به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ ادبیات حماسی به روایت‌های ادبی مختلف در قالب نظم و نثر گفته می‌شود که بیانگر نبردها، رشادت‌ها و پهلوانی‌های فرد یا افراد مختلف است. داستان‌های حماسی از گذشته‌های بسیار دور تا کنون نسل به نسل بین مردم بیان می‌شدند و به تدریج، شکل تازه‌ای به خود می‌گرفتند. ادبیات حماسی در تمام دنیا معروف است و شاعران و افراد نامدار زیادی در حوزه ادبیات ایران و جهان، در این شاخه فعالیت داشته‌اند.

در این مطلب تصمیم داریم نگاهی کلی به این سبک از ادبیات داشته باشیم و شما را با آن آشنا کنیم. برای آشنایی با این سبک جذاب، تا انتهای مطلب همراهمان بمانید.

در آمدی بر ادبیات حماسی

حماسه به معنی شجاعت و دلاوری است و ادبیات حماسی هم اشعاری هستند که در وصف دلاوری افراد یا قومیت‌های مختلف، سروده شده‌اند. به عبارت دقیق‌تر، ادبیات حماسی به شکل خاصی از ادبیات گفته می‌شود که در آن، داستان‌های تخیلی از قهرمانان یک ملت روایت خواهد شد. البته گاهی اوقات این داستان‌ها با بخش‌های واقعی تاریخ درهم آمیخته می‌شوند اما همیشه قوه تخیل و افسانه هم در آن‌ها دخیل خواهد بود.

در واقع چیزی که بیشتر از همه در ادبیات حماسی دیده می‌شود، حوادث غیر طبیعی و انسان‌هایی هستند که توانایی‌های خاصی دارند. برای اینکه حس و حال ادبیات حماسی را بهتر درک کنید، کافیست شاهنامه فردوسی، این شاهکار ادبی کشورمان را به خاطر بیاورید.

اکثر ایرانیان برای خواندن و لذت بردن از داستان‌های حماسی این کتاب، به خرید شاهنامه فردوسی اقدام می‌کنند؛ پس می‌توان گفت این سبک از ادبیات با فرهنگ مردم کشورمان بیگانه نیست همه ما کم و بیش از طریق شاهنامه، با آن آشنایی داریم.

انواع منظومه حماسی

منظومه‌های حماسی با توجه به موضوع داستان‌ها، به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. ویژگی‌های کلی ادبیات حماسی در تمام آن‌ها مشترک است اما از نظر خط داستانی و موضوع اتفاقات پیش آمده، با هم تفاوت دارند. در اینجا انواع منظومه حماسی را به شما معرفی می‌کنیم.

منظومه حماسی ملی

این نوع منظومه با توجه به افکار، احساسات و علایق یک ملت در طی قرن‌ها سروده می‌شود و بخشی از فرهنگ آن ملت را نشان می‌دهد. معمولا در حماسه‌های ملی، داستان‌هایی درمورد موفقیت‌ها، پیروزی‌ها و همچنین جان فشانی‌ها در راه کشور دیده می‌شود.

در واقع باید گفت اینگونه حماسه به آفرینش توجه چندانی ندارد. از جمله معروفترین و بزرگترین منظومه حماسی ملی، می‌توان به ایلیاد و ادیسه هومر اشاره کرد.

منظومه حماسی مصنوع

در این نوع منظومه حماسی، شاعر با رعایت اصول ادبیات حماسی و تکیه بر قوه تخیل یا داستان پردازی خود به خلق آثار مختلف می‌پردازد. در واقع موضوع این نوع حماسه، آزاد بوده و به خواسته خود شاعر بستگی دارد. برای مثال می‌توان به حماسه انه اید که از آثار ویرژیل، شاعر روم باستان است اشاره کرد.

منظومه حماسی دینی و مذهبی

در این نوع حماسه همانطور که از نام آن هم پیداست، افسانه‌ها و داستان‌هایی با محوریت دینی و مذهبی روایت می‌شود. برای مثال می‌توان به کمد الهی، اثر مشهور و ماندگار دانته اشاره کرد. جالب است بدانید آثار حماسی کشورهایی که در تاریخ خود جنگ یا فعالیت برون مرزی داشته‌اند، بیشتر از نوع حماسه ملی و روایت پهلوانان است اما کشورهایی که چنین نبوده‌اند، آثار حماسی دینی و فلسفی دارند.

برای مثال آثار حماسی کشور ما بیشتر حول محور جنگ و پیروزی می‌چرخد اما در کشورهایی مانند مصر یا هندیان باستان، موضوع ادبیات حماسی مربوط به موضوعات دینی و الهی می‌باشد.

منظومه حماسی عرفانی

در این نوع حماسه، قهرمانان بعد از گذراندن یک مسیر سخت و سفری خطرناک و طولانی، در نهایت به پیروزی که همان جاودانگی است می‌رسند. خط داستان این نوع ادبیات حماسی به این شکل پیش می‌رود که قهرمانان با تکیه بر لطف الهی، بر مشکلاتی که سر راه آن‌ها قرار می‌گیرد غلبه می‌کنند و در این مسیر، خود را پیدا خواهند کرد. در واقع آن‌ها علت وجود و خلقت بشر را فهمیده و در نهایت، به شناخت از خود دست پیدا می‌کنند.

منظومه حماسی طنز

حماسه طنز در ادبیات ایران جایگاه خاصی ندارد و چندان رایج نیست اما به هرحال یکی از انواع منظومه‌های حماسی می‌باشد. می توان گفت در کشور ما هم آثار کمی از این نوع ادبیات حماسی وجود دارد اما به اندازه دیگر آثار، مشهور نیست.

در این نوع حماسه، زندگی حال انسان‌ها به زبان طنز و حتی کمی هم تمسخر آمیز روایت می‌شود. برای درک بهتر این نوع حماسه می‌توانید کتاب معروف دایی جان ناپلئون که توسط ایرج پزشک زاد نگارش شده را مطالعه کنید.

ویژگی های حماسه

تمام انواع حماسه از ویژگی‌های مشترک فراوانی برخوردارند و تنها جزئیات آنهاست که کمی باهم فرق می‌کند. مهمترین ویژگی‌هایی که در ادبیات حماسی دیده می‌شوند، عبارتند از:

• در تمام آثار حماسی، روحیه جنگاوری و شهسواری وجود دارد. گاهی اوقات انگیزه جنگ‌ها دارای معانی والا و عرفانی است و گاهی اوقات هم این طور نخواهد بود.
• حیوانات هم درست مانند انسان‌ها نقش مهمی در خط داستانی شعر ایفا می‌کنند و گاهی کارهای غیرعادی از آن‌ها سر می‌زند. برای مثال می‌توان به رخش رستم در شاهنامه اشاره کرد که با شیر جنگید یا به خوبی حرف‌های رستم را متوجه می‌شد.
• معمولا قهرمانان داستان، یک موجود افسانه‌ای مانند دیو و هیولا یا یک جانور خطرناک را می‌کشند.
• گیاهان غیرمعمولی با خواص عجیب و جادویی خود هم بخشی از ویژگی‌های ادبیات حماسی هستند.
• تمام قهرمانان در داستان‌های حماسی از ویژگی‌های فراطبیعی و فرا انسانی برخوردارند.
• اکثر حماسه‌ها جنگ خدایان خیر و شر با هم را به تصویر می‌کشد که این خدایان، در سمت قهرمانان و شخصیت‌های بد یا خوب داستان قرار می‌گیرند و از این طریق، با هم مقابله می‌کنند.
• در اکثر حماسه‌ها زنی وجود دارد که عاشق قهرمان داستان می‌شود.
• قهرمانان به سفرهای خطرناک و طولانی رفته و با ضدقهرمان‌ها روبرو می‌شوند.
• مکر و فریب در تمام داستان‌های حماسی وجود دارد.

در کل باید گفت ادبیات حماسی، نوعی داستان سرایی فاخر و سنگین است که جنبه‌های عرفانی و الهی زیادی دارد اما جنبه‌های منطقی در آن معنایی نخواهد داشت؛ چرا که با تخیل و افسانه در هم آمیخته می‌شود.

معرفی مشهور ترین آثار حماسی ایران

آثار حماسی ایران را می‌توان به دو دسته قبل و بعد از ورود اسلام به کشورمان دسته بندی کرد. مشهورترین آثار حماسی ایران که مربوط به دوره قبل از ورود اسلام هستند، عبارتند از:

• قسمت‌هایی از کتاب مقدس اوستا که نبرد بین ایزد مهر یا همان خدای نور (میثره) با یاوران شر و دروغ را به تصویر می‌کشد و با نام مهریشت معروف است.
• یادگار زریران که در مورد جنگ بین ایران و توران می‌باشد. این منظومه اولین اثر حماسی مکتوب در تاریخ ایران به شمار می‌رود و قدمت آن به دوران هخامنشیان برمی‌گردد اما در دوران اشکانیان تغییراتی در آن ایجاد شده است.
• کارنامه اردشیر بابکان که در آن به توصیف دلاوری‌های اردشیر ساسانی پرداخته شده و به خط پهلوی ساسانی می‌باشد.

بعد از ورود اسلام به ایران هم آثار حماسی زیادی خلق شد که مشهورترین آن‌ها، شاهنامه فردوسی است. در واقع شاهنامه را می‌توان معروف‌ترین اثر حماسی در تاریخ ادبیات ایران به شمار آورد اما علاوه بر آن، آثار زیر هم به نوبه خود جای تحسین دارند:

• شاهنامه مسعودی مروزی
• شاهنامۀ ابومنصوری
• ظفرنامه حمدالله مستوفی
• حماسه آرش اثر سیاوش کسرایی

سخن پایانی

در این مطلب سعی کردیم شما را با ادبیات حماسی و ویژگی‌های آن آشنا کنیم. همانطور که متوجه شدید، در کشور ما هم آثار ادبی حماسی زیادی وجود دارد که شاهنامه فردوسی مشهورترین آن‌هاست. اگر به خرید آثار حماسی علاقه دارید، پیشنهاد می‌کنیم این آثار را با بهترین کیفیت ممکن خریداری کنید؛ طوری که چاپ و صفحه آرایی آن‌ها در شأن چنین کتاب‌های بی‌نظیری با محتوای ارزشمندشان باشد.

برای مثال شما می‌توانید این آثار را از سایت پیام عدالت، بهترین انتشارات چاپ کتب نفیس در کشورمان سفارش داده و در هر نقطه از کشور که ساکن بودید، درب منزلتان تحویل بگیرید.