به گفته مسؤولان توانیر، بیش از ۹۰ درصد نیروگاه‌های حرارتی کشور با سوخت گاز فعالیت می‌کنند. در این میان کاهش دمای هوا و تداوم سرما موجب افزایش مصرف گاز خانگی شده و این موضوع نیز منجر به عدم تحویل سوخت کافی به نیروگاه‌ها و در نتیجه، محدودیت در تأمین برق خانگی شده است.

از سویی کرامت ویس‌کرمی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی اعلام کرده است: در آذر ۱۴۰۳ میانگین تحویل نفت‌گاز به نیروگاه‌ها به ۴۵ میلیون لیتر در روز رسیده است. این رقم نسبت به ماه مشابه در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۱ به ترتیب ۸ و ۱۴ میلیون لیتر در روز افزایش داشته است. امسال نسبت به سال قبل، ۴ میلیارد لیتر سوخت مایع نفت‌گاز و نفت‌کوره بیشتر به نیروگاه‌ها تحویل داده شده و رشد ۴۲ درصدی داشته است.

مردم و صنایع با توجه به برودت دما در روزهای پیش رو، در مصرف گاز و برق صرفه‌جویی کنند تا تأمین انرژی کشور به صورت پایدار انجام شود، چرا که پیش از این وزارت نیرو اعلام کرده بود اگر 10 درصد صرفه‌جویی در مصرف برق انجام نشود، خاموشی‌ها برمی‌گردد. به همین دلیل بدون اینکه اولویت شبکه خانگی در نظر گرفته شود، به منظور حفظ پایداری شبکه سراسری، اعمال محدودیت در بخش‌های اداری، خانگی و صنعتی آغاز شده ‌است.  البته توانیر اعلام کرده در صورت تأمین سوخت کافی برای نیروگاه‌ها، آماده است برق پایدار را برای همه مشترکان فراهم و برنامه محدودیت‌ها را لغو کند.

* مصرف بالای گاز و تأثیر آن بر تولید برق و صنعت

ایران دارای ۳۳ تریلیون مترمکعب ذخایر گازی است که شامل ۱۷ درصد از ذخایر اثبات‌شده گاز طبیعی جهان است. ایران سالانه ۲۷۵ میلیارد مترمکعب گاز تولید می‌کند که در جایگاه سومین تولیدکننده بزرگ گاز در جهان قرار می‌گیرد. همچنین ایران سالانه حدود ۲۴۶ میلیارد مترمکعب گاز مصرف می‌کند و در رتبه چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز در جهان قرار دارد. در واقع در حالی که ایران حدود یک درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد، حدود ۶ درصد از گاز طبیعی دنیا را مصرف می‌کند.

 گاز طبیعی ۷۵ درصد از انرژی مورد نیاز کشور را تامین می‌کند و این مساله موجب بروز ناترازی‌هایی در بخش‌های انرژی و اقتصاد کشور شده است. سالانه حدود نیمی از مصرف گاز کشور در بخش‌های خانگی، تجاری و صنایع کوچک و نیمی دیگر در صنایع عمده و نیروگاه‌هاست. سهم بخش خانگی به تنهایی تا ۳۰ درصد هم می‌رسد. مصرف گاز کشور طی یک دهه اخیر با شیب زیادی رو به ‌افزایش بوده که موجب ناترازی گاز یا کسری تولید نسبت به تقاضای مصرف شده است. مصرف گاز در بخش‌های خانگی، تجاری و صنایع کوچک به ۶۰۹ میلیون مترمکعب در روز رسیده است. یعنی بیش از ۷۰درصد گاز تزریق‌شده به شبکه، در این بخش‌ها مصرف می‌شود و کمتر از ۳۰ درصد گاز برای تولید برق و صنعت باقی می‌ماند.  اگرچه دولت نقش خود را در تولید و عرضه حداکثری گاز ایفا می‌کند و حتی مذاکراتی با کشورهای اطراف برای واردات گاز در حال انجام است اما صرفه‌جویی مردم در مصرف گاز با کاهش دمای خانه‌ها، نقش مهم‌تری در پایداری گازرسانی و تأمین برق کشور خواهد داشت.

فرشید شکرخدایی، رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری اتاق ایران گفت: «در حال حاضر مهم‌ترین دلیل ناترازی در بخش انرژی کشور ضعف سرمایه‌گذاری است. از یک سو دولت منابع کافی برای سرمایه‌گذاری ندارد و از طرف دیگر بخش خصوصی نیز تمایلی برای حضور در پروژه‌های حوزه انرژی ندارد. به همین دلیل تا زمانی که دولت درباره رفع چالش حضور سرمایه‌گذاران بخش خصوصی اقدام نکند، مساله ناترازی بیشتر می‌شود. حتی احتمال افزایش خاموشی در اقتصاد کشور وجود دارد».

وی افزود: «در شرایط کنونی تنها ضعف سرمایه‌گذاری در بخش برق نیست، بلکه در زمینه گاز نیز ناترازی بالاست، چرا که دولت برای سرمایه‌گذاری در این بخش محدودیت ایجاد کرده است. از طرف دیگر میزان مصرف گاز در کشور رشد قابل توجهی داشته است، به همین دلیل نمی‌توان این موضوع را نادیده گرفت». شکرخدایی تاکید کرد: «با توجه به اینکه افت فشار و تولید پارس جنوبی که ۷۰ درصد گاز کشور را تامین می‌کند، از سال آینده آغاز خواهد شد و طرح فشارافزایی پارس جنوبی هنوز اجرایی نشده است، ادامه روند فعلی بدون فشارافزایی و اجرای طرح‌های نگهداشت تولید و توسعه می‌تواند منجر به کاهش تولید گاز کشور شود، بنابراین چالش اصلی در بخش تامین گاز از سال آینده آغاز می‌شود. از طرف دیگر مصرف گاز سالانه 4.8 درصد رشد می‌کند».

مقایسه میزان مصرف گاز طبیعی در 10 سال گذشته نشان می‌دهد مصرف روزانه در فصول گرم سال ۱۳۹۰ حدود ۳۴۰ میلیون مترمکعب در روز و در فصل سرد همان سال ۵۲۵ میلیون مترمکعب بوده است اما به دلیل رشد مصرف گاز در بخش‌های مختلف طی ۱۰ سال اخیر، مصرف گاز در فصول گرم سال ۱۴۰۰ به میزان مصرف در فصول سرد سال ۱۳۹۰ رسیده است. در واقع متوسط اختلاف مصرف گاز در سال ۱۴۰۰ نسبت به 1390 به حدود ۲۲۱ میلیون مترمکعب رسیده است.

این افزایش مصرف در ماه‌های سرد سال نسبت به ماه‌های گرم سال مشهودتر است و بخش‌های خانگی و تجاری در فصول سرد سهم بیشتری از مصرف دارند. در واقع مصرف گاز طبیعی در کشور سالانه 4.8 درصد افزایش می‌یابد، در حالی که تولید گاز به طور متوسط سالانه ۲ درصد رشد داشته است. این تفاوت تولید و مصرف به معنای افزایش سالانه ناترازی گاز کشور است. طبق سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور تا افق ۱۴۲۰، در صورت ادامه روند موجود، میزان ناترازی گاز در سال ۱۴۰۴ به ۳۷۵ میلیون مترمکعب و در سال ۱۴۲۰ به ۵۷۹ میلیون مترمکعب خواهد رسید، بنابراین احتمال خاموشی‌ها در کشور افزایش خواهد یافت، مگر اینکه سرمایه‌گذاری در صنعت برق کشور افزایش یابد و تقریبا بین 10 تا 15 مگاوات به تولید برق اضافه شود. عمده ناترازی گاز به خاطر مصرف‌های غیربهینه در بخش خانگی و پس از آن در بخش‌های تجاری و اداری است. مصرف گاز در بخش صنعت و نیروگاه‌ها نیز بهینه نیست اما اولویت دولت به تامین گاز خانگی در فصول سرد، موجب محدودیت شدید برای تولید برق و تولید صنعتی شده است. مصرف گاز در بخش خانگی از سال ۱۳۸۵ که سالانه حدود ۳۷ میلیارد مترمکعب بود، به بیش از ۷۰ میلیارد مترمکعب رسیده که نشان‌دهنده افزایش 96 درصدی است.

سهم ایران از کل گاز تولیدی دنیا 6.1 درصد است، در حالی که تولید ناخالص داخلی ایران 0.42 درصد از کل GDP دنیاست. همچنین سهم ایران از تجارت جهانی گاز فقط 0.24 درصد است. مصرف گاز در بخش‌های خانگی، تجاری و صنایع کوچک به ۶۰۹ میلیون مترمکعب رسیده و پیش‌بینی می‌شود در این هفته به ۶۸۰ میلیون مترمکعب برسد. این در حالی است که کل گاز تحویلی به شبکه حدود ۸۳۰ میلیون مترمکعب است؛ یعنی با مصرف ۶۸۰ میلیون مترمکعبی گاز در این بخش‌ها، تنها ۱۵۰ میلیون مترمکعب برای صنایع عمده و نیروگاه‌ها باقی می‌ماند که نشان از محدودیت شدید برای تولید برق و تولید صنعتی است.

با توجه به سهم بالای گاز در تامین انرژی کشور (۷۵ درصد)، اگر مصارف بخش‌های غیرمولد را کنترل نکنیم، ادامه روند موجود، علاوه بر عدم‌النفع‌ها و خسارات قابل توجه در محدودیت گازرسانی به بخش مولد، کشور را به نقطه‌ای وابسته و غیرمستقل خواهد رساند و آنچه را که باید برای نسل‌های آتی باقی بگذاریم، برای گرمایش بی‌رویه و خارج از اصول بهینه مصرف، هدر می‌دهیم. ادامه این روند هم اقتصاد ضعیف و هم آینده تاریکی برای فرزندان کشور رقم خواهد زد.

* افزایش تحویل نفت‌گاز به نیروگاه‌ها

مسلم رحمانی، مدیر مرکز راهبری شبکه گاز اعلام کرد: «در روز گذشته (جمعه) میزان مصرف گاز در بخش‌های خانگی، تجاری و صنایع کوچک به ۵۷۸ میلیون مترمکعب رسید، در حالی که این رقم در ۲ روز قبل از آن به حدود ۶۰۰ میلیون مترمکعب می‌رسید. این کاهش مصرف به دلیل تعطیلات پایان هفته بود و مصرف گاز به میزان ۲۰ تا ۲۵ میلیون مترمکعب کاهش یافته است. پیش‌بینی می‌شود با ورود موج جدید سرما به کشور، بویژه در نیمه شمالی، مصرف گاز در بخش خانگی به ۷۰۰ میلیون مترمکعب برسد که بیش از ۸۲ درصد تولید گاز را شامل می‌شود». رحمانی بیان کرد: «استان‌های نیمه شمالی کشور مانند تهران، خراسان رضوی، اصفهان، مازندران و البرز بیشترین میزان مصرف گاز را دارند و حدود ۵۰ درصد مصرف گاز بخش‌های خانگی و تجاری به این 5 استان مربوط می‌شود». وی تأکید کرد: «لازم است تمام بخش‌های خانگی، تجاری، کشاورزی و صنعتی همکاری لازم را برای مدیریت بهینه مصرف گاز داشته باشند».