ناترازی گاز در کشورمان ۲ دلیل موثر و عمده دارد؛ عدم سرمایه‌گذاری در این حوزه و توسعه‌نیافتگی میادین گازی در کشور، همچنین مصرف بالا،  ۲ عامل مهم ناترازی گاز در کشور هستند. بیش از ۲۳۰ میلیارد متر مکعب گاز تولید می‌شود که تنها ۵ درصد آن به صادرات می‌رسد. مصرف کشور معادل مصرف ۲۵ کشور اروپایی و برابر با کل مصرف چین است.

این عوامل باعث شده نه‌تنها ایران از ارزآوری‌های گازی محروم بماند، بلکه زور گاز به مصرف داخلی هم نرسد. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی اعلام کرده ‌است ناترازی گاز در سال حدود ۱۲4 میلیون متر مکعب در روز بوده‌ و برآوردها حاکی از آن است که با توجه به رشد مصرف و کاهش تولید، این عدد در سال‌های آینده حتی بزرگ‌تر و درشت‌تر خواهد شد.

بخشی از تبعات کم و کسری گازی در کشور خود را در نارضایتی‌های مردم و جامعه نشان می‌دهد و بخشی دیگر در اقتصاد که باز هم به نارضایتی‌ها اضافه می‌کند، چرا که دولت در زمستان برای اینکه شعله بخاری مردم را کم نکند، فتیله صنایع بویژه پتروشیمی‌ها را پایین می‌کشد که این خود منجر به کاهش تولید و در نهایت کاهش درآمدها می‌شود.

طبق برآوردهای سال‌های اخیر، مصرف گاز ایران بدون محاسبه میزان هدررفت به ۲۳۰ میلیارد متر مکعب رسیده ‌است، البته روند افزایشی مصرف گاز به واسطه عملیاتی شدن خطوط جدید تولید و صنایع انرژی‌بر ادامه داشته است، از این رو پیش‌بینی  می‌شود مصرف گاز همچنان بیشتر از سال‌های گذشته ادامه داشته باشد. 

علیرضا دهقان‌ناصرآبادی، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی گفت: ناترازی انرژی اهمیت زیادی در اقتصاد انرژی دارد. در حال حاضر میزان تولید با مصرف در ایران همخوانی ندارد. درواقع ناترازی از آنجا نشأت می‌گیرد که میزان مصرف بیشتر از تولید است. از طرف دیگر ضعف سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی صنعت گاز عقب‌ماندگی تولید از مصرف را تشدید کرده است. همچنین در بخش مدیریت مصرف نیز اتفاق خاصی نیفتاده است. به همین دلیل احتمال اینکه امسال ناترازی بیشتر از گذشته باشد وجود دارد، مگر اینکه سیاست مدیریت مصرف به صورت جدی از سوی مردم دنبال شود.

وی افزود: اگر قانون هدفمندی یارانه‌ها به درستی اجرا می‌شد امروز دیگر مشکل ناترازی انرژی نداشتیم. به همین دلیل پیش‌بینی می‌شود تا زمانی که تولید بهبود پیدا نکند ناترازی همچنان وجود داشته باشد یا حتی بیشتر نیز شود، بنابراین در سال جاری نیز باید از همین الان مدیریت مصرف داشته باشیم تا بعد بر اساس سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته افزایش تولید داشته باشیم.

دهقان‌ناصرآبادی با تاکید بر اینکه کمبود منابع اعتبار و اثر تحریم‌ها باعث شد متناسب با مصرف، افزایش تولید داشته باشیم، تصریح کرد: در شرایط کنونی برای تامین برخی تجهیزات صنعت نفت و گاز مشکلاتی داریم. همچنین در میدان عسلویه افت فشار گازی به وجود آمده روی کاهش تولید اثر داشته است. میادین نفت و گاز در طول استفاده با استهلاک مواجه می‌شوند و همین موضوع منجر به افت فشار گاز می‌شود. سال گذشته تولید گاز با کسر فلر و سوخت پالایشگاه‌ها روزانه حدود ۷۳۰ میلیون مترمکعب بود. از این رقم، ۶۸۵ میلیون متر مکعب در روز گازرسانی شده که ۴۷ درصد آن برای مصرف خانگی و تجاری بوده ‌است. این میزان مصرف در روزهای سرد بیشتر می‌شود و تقاضا از عرضه پیشی می‌گیرد. حال میزان تولید ثابت مانده اما مصرف به واسطه افزایش فعالیت صنایع بیشتر شده ‌است. به همین دلیل سرمای زمستان فاصله‌ای جدی را بین عرضه و تقاضا ایجاد می‌کند.

عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: دولت‌ها برای عبور از دوره ناترازی گاز، در روزهای سرد سال  گاز صنایع و پتروشیمی‌ها را سهمیه‌بندی می‌کنند تا گاز به مردم برسد اما این روند نمی‌تواند ادامه پیدا کند. پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که در آینده نه‌چندان دور در صورتی که افزایش تولید اتفاق نیفتد با وجود سهمیه‌بندی باز هم ناترازی وجود خواهد داشت.

در حال حاضر گازرسانی در ایران با خطوط ۳۹ هزار کیلومتری انجام می‌شود که ۹۸ درصد جمعیت شهری و ۸۶ درصد جمعیت روستایی کشور را تحت پوشش قرار می‌دهد. امروز ۷۵ درصد گاز این جمعیت و بخش تجاری و صنعتی کشور از میدان گازی پارس جنوبی تامین می‌شود که نوسازی و به‌روزرسانی تجهیزات این تامین‌کننده اصلی کشور سال‌هاست از موعد مقرر گذشته که این مساله منجر به افت فشار شده است و پیش‌بینی‌ها حکایت از این دارد که اگر از همین الان سرمایه‌گذاری در این بخش افزایش نیابد، سال ۱۴۲۰ با افت فشار مخازن پارس جنوبی و افزایش مصرف، ناترازی حدود ۱۰۰۰ میلیون مترمکعبی در روز ایجاد خواهد شد. 

حال اگر دولت قصد داشته باشد گازرسانی به مناطق روستایی را توسعه دهد موضوع ناترازی جدی‌تر خواهد شد. از طرف دیگر در گزارش صندوق توسعه ملی از روند تند ناترازی گاز با کاهش تولید منعکس شده است به طوری که با ادامه روند موجود در تولید و مصرف، از سال آینده روند عرضه گاز نزولی می‌شود. 

* رفع ناترازی گاز با جذب سرمایه‌گذارانی از آسیا

محمدطلا مظلومی، نماینده مردم بهبهان، تشان، منصوریه، زیدون و آغاجاری در مجلس شورای اسلامی ایران در گفت‌و‌گویی گفت: وزرای مربوط به حوزه انرژی در دولت چهاردهم به کمیسیون انرژی دعوت شده‌ و برنامه‌های خود را ارائه کرده‌اند اما برای سال جاری برنامه خاصی اتفاق نیفتاده است. به همین دلیل در حال حاضر مردم باید در زمینه مدیریت مصرف انرژی همکاری داشته باشند.

مظلومی افزود: در بودجه باید منابع لازم برای ایجاد میادین جدید و اکتشافات نفت و گاز را پیش‌بینی کنیم تا بتوانیم در بخش تولید موفق شویم؛ در چند سال اخیر عددهایی مانند نیاز به سرمایه‌گذاری 100 میلیارد دلاری در بخش نفت و گاز مطرح شده است. به طور قطع ابتدا باید برآورد واقعی از وضعیت انرژی و همچنین سرمایه‌گذاری مورد نیاز انرژی کشور داشته باشیم، سپس زمینه سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی فراهم شود.

عضو کمیسیون انرژی مجلس تصریح کرد: پیشنهاداتی در بودجه 1404 برای سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی وجود دارد که بیشتر به صورت کلیات است به همین دلیل در جلسه‌ای که هفته آینده با کمیسیون تلفیق برگزار خواهد شد جزئیات سیاست‌های دولت برای سال آینده در حوزه انرژی تعیین‌تکلیف خواهد شد و بر مبنای آن باید از ظرفیت‌های بخش خصوصی استفاده کرد. از طرف دیگر باید از ظرفیت سازمان‌هایی مانند شانگهای و بریکس برای سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی استفاده کنیم تا یک راهبرد برد - برد برای رفع ناترازی انرژی تعیین شود، به طوری که در کنار تامین نیاز داخل، نیاز انرژی سایر کشورهای عضو این سازمان‌ها از طریق ایران برطرف شود.

مظلومی درباره رفع مشکل ناترازی گاز در زمستان 1403 تاکید کرد: در حال حاضر اولویت دولت تامین انرژی برای بخش خانگی است اما از آنجا که توافقاتی با روسیه برای همکاری در بخش انرژی وجود دارد، به همین دلیل در زمستان موضوع سوآپ گازی اجرا خواهد شد.

گزارش‌های اتاق بازرگانی ایران حاکی است سهم صنعت پتروشیمی در سال گذشته از مصرف گاز طبیعی به حدود ۷۲ میلیون مترمکعب در روز رسیده و عدم‌النفع دولت ناشی از فروش گاز طبیعی به بخش خانگی و تجاری به جای تامین گاز طبیعی خوراک صنعت پتروشیمی بر اساس شواهد موجود بین ۴۱۰ تا ۵۷۴ میلیون دلار بوده است.

طبق بررسی‌های گزارش اتاق ایران، با اعمال محدودیت‌ها در عرضه خوراک و در این شرایط حدود ۱۷۲ تا ۲۴۱ میلیون دلار از سود پتروشیمی‌ها یا ارزش افزوده کشور تلف می‌شود.

اوپک اعلام کرده‌ سرمایه‌گذاری سالانه در پروژه‌های نفت و گاز در سراسر جهان باید تا سال ۲۰۳۰ به ۷۳۸ میلیارد دلار برسد تا بتوان ضمن تامین تقاضای جهانی هیدروکربن‌ها، از بحران عرضه انرژی جلوگیری کرد.

طبق اعلام اوپک، سرمایه‌گذاری سالانه در پروژه‌های نفت و گاز در سراسر جهان باید تا سال ۲۰۳۰ به ۷۳۸ میلیارد دلار برسد تا بتوان ضمن تامین تقاضای جهانی، از بحران عرضه انرژی جلوگیری کرد، بنابراین در ایران نیز باید اقداماتی برای سرمایه‌گذاری و توسعه میادین گازی انجام شود. در ۳ سال گذشته حدود ۶۸ هزار میلیارد تومان در بخش نفت و گاز سرمایه‌گذاری شده است اما  برای جبران بخشی از ناترازی باید ۱۵ میدان جدید گازی راه‌اندازی شود که در این میادین جدید روزانه ۱۲۰ میلیون مترمکعب گاز تولید خواهد شد. به طور قطع دستیابی به این هدف تنها با تامین اعتبارات ممکن است.