به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از پایگاه خبری تحلیلی «عصراترک»، فضای مجازی به‌ویژه اینستاگرام بانفوذ گسترده در زندگی روزمره، تأثیر عمیقی بر باورها، ارزش‌ها و تصمیم‌گیری‌های افراد گذاشته است. به همین مناسبت به برخی از عوامل روان‌شناختی که این ارتباط را تبیین می‌کند پرداخته و عواملی که فضای مجازی در کاهش فرزندآوری مؤثر است را بررسی کرده‌ایم.
ایجاد الگوهای زندگی ایده‌آل و غیرواقعی
حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی براتیان در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «عصراترک» اظهار کرد: اینستاگرام اغلب تصویری ایده‌آل از زندگی افراد ارائه می‌دهد که مملو از خوشبختی، موفقیت و زیبایی است که ما به آن می‌گوییم زندگی نمایشی بی‌نقص که وجود ندارد.
روانشناس خانواده افزود: این تصویر می‌تواند فشار روانی زیادی بر افراد وارد کند و باعث شود آن‌ها احساس کنند برای داشتن زندگی کامل به منابع و زمان بیشتری نیاز دارند. در چنین شرایطی، فرزندآوری برای افراد کمال‌گرا به‌عنوان یک مانع برای رسیدن به این ایده‌آل تلقی شود.
براتیان ادامه داد: به عنوان مثال، تمرکز بر زیبایی ظاهری و بدن ایده‌آل در اینستاگرام، می‌تواند باعث نگرانی در مورد تغییرات بدنی پس از بارداری و زایمان شود. این نگرانی‌ها اشتیاق برای باردارشدن را از بین می‌برد.
این روانشناس خانواده با بیان اینکه فضای مجازی بر خودشکوفایی فردی و دنبال‌کردن اهداف شخصی تأکید می‌کند، توضیح داد: این امر می‌تواند باعث شود افراد کمتر به مسئولیت‌های اجتماعی و خانواده‌ای اهمیت دهند و ترجیح دهند انرژی و زمان خود را صرف تحقق اهداف شخصی کنند که در اصطلاح شخصیت‌های فردگرا گفته می‌شوند.
شبکه‌های مجازی باعث تغییر ارزش‌ها و باورها
براتیان در مورد به تأخیرافتادن ازدواج توسط اینستاگرام تشریح کرد: نمایش سبک زندگی‌های مجردی جذاب و مستقل، می‌تواند میل به ازدواج و تشکیل خانواده را به تأخیر اندازد چراکه این تصاویر این‌گونه القا می‌کند که زندگی مجردی آرامش و لذت بیشتری دارد هرچند این نمایش لحظه‌ای است و گرفتاری‌های دیگری را نشان نمی‌دهد.
این روانشناس خانواده با بیان اینکه در گذشته، فرزندآوری به‌عنوان یک ارزش اجتماعی و دینی مهم تلقی می‌شد، گفت: امروزه، با تغییر ارزش‌ها و باورها، برخی افراد فرزندآوری را به‌عنوان یک انتخاب شخصی می‌بینند که ممکن است با سایر اولویت‌های آن‌ها در تضاد باشد.
وی در مورد اثرات اینستاگرام توضیح داد: تغییر نگرش نسبت به فرزندآوری اتفاق افتاده؛ چون جنبه مادی بر موضوعات شرعی، عقلی و قلبی غلبه پیدا کرده است.
براتیان اضافه کرد: اخبار منفی و نگرانی‌های اقتصادی موجود در فضای مجازی می‌تواند باعث شود افراد نسبت به آینده‌نگران باشند و ترجیح دهند تعداد فرزندان خود را محدود کنند تا بتوانند از آن‌ها بهتر مراقبت کنند.
این روانشناس خانواده با بیان اینکه رسانه ارزش‌ها، توانمندی‌ها و تأثیرات مثبت این کودک در آینده را بیان نمی‌کند، گفت: ترس از آینده نامعلوم و اطلاعات نادرست و تبلیغات منفی در مورد فرزندآوری، می‌تواند بر تصمیم‌گیری زوجین تأثیر بگذارد.
فشارهای روانی و اجتماعی
روانشناس خانواده ادامه داد: مقایسه مداوم خود با دیگران در اینستاگرام می‌تواند منجر به احساس حقارت و ناامنی شود. این احساسات می‌تواند باعث شود افراد از تصمیم‌گیری‌هایی که ممکن است زندگی آن‌ها را پیچیده‌تر کند، مانند فرزندآوری اجتناب کنند.
وی بیان کرد: ترس از قضاوت دیگران در مورد تصمیمات شخصی از جمله تصمیم به فرزندآوری یا عدم آن، می‌تواند بر انتخاب‌های افراد تأثیر بگذارد.
براتیان با بیان اینکه استفاده بیش از حد از فضای مجازی منجر به افزایش استرس، اضطراب و افسردگی می‌شود، توضیح داد: این مشکلات روانی بر میل جنسی و توانایی باروری تأثیر دارد.
این روانشناس خانواده در مورد نور آبی صفحات نمایش و محتوای تحریک‌آمیز موجود در فضای مجازی گفت: این نور باعث اختلال در خواب می‌شود اختلال در خواب نیز بر سلامت روان و باروری تأثیرگذار است.
تغییر سبک زندگی
این روانشناس خانواده یکی دیگر از علل عدم فرزندآوری را شغل و تحصیلات بانوان دانست و افزود: افزایش سطح تحصیلات و ورود زنان به بازار کار، باعث شده است که بسیاری از زنان فرصت‌های شغلی و تحصیلی بیشتری داشته باشند این امر می‌تواند باعث شود آن‌ها فرزندآوری را به تأخیر اندازند یا از آن صرف‌نظر کنند.
براتیان ادامه داد: افزایش هزینه‌های زندگی و نگرانی در مورد تأمین نیازهای مالی فرزندان، می‌تواند یکی از دلایل اصلی کاهش تمایل به فرزندآوری باشد که فضای اینستاگرام و مجازی نقش بالایی در نمایش مداوم کالاهای لوکس و سبک زندگی‌های پرهزینه دارد که می‌تواند نگرانی افراد نسبت به هزینه‌های بالای فرزند داری را افزایش دهد.
وی افزود: تغییر در نگرش نقش جنسیتی و ادعای برابری جنسیتی و رقابت مرد و زن در مسائل تحصیلی و اقتصادی، فرصت نقش و تجربه مادری را یا از بین می‌برد یا کم‌رنگ می‌کند.
براتیان در مورد روابط مجازی گفت: جایگزینی روابط واقعی با روابط مجازی، می‌تواند بر کیفیت روابط عاطفی و احساس تعلق افراد تأثیر منفی بگذارد.
وی ادامه داد: در دنیای مجازی، افراد کمتر از حمایت اجتماعی خانواده و دوستان بهره‌مند می‌شوند و احساس تنهایی بیشتری می‌کنند که می‌تواند بر تصمیم‌گیری میل به تشکیل خانواده و فرزندآوری تاثیر بگذارد.
تغییر در نگرش به جنسیت و روابط زناشویی
روانشناس و مشاور خانواده درباره ترویج روابط آزاد در فضای مجازی گفت: فضای مجازی به ترویج روابط آزاد و بی‌بندوباری، روابط فرا زناشویی و همجنس‌گرایی می‌پردازد که این امر بر نگرش افراد مجرد به ازدواج و زوجین به فرزندآوری و مسئولیت‌پذیری تأثیر مخربی می‌گذارد.
براتیان ادامه داد: استفاده بیش از حد از فضای مجازی باعث کاهش ارتباط کلامی و عاطفی بین زوجین می‌شود و در نتیجه بر رضایت زناشویی و تمایل به فرزندآوری آسیب می‌زند.
وی یکی دیگر از علل کاهش جمعیت را خیانت‌های مجازی دانست و توضیح داد: خیانت‌های مجازی که رخ می‌دهد، اعتماد بین زوجین و تمایل به فرزندآوری را از بین می‌برد.
تأثیرگذاری سلبریتی‌ها به‌عنوان الگو
این روانشناس خانواده ادامه داد: گرایش فزاینده سلبریتی‌ها به داشتن حیوانات خانگی به‌جای فرزند و نمایش آن در شبکه‌های اجتماعی، بدون شک بر نگرش‌ها و تصمیمات افراد در مورد فرزندآوری تأثیرگذار است.
براتیان با بیان اینکه سلبریتی‌ها به‌عنوان الگوهای اجتماعی، نقش مهمی در شکل‌دهی به هنجارها و ارزش‌های جامعه دارند، افزود: زمانی که افراد مشهور، داشتن حیوان خانگی را به‌عنوان یک سبک زندگی جذاب و مدرن به تصویر می‌کشند، این رفتار به‌تدریج به‌عنوان یک گزینه جذاب برای دیگران نیز مطرح می‌شود و این باعث ایجاد هنجارهای جدید است.
وی اظهار کرد: در گذشته، فشار اجتماعی برای ازدواج و فرزندآوری بسیار زیاد بود. اما امروزه با تغییر سبک زندگی و ارزش‌ها، این فشار کاهش‌یافته است.
نگاه اشتباه سلبریتی‌ها به کاهش مسئولیت
این مشاور خانواده بیان کرد: سلبریتی‌ها با نمایش سبک زندگی بدون فرزند، به این روند دامن می‌زنند و به افراد اجازه می‌دهند تا تصمیمات خود را بدون احساس گناه و فشار اجتماعی اتخاذ کنند.
براتیان با بیان اینکه داشتن حیوان خانگی می‌تواند احساس شادی، آرامش و رضایت شخصی را افزایش دهد، گفت: این موضوع برای افرادی که به دلایل مختلف نمی‌توانند فرزند دار شوند، بسیار جذاب است؛ اما این جذابیت را بدون بیان مشکل و به زیبایی به تصویر می‌کشند.
این روانشناس خانواده گفت: نگهداری از حیوان خانگی نسبت به تربیت و پرورش یک کودک، هرچند هزینه‌بردار و تعهد ایجاد می‌کند؛ اما مسئولیت کمتری دارد. این امر برای افرادی که بی‌حال‌اند و به دنبال سبک زندگی بدون دغدغه و مسئولیت هستند، جذاب است.
براتیان بیان کرد: حقیقتاً گرایش سلبریتی‌ها به داشتن حیوان خانگی به‌جای فرزند، یکی از عوامل مؤثر بر کاهش جمعیت بوده و هست؛ چون این پدیده با تغییر در ارزش‌ها، سبک زندگی و اولویت‌های افراد، مرتبط است.
این روانشناس خانواده در پاسخ به این سؤال که زوج‌های جوان با دیدن کلیپ و عکس‌های لوکس از اتاق کودک و سیسمونی‌های پر زرق‌وبرق، احساس ناتوانی در مقابل تأمین نیازهای مالی می‌کنند، این مهم چه تأثیری بر کاهش جمعیت دارد، گفت: نمایش سبک زندگی‌های لوکس و پر زرق‌وبرق در فضای مجازی، به‌ویژه در حوزه کودک و سیسمونی، تأثیرات قابل‌توجهی بر تصمیم‌گیری زوج‌های جوان در مورد فرزندآوری دارد.
وی افزود: نمایش مداوم تصاویر ایده‌آل و اغراق‌آمیز از اتاق کودک، سیسمونی و لوازم جانبی آن، انتظارات بسیار بالایی را در زوج‌های جوان ایجاد می‌کند.
براتیان ادامه داد: این انتظارات غیرواقعی، فشار روانی زیادی بر آن‌ها وارد کرده و احساس می‌کنند برای داشتن یک فرزند، باید تمامی این تجهیزات لوکس را فراهم کنند.
این کارشناس خانواده بیان کرد: مقایسه مداوم زندگی خود با زندگی ایده‌آل نمایش‌داده‌شده در فضای مجازی، می‌تواند باعث کاهش اعتمادبه‌نفس زوجین برای فرزندآوری شود.
براتیان ادامه داد: والدین احساس می‌کنند توانایی تأمین نیازهای یک فرزند را ندارند و از تصمیم به فرزندآوری منصرف می‌شوند.
براتیان اضافه کرد: دیدن این همه تجمل در فضای مجازی باعث می‌شود برخی زوجین احساس کنند رسیدن به این سطح از رفاه برای فرزندشان غیرممکن است و انگیزه آن‌ها برای تلاش و کوشش کاهش می‌یابد.
راهکارهای مقابله با تأثیرات شبکه‌های اجتماعی
این روانشناس خانواده راهکارهایی برای مقابله با تأثیرات شبکه‌های اجتماعی ارائه داد و گفت: باید بتوانیم واقع‌گرایی را ترویج بدهیم و یک نگاه واقع‌بینانه از زندگی خانوادگی و چالش‌های آن در فضای مجازی به نمایش بگذاریم.
براتیان تقویت ارزش‌های خانوادگی را یکی دیگر از راهکارهای مقابله با تأثیرات فضای مجازی دانست و افزود: ترویج اهمیت خانواده و فرزند داری در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند بر سبک زندگی سالم اثرگذار باشد.
وی راهکارهای دیگر مقابله با تأثیرات فضای مجازی در زندگی را ترویج آموزش رسانه‌ای بین جوانان، ترویج سبک زندگی سالم، تقویت روابط اجتماعی، حمایت از زوجین با ارائه مشاوره‌های زناشویی، حمایت مالی از خانواده‌ها با اعطا تسهیلات فرزندآوری برای کاهش نگرانی اقتصادی و همچنین آموزش مهارت‌های زندگی و حل مسأله و مدیریت استرس به جوانان برای مقابله با چالش‌های زندگی دانست.
اینستاگرام در اذهان، فضای ایده‌آل و فانتزی می‌سازد
عبدالله روحانی در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «عصراترک» اظهار کرد: یکی از عوامل مؤثر در کاهش فرزندآوری، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به‌خصوص اینستاگرام است.
کارشناس و مدرس سواد رسانه با بیان اینکه اینستاگرام مهم‌ترین ابزاری است که برای تأثیرگذاری بیشتر بحث فانتزی سازی را راه می‌اندازد، گفت: از زندگی و روابط آدم‌ها فضای فانتزی می‌سازد به عبارتی در این فضا یک زندگی ایده‌آل می‌سازد و این را به‌عنوان یک زندگی ایده‌آل به خورد مردم می‌دهند که عموم مردم نیز تمایل به رسیدن زندگی ایده‌آل مجازی در زندگی حقیقی خویش دارند.
وی افزود: گاهی اوقات زندگی فانتزی و این ایده‌آلی که در فضای مجازی ساخته شده بافرهنگ و آداب و رسوم یک کشوری هیچ تطبیقی ندارد؛ اما چون آن را به‌عنوان یک زندگی ایده‌آل و فانتزی ایجاد کردند مردم تمایل دارند به آن نقطه برسند.
روحانی در مورد تأثیر فضای مجازی بر روابط بین انسان‌ها گفت: به‌عنوان‌مثال روابط پدر با فرزندش را زندگی ایده‌آل و رابطه پایدار می‌سازند که با واقعیت فاصله دارد همچنین این فانتزی سازی در بحث زندگی ایده‌آل نیز بسیار تأثیر دارد که یک نمونه دیگر فرزند کمتر یا نداشتن فرزند است.
این تبیین‌گر فضای مجازی ادامه داد: فرض کنید کلیپ‌هایی را می‌سازند که به‌عنوان‌مثال زوج جوانی در سواحل مختلف با هم به سفر می‌روند و درواقع دونفره‌هایشان را بدون داشتن فرزند به نمایش می‌گذارند که در ذهن بسیاری از جوانان برای داشتن زندگی این تفکر القا می‌شود که با داشتن فرزند نمی‌توانند مرفه زندگی کنند.
مدرس سواد رسانه با بیان اینکه تبلیغات زندگی دونفره در فضای مجازی تأثیر بر فرزندآوری دارد، گفت: گرایش داشتن حیوانات به‌جای فرزند توسط سلبریتی‌ها در همین چارچوب نیز قرار می‌گیرد به این صورت که اینفلوئنسرهایی در حال جریان‌سازی هستند زندگی فانتزی و ایده‌آل را همراه با داشتن حیوان خانگی تبلیغ می‌کنند و داشتن حیوان را راحت‌تر از فرزند نشان می‌دهند.
روحانی با بیان اینکه تبلیغ داشتن حیوان به‌جای فرزند باعث می‌شود که خیلی از خانواده‌ها بدون داشتن سواد رسانه در دام شبکه‌های مجازی بیفتند، توضیح داد: این تبلیغات قطعاً در کاهش فرزندآوری و جمعیت تأثیر بسزایی دارد.
تصاویر لوکس مجازی باعث سرخوردگی در زندگی واقعی می‌شود
این کارشناس و مدرس سواد رسانه یکی دیگر از عواملی که شبکه‌های اجتماعی بر کاهش جمعیت اثرگذار است را ناتوانی زوج‌های جوان در مقابل خریدهای لوکس سیسمونی دانست و افزود: زوج‌های جوان با دیدن کلیپ و عکس‌های لوکس از اتاق کودک و سیسمونی‌های پر زرق‌وبرق احساس ناتوانی در مقابل تأمین نیازهای مالی می‌کنند و شبکه‌های اجتماعی این زندگی‌ها را دست‌نیافتنی می‌کند که این مسئله باعث سرخوردگی می‌شود.
روحانی بیان کرد: مساله کالاهای لوکس مخصوص زوج‌های جوان نیست حتی بالاتر از آن است به‌عنوان‌مثال در فضای مجازی حس نارضایتی در ذهن جوانان یا حتی زوج‌های جوان در زندگی‌شان ایجاد می‌شود به‌طوری‌که آمریکا آماری را منتشر کرده بود مبنی بر اینکه اینستاگرام عامل ۴۰ درصد خودکشی در دختران جوان است.
وی با بیان اینکه اینستاگرام یک رابطه ایده‌آل و فانتزی را ایجاد می‌کند، گفت: قطعاً رسیدن به نقطه مطلوب این رابطه خیلی سخت است و دچار سرخوردگی می‌شوند به طور مثال نوجوانی زندگی خودش را در فضای مجازی با هم سن خودش مقایسه می‌کند و زندگی عالی و خوبی را از خودش به نمایش می‌گذارد که این مقایسه باعث سرخوردگی و عدم اعتمادبه‌نفس می‌شود.
این مدرس سواد رسانه ترس در وجود انسان‌ها را یکی از فنون اغنا در رسانه دانست و تشریح کرد: در بعضی از مواقع با دیدن کلیپ‌های زندگی ایده‌آل ترسی در ذهن مخاطب ایجاد می‌شود به‌عنوان‌مثال والدینی را در نظر بگیرید با دیدن تصاویر سیسمونی‌های لوکس با خود می‌گویند اگر فرزندی داشته باشم، نمی‌توانم هزینه‌های آن را برآورده کنم و از ترس اینکه به این نقطه نمی‌رسند خودشان را در معرض فرزندآوری قرار نمی‌دهند و باعث کاهش جمعیت و فرزندآوری می‌شود.
روحانی با بیان اینکه در شبکه اجتماعی اینستاگرام برای شما دونقطه الف و عالی متصور می‌شوند، گفت: نقطه فرضی الف که نقطه اعلای یک مسئله است و آن‌قدر آن را بالا می‌برند و دست‌نیافتنی جلوه می‌دهند و نقطه دیگر، زندگی واقعی شماست که با زندگی ایده‌آل فاصله زیادی دارد و این حس به شما القا می‌شود که هیچ زمانی به آن نقطه نمی‌رسید که این حس بدی را در وجود شما ایجاد می‌کند.
وی در مورد ایجاد ترس در ذهن مخاطب توسط اینستاگرام اظهار کرد: به‌عنوان‌مثال در شبکه اجتماعی اینستاگرام کلیپ‌هایی از آینده فرزند دار شدن به نمایش داده می‌شود که ترس در مخاطب ایجاد می‌کند و می‌گوید سرانجام چند فرزندی مساوی با هزینه‌های زیاد، آینده شغلی نامعلوم و تربیت نادرست آنان است که باعث جلوگیری از چند فرزندی در بین خانواده‌ها می‌شود.
روحانی در پایان گفت: در مواجه با رسانه باید از تکنیک‌های اغنایی بهره ببریم و در صدد یادگیری آنان باشیم تا فریب شبکه‌های اجتماعی را نخوریم.
نتیجه‌گیری: کاهش جمعیت یک مسأله پیچیده است که عوامل مختلفی در آن دخیل هستند. فضای مجازی تنها یکی از این عوامل است و برای حل این مشکل، نیازمند یک رویکرد جامع و چندجانبه هستیم همچنین فضای مجازی به‌عنوان یک ابزار قدرتمند می‌تواند هم تأثیرات مثبت و هم تأثیرات منفی بر زندگی افراد و جامعه داشته باشد با آگاهی از این تأثیرات و اتخاذ تدابیر مناسب، می‌توان از اثرات منفی آن کاست و از مزایای آن بهره‌مند شد.