به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ یکی از عوامل بسیار مهم در شکل گیری رفتار فرد، خانواده بشمار می آید. اگر خانواده های یک جامعه به صورت متعادل وسالم باشند جامعه نیز از سلامت روانی برخوردار خواهد بود. فضایی که فرد در آن زندگی می کند با دو عامل اصلی در رشدشخصیتی تأثیرگذار است که آن دو عامل اصلی پدر و مادر هستند.

پدر و مادر مربیان و معلمان افراد در زندگی اند و محیط خانه اصلی ترین آموزشگاه برای فرد است در این بین زنان تضمین کننده سلامت خانواده هستند و به طورمعمول مدیریت وبرنامه ریزی سلامت خانواده را هم به عهده دارند و به عنوان اساسی ترین عناصر بنیادین جامعه نقش بسزایی را در شکل گیری شخصیت و رفتاری جامعه دارند پس سلامت روان زنان امنیت بیشتری دارد.

با توجه به نقش های مختلف زنان ازجمله دوران بارداری، دوران شیردهی و پس از زایمان و حتی در دوران نوجوانی هم شرایط زنان و مردان باهم متفاوت است و نیازهای جسمی آنان متفاوت است. سلامت زنان یکی از اولویت های اساسی سلامت جامعه و اهداف توسعە هزارە سوم است. عوامل مختلفی طی دوره های زندگی زنان بر سلامت آنها تأثیرگذار هستند. در کل فرایند توانمندسازی زنان باید به گونه ای باشد که زنان بتوانند علاوه بر سلامت خود باعث افزایش و بهبود آن شوند.

توانمندسازی زنان فرایندی است که طی آن زنان برای غلبه بر موانع پیشرفت شان فعالیت هایی را انجام می دهند که باعث تسلط آن بر تعیین سرنوشت شان می شود نباید فراموش کرد که تأمین و ارتقای سلامت زنان نیاز به توجه جدی به سلامت و حقوق زنان دارد. البته نباید این موضوع را فراموش کرد که نقش مردان در ارتقای سلامت زنان از اهمیت خاص و چشم گیری برخوردار است.

بانوان، محور سلامت خانواده محسوب می‌شوند

بطور معمول مدیریت و برنامه ریزی سلامت خانواده از واکسیناسیون کودکان گرفته تا تغذیه نوجوانان و کاستن از استرس‌های بزرگترها و ارائه خدمات به سالمندان را زنان خانواده به عهده دارند .همچنین سلامت تغذیه از مزرعه تا تعیین نوع و تنوع سفره غذایی خانواده نیز معمولا عرصه تصمیم گیری بانوان است.

مشکلات جسمی و روانی زنان می تواند تاثیر مستقیمی بر سلامت همه اعضای خانواده داشته باشد بطوریکه آثار نامطلوب بیماری و مرگ و میر مادر بر سلامت اعضای خانواده غیر قابل چشم پوشی است. بررسی ها نشان داده است که نرخ مرگ و میر کودکانی که مادر از دست داده اند، افزایش قابل توجهی داشته است .افزایش موارد کار و کاهش تحصیل در فرزندان مادر از دست داده نیز از سایر آثار نامطلوب است .مرگ مادر نه فقط به دلایل مرتبط با حاملگی و زایمان بلکه به دلایل دیگر نیز به همان اندازه برای خانواده فاجعه آمیز و در تمامی ابعاد دردناک و جبران ناپذیر است.

چنانچه اکثر بیماریهای مزمن زنان به موقع شناسایی و بدرستی کنترل شوند میزان آسیب زایی آنها به صورت محسوسی کاهش می یابد تامین نیازهای سلامتی زنان از اولویت های سیستم های بهداشتی است. منظور از سلامت زنان دستیابی آنان به بالاترین سطح سلامت جسمی، روانی و اجتماعی است که رسیدن به این امر خود نیازمند دسترسی به اطلاعات، مراقبت ها و خدمات بهداشتی درمانی کیفی و متناسب با دوره های مختلف زندگی آنان است

پیشرفت جامعه در گرو سلامت خانواده‌ها و سلامت خانواده‌ها وابسته به سلامت بانوان است. به همین دلیل نقش حساس «زن» و موقعیت و جایگاه بسیار با اهمیت او در سلامت و سازندگی خانواده و جامعه، مراقبت و توجه به نیازهای جسمی، روانی، اجتماعی و عاطفی و معنوی او نیز از اهمیت خاصی برخوردار است و دقت بیشتری را می‌طلبد.

بیشتر بخوانید

حمایت از بهداشت باروری زنان، کلید سلامت جامعه

حمایت از بهداشت باروری زنان در تامین سلامت جامعه و خانواده بسیار مهم است و به عنوان حقوق اجتماعی باید مدنظر قرار گیرد تا شاهد جامعه‌ای پویا و سالم باشیم.

بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت ۹۹ درصد از مرگ و میر مادران در کشورهای در حال توسعه رخ می‌دهد و احتمال زنده ماندن یک زن در دوران زایمان با وضعیت اقتصادی اجتماعی وی، دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی، جایی که او از لحاظ جغرافیایی و هنجارهای فرهنگی زندگی می‌کند، ارتباط نزدیکی دارد.

بر اساس استانداردهای سلامت، سن بارداری مناسب برای دختران ۲۰ سن ۴۰ سالگی است البته در مورد بارداری های بعد از ۳۵ سالگی نیاز به مراقبت ویژه تری است و یکسری بررسی ها، غربالگری ها و مراقبت های ویژه قبل از بارداری و در زمان آن برای بارداری های بالای ۳۵ سال باید انجام شود.

به باور برخی پزشکان، بهداشت باروری یعنی سلامت کامل جسمی، روانی و اجتماعی و حق برخورداری از خدمات مراقبتی بهداشتی مناسب که زنان را قادر به داشتن حاملگی و زایمان ایمن می سازد، است، زایمان ایمن، برنامه تنظیم خانواده، روشهای پیشگیری از بارداری، تغذیه با شیر مادر، نازایی و تنظیم خانواده یک رکن اساسی جهت دستیابی به سلامت باروری، حفظ و ارتقاء سلامت مادر و کودک است.

بارداری در سنین پایین به دلیل عدم تکامل فیزیولوژیک مادر از یک طرف و آماده نبودن وی برای پذیرش یک بارداری و فشارهای ناشی از آن، مادر و نوزاد را با خطرات زیادی روبرو می کند، احتمال مسمومیت حاملگی، سقط، زایمان زودرس و سخت، کم خونی و دیابت حاملگی در این مادران افزایش یافته و خطر مرگ مادران ۱۵ تا ۱۸ سال دو برابر مادران ۲۰ تا ۲۴ سال است.

کودکانی که از مادران کمتر از ۱۸ سال متولد می شوند در بسیاری از مواقع زودتر از موقع مقرر به دنیا آمده وزن تولدشان کم بوده و نارس بودن و وزن کم زمینه ابتلا به عفونت ها و بیماری های مختلف در این کودکان زیاد است. در عین حال بارداری در سنین بالای ۳۵ سال نیز خطر سقط جنین، مشکلات جنینی و کروموزومی و بیماری های مربوط به بارداری را افزایش می دهد، مرگ ناشی از بارداری و زایمان در زنانی که در دوره سنی ۴۰ تا ۴۴ سال باردار می شوند پنج برابر زنانی است که در دوره سنی ۲۰ تا ۳۰ سال باردار می شوند و این مساله از دلایل افزایش بروز بیماری های زمینه ای مانند دیابت و فشار خون بالا بوده که با افزایش سن اتفاق می افتد و می تواند سلامت مادر و جنین را با خطر مواجه کند.

زنان الگوی اصلی آموزش و ترویج شیوه زندگی سالم به نسل بعدی

زنان به عنوان اولین حافظان سلامت خانواده و جامعه شناخته می‌شوند، رسالت و سلامت آنها در تمام عرصه های خانواده و جامعه بیش از هر زمان دیگری خود را نشان می دهد. زنان در نقش مادر و مدیر، به عنوان پشتیبانی قوی و توانمند ظاهر می شوند و محور سلامت خانواده هستند که علاوه بر مدیریت سلامت اعضای خانواده، الگوی اصلی آموزش و ترویج شیوه زندگی سالم به نسل بعدی نیز هستند.

پیشرفت جامعه در گرو سلامت خانواده‌ها و سلامت خانواده‌ها وابسته به سلامت بانوان است. رشد و ارتقای آنها به عنوان مادر، نقشی تعیین‌ کننده در بهبود شاخص های سلامت جسمی، روانی و اجتماعی دارد.

از طرفی وضعیت سلامت زنان تأثیر بسزایی بر سلامت فرزندان، خانواده، جامعه و محیط پیرامون آن دارد که در صورت نقض این مهم، سلامتی خانواده آنان نیز علاوه بر سلامتی خودشان دچار آسیب خواهد شد؛ به این معنی که مشکلات جسمی و روانی زنان می تواند تاثیر مستقیمی بر سلامت همه اعضای خانواده داشته باشد.

منظور از سلامت زنان، دستیابی آنان به بالاترین سطح سلامت جسمی، روانی و اجتماعی است. توجه به سلامت زنان و مادران باردار باید از نوجوانی آغاز و تا زمان زایمان و حتی بعد از زایمان ادامه دار باشد. به گفته WHO همه زنان به مراقبت های قبل از زایمان در دوران بارداری، مراقبت ماهرانه در هنگام زایمان و مراقبت و پشتیبانی پس از زایمان نیاز دارند. بنابراین زنان محور سلامت خانواده محسوب می شوند و علاوه بر مدیریت سلامت اعضای خانواده، الگوی اصلی آموزش و ترویج شیوه زندگی موثر و فرزندآوری سالم به نسل بعدی هستند.

سلامت زنان مطمئن ترین راه برای رسیدن به زندگی بهتر برای خانواده و جامعه است. برای داشتن جامعه ای سالم ضروری است که امکانات و خدمات استاندارد بهداشت باروری و مراقبت های بهداشتی مناسب که زنان را قادر به داشتن حاملگی و زایمان ایمن می سازد به راحتی در دسترس باشد.

فرزندآوری و تشکیل خانواده از جنبه های مهم زندگی زنان است و فرزند در خانواده ایرانی از اهمیت بسیاری برخوردار است، چراکه فرزند آوری یک رویداد اجتماعی است که عوامل متعددی را تحت تاثیر قرار می ‌دهد.

مادران، نخستین مربیان و معلمان فرزندان خود هستند، پس در ابتدا باید دانش کافی، نگرش سالم و توانایی لازم در زمینه بهداشت باروری و جنسی را داشته باشند تا بتوانند ضمن مدیریت و آموزش این موارد در زندگی خود، زندگی مادران آینده را نیز برنامه ریزی کنند.

در سال ۱۳۹۹ نرخ باروری کل ایران به ۱.۸ کاهش یافت. نرخ باروری در ایران بر اساس آمار سال ۲۰۰۸ برابر با ۱.۷۱ کودک به ازای هر زن بوده‌ است، که با این توصیف ایران در جایگاه ۱۷۲ جهان قرار دارد. این در حالی است که این نرخ در سال ۲۰۰۳ برابر با ۱.۹۹ کودک به ازای هر زن بوده‌ است، یعنی تا حدودی افزایش یافته است.

مقایسه آمار متولدان سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که تعداد تولدهای سال گذشته، کمترین میزان فرزندآوری از سال ۱۳۹۰ تاکنون بوده است. بر اساس گزارش هفته ‌نامه پزشکی «لنست»، ایران در روند پیری جمعیت با شتابی روزافزون روبرو است، به‌ طوریکه در سال ۲۰۲۲، نسبت افراد بالای ۶۰ سال در ایران از ۱۰ درصد کل جمعیت فراتر رفته است.

در عین حال نرخ رشد جمعیت در ایران ۰.۷ است که کمترین نرخ در ۲۵ سال گذشته است. بنابراین در جهت افزایش فرزندآوری و اهمیت جایگاه زن و مادری، سیاست‌های تشویقی متعددی در نظر گرفته شده است. همچنین دانشکده‌ ها و دانشگاه‌های علوم پزشکی زنجان، اصفهان، اهواز، شیراز، گلستان، کرمانشاه، اردبیل، بم، قزوین، قم، کرمان و سمنان در اجرای برنامه‌ های جمعیتی و شاخص ‌های حمایت از خانواده و جوانی جمعیت کارنامه خوبی ارائه کرده ‌اند.

در سال ۱۳۹۵ نرخ باروری به ۲.۱۲ و در سال ۱۴۰۰ به ۱.۶۵ رسید که با ابلاغ قانون جوانی جمعیت و سلامت خانواده در این سال، نرخ باروری در سال ۱۴۰۱ با روند افزایشی به ۱.۶۶ رسیده است. در این میان افزایش سن باروری بسیار نگران ‌کننده است.

در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در آبان ۱۴۰۰ به نقل از وزارت بهداشت، نرخ ناباروری اولیه ۱۲ درصد و نرخ ناباروری ثانویه در کشور ۱۶ درصد برآورد شده است. طبق این گزارش، در مجموع حدود سه‌ میلیون زوج در کشور درگیر ناباروری هستند و سالانه ۷۰ تا ۹۰ هزار زوج به این آمار اضافه می‌شوند.

ناباروری ثانویه، یعنی زوج‌هایی که بارور بوده ‌اند، اما به دلایلی همچون سبک زندگی و تاخیر در فرزندآوری قدرت باروری خود را از دست داده ‌اند. پس اینجا توجه به این زوجین و تصویب سیاست های حمایتی و بیمه های تکمیلی جهت سلامت بانوان باید در صدر جدول سلامت قرار گیرد تا مشکلات ناباروری زوجین را مرتفع سازد.