر می‌شوند.
دسته اول: زنانی که زمینه‌ساز بودند: ماریه بنت سعد: تشکیل‌دهندۀ پایگاه فرهنگی. طوعه: میزبان سفیر امام در کوفه. دلهم: زمینه‌ساز سعادت همسر خود
دسته دوم: حاضران در میدان مبارزه
حضرت زینب: طلائیه داران بانوان
ام وهب: مادری از جنس مقاومت
همسر وهب: نوعروسی شجاع
دسته سوم: زنان در اسارت
فاطمه بنت الحسین علیهاالسلام: تبیینی از جنس هنر
ام‌کلثوم: هم‌قدم با زینب کبری سلام الله علیها
همسر خولی: افشای جنایت همسر
دسته چهارم: نقش‌آفرینان بعد از اسارت
فاطمه بنت الحسین: هنر استفاده از ذوق و قریحه
ام‌البنین: جهاد تبیین با محرک‌های عاطفی
رباب: مادری داغ‌دار
ام‌سلمه: بانویی در اثبات حقانیت نوه رسول الله صلی‌الله علیه و آله
۴. زمانی که مختار ثقفی به خون‌خواهی امام حسین علیه‌السلام برخواست معتقد بود که اگر کسی به‌قدر سنگ‌ریزه‌ای به خاندان حسین علیه السلام اهانتی وارد کرده، شایستۀ کشته شدن است؛ اما در کشته‌های قیام مختار هیچ زنی دیده نشده است! چه معنایی می‌توان از این موضوع دریافت کرد؟
این‌ها همگی یا زنانی بودند که وقتی فهمیدند همسرانشان چه اعمال شنیعی در ارتباط با خاندان حسین علیه السلام مرتکب شده‌اند منزل را به قصد طلاق ترک کردند تا زیر سایۀ چنین مردی نباشند! یا مرد‌ها را از منزل بیرون کردند یا کسانی هستند مانند همسر خولی که در قیام مختار همسرانشان را به مختار ثقفی تحویل دادند و موجب شدند قیام مختار به نتیجه برسد. بنا به گواهی تاریخ، هیچ زنی وجود ندارد که در مقابل امام حسین علیه‌السلام بایستد یا به خون‌خواهی امام حسین علیه‌السلام قیام نکرده باشد.
زنان تاثیرگذاری نیز بوده‌اند که نقش مهمی در تحقق قیام عاشورا ایفا کرده‌اند: ماریه بنت سعد یکی از آن‌هاست. او بانویی شجاع و فداکار و از شیعیان مخلص بصره بود.
منزل این بانوی باشهامت، محل تجمع شیعیان بصره بود و به‌عنوان یک پایگاه فرهنگی برای انتشار فرهنگ شیعی و مناقب و فضایل اهل بیت علیهم‌السلام از آن استفاده می‌شد.
در جریان کربلا بسیاری از افرادی که در این منزل رفت‌وآمد داشتند، به یاری امام حسین علیه السلام شتافته و به‌سوی کوفه رهسپار شدند. از آن جا که قیام امام حسین علیه‌السلام یک حرکت فرهنگی بود و برای احیای سنت خدا و رسول گرامی او صورت گرفت و تنها یک حماسۀ احساسی و سیاسی نبود، می‌توان به نقش مهم چنین پایگاه‌های مردمی پی برد؛ زیرا همیشه بسترسازی فرهنگی و پی‌ریزی مبانی و اصول، جهت قیام‌های جهانی، از مکان‌های کوچک آغاز می‌شود! همان‌گونه که نقطۀ آغازین اسلام از منزل زیدبن ارقم بود و بعدها گسترش جهانی یافت.
واقعۀ کربلا نشان داد زن در حاشیۀ تاریخ نیست و در متن حوادث مهم تاریخی قرار دارد! همان‌طور که رهبر معظم انقلاب(ره) فرمودند: زینب کبری سلام الله علیها یک نمونهٔ برجستۀ تاریخ است که عظمت حضور یک زن را در یکی از مهم‌ترین مسائل تاریخ نشان می‌دهد. اینکه گفته می‌شود در عاشورا، در حادثۀ کربلا، خون بر شمشیر پیروز شد - که واقعاً پیروز شد - عامل این پیروزی، حضرت زینب بود؛ والّا خون در کربلا تمام شد. حادثۀ نظامی با شکست ظاهریِ نیروهای حق در عرصۀ عاشورا به پایان رسید؛ اما آن چیزی که موجب شد این شکست نظامىِ ظاهری، تبدیل به یک پیروزی قطعىِ دائمی شود، عبارت بود از منش زینب کبری سلام الله علیها، نقشی که حضرت زینب برعهده گرفت، این خیلی چیز مهمی است. این حادثه نشان داد که زن در حاشیه تاریخ نیست! زن در متن حوادث مهم تاریخی قرار دارد.
به‌عنوان صحبت پایانی جا دارد خاطرنشان کنم زنان نقش بسیار مهمی در واقعۀ عاشورا و پس از آن قیام مختار ایفا کردند و به‌حق، تاریخ، سینه‌به‌سینه توسط زنان منتقل شده است. زنان بهترین و مطمئن‌ترین افراد برای روایت تاریخ و کمک به حفظ آن از انواع تحریف هستند. به قول شاعر اهل بیت، آقای قادر طهماسبی:
کربلا در کربلا می‌ماند اگر زینب نبود
سرّ نی در نینوا می‌ماند اگر زینب نبود
و سلام بر ام‌البنین سلام الله علیها! مادری که در برابر شهادت چهار پسرش تنها یک جمله گفت: همۀ فرزندانم فدای حسین.