به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ از عصرهامون، شب یلدا، یکی از کهن‌ترین و محبوب‌ترین جشن‌های ایرانی است که در آخرین شب پاییز و طولانی‌ترین شب سال برگزار می‌شود؛ این شب که به نام «شب چله» نیز شناخته می‌شود، فرصتی برای گردهمایی خانواده‌ها و دوستان، جشن و شادی، و یادآوری ارزش‌های فرهنگی و سنتی است.
آداب و رسوم شب یلدا، شامل خوردن میوه‌های خاصی مانند هندوانه و انار، خواندن اشعار حافظ، و نقل داستان‌های کهن است؛ این شب، نمادی از پیروزی نور بر تاریکی و امید به روزهای روشن‌تر است.
در سیستان و بلوچستان، شب یلدا نیز با آداب و رسوم خاص خود برگزار می‌شود؛ مردم این منطقه با گردهمایی در خانه‌های بزرگ و پذیرایی از مهمانان با غذاها و شیرینی‌های محلی، این شب را جشن می‌گیرند؛ یکی از رسوم ویژه در سیستان و بلوچستان، خواندن داستان‌های حماسی و افسانه‌های محلی است که از نسل‌های گذشته به ارث رسیده است و همچنین، مردم این منطقه با نواختن موسیقی محلی و اجرای رقص‌های سنتی، به جشن و شادی می‌پردازند.
شب یلدا در سیستان و بلوچستان، فرصتی برای تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی و یادآوری ارزش‌های فرهنگی و سنتی این منطقه است؛ این شب، نمادی از همبستگی و اتحاد مردم در برابر سختی‌ها و مشکلات زندگی است.
محمدعلی ابراهیمی، پژوهشگر میراث‌فرهنگی سیستان و بلوچستان در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی عصرهامون با بیان اینکه شب چِله نخستین شب زمستان و درازترین شب سال است، بیان کرد: ایرانیان و بسیاری از دیگر اقوام از جمله ماندگاران این کهن دیار آن را خجسته می‌دارند و این شب را جشن می‌گیرند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی روحیه آنان را تضعیف نکند و در کنار یکدیگر از نعمات خداوند قدردانی کنند.
وی افزود: سیستان و بلوچستان باتوجه‌به تاریخ کهن، تمدن ریشه‌دار و فرهنگ گران‌سنگ آن در زمینه میراث معنوی و مجموعه‌ای از آیین‌ها و مراسم سنتی ارزشمندی است که در طول سالیان دراز سینه‌به‌سینه و از نسلی به نسل بعد برایمان به‌یادگارمانده، یکی از این مراسم یادبود فرارسیدن طولانی‌ترین شب سال است.
پژوهشگر میراث‌فرهنگی سیستان و بلوچستان تصریح کرد: شب چله یا یلدا در سیستان به دلایل بسیاری از اهمیت بسزایی برخوردار است، در این شب خانواده‌ها گرد هم جمع می‌شوند و افزون بر به‌جای‌آوردن آئین یلدا به دیدوبازدید و صله‌رحم نیز مشغول می‌شوند.
وی با بیان اینکه شب یلدا در سیستان و بلوچستان به «شب چله» معروف و دارای پیشینه دیرینه‌ای است، ادامه داد: مردم در این شب با شرکت در شب‌نشینی‌های طولانی و خوردن انواع میوه و تنقلات سعی در بهتر گذراندن طولانی‌ترین شب سال دارند.
ابراهیمی تشریح کرد: جشن شب یلدا در ایران امروز نیز با گرد هم آمدن و شب‌نشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر برگزار می‌گردد.
آداب و رسوم مردم سیستان در شب یلدا
پژوهشگر میراث‌فرهنگی اظهار کرد: سیستان سرزمین با گستره فرهنگی پهناور دارای تاریخی گران‌سنگ و تمدنی ارزشمند است و مردمانی که در این مرز و بوم بود و باش دارند، از گذشته‌های دور برای پاسداشت تمام لحظات زندگی خود رسم و رسوماتی داشته‌اند، برای استقبال نخستین روز از سردترین فصل سال می‌رفتند.
وی افزود: اولاد سیستان همواره در تمام شئون، زندگی را با گوهر دین، رنگ و بوی آسمانی می‌بخشیدند، در چنین شب‌هایی مثل شب چله که دور هم جمع می‌شدند، نیز بزرگ خانواده و یا ملای روستا که نزد همه از جایگاه محترمی برخوردار است، در کنار سایر برنامه‌ها تلاوت آیات کلام خداوند و قرائت داستان‌های قرآنی برای جوانان و کودکان از رسومات این دیار می‌خواند.
ابراهیمی عنوان کرد: بانوان سیستانی، نان‌روغنی، چَنگالی، بورَک و کلوچه‌های خرمایی را در مجمعه‌ای مسی که با پارچه‌ای گل‌دوزی و خمک‌دوزی شده پوشیده شده، قرارداده و در کنار ظرف لَندو و تخمه‌های هندوانه و خربزه بریون شده همراه با گندم بریون و غیره آماده می‌کنند تا اعضا خانواده از راه برسند و دور هم شب چله را به صبح برسانند.
وی ادامه داد: چنگالی ترکیب نان‌روغنی ریز شده در مخلوط روغن حیوانی و شکر که با دست خوب مخلوط شود تهیه می‌شود و بورک نوعی نان محلی سیستانی است که در پخت آن از اسفناج یا سبزی‌های محلی استفاده می‌شود و در سفره شب چله مردمان این منطقه جایگاه ویژه‌ای دارد.
این پژوهشگر و نویسنده بیان کرد: پودر شیرینَک که از جوشاندن گوشت کَوَل (هندوانه) یا تَرَک (خربزه) با تخمه هندوانه به همراه گندم درست می‌شد، این معجون به‌دست‌آمده در آفتاب خشک و سپس با آس‌کتوری، دستآس و الک می‌شد، یکی دیگر از تنقلات سیستان سَتُو نام دارد که بسیار هم مقوی است و از ترکیب پودر جوی آبدار و بوداده شده با شکرنبات دستآس شده برای این شب تهیه می‌شد؛ قراردادن مواد غذایی بر سر سفره یلدا نه‌تنها یک رسم، بلکه نکات تغذیه‌ای را به دنبال دارد.
ابراهیمی گفت: انتخاب‌کردن مواد غذایی خاصی از بین سایر مواد غذایی و تأکید برقرار دادن این مواد غذایی بر سر سفره شب یلدا نه‌تنها یک رسم، بلکه نکات تغذیه‌ای خاصی را به دنبال دارد.
آداب و رسوم مناطق بلوچستان در شب یلدا
وی اذعان کرد: آداب و رسوم شب چله در منطقه سرحد به دلیل دارابودن مناطق سردسیری و کوهستانی با مناطق جلگه‌ای و منطقه مکران تفاوت‌هایی دارد.
ابراهیمی با اشاره به آداب و رسوم مردم در منطقه بلوچستان اظهار کرد: در زمان‌های قدیم مردم روستاها در شب‌های زمستان دور آتش نشسته و به داستان‌های بلند بزرگ‌ترها گوش می‌دادند که در زبان محلی به آن «چاک چاکَر» می‌گفتند.
پژوهشگر میراث‌فرهنگی سیستان و بلوچستان با اشاره به اینکه درگذشته خوردنی‌های شب چله تولید خود مردم روستاها بود، تصریح کرد: روستاییان و کشاورزان در این شب دور آتش جمع می‌شدند و ترکیبات کنجد و خرما، حلوای خرما و میوه‌هایی با توجه به نماد شب یلدا که در بین ایرانیان مرسوم است، مصرف می‌کردند و علاوه بر اینها مردم محلی در این شب نوعی آش نیز دارند که به آن سَبزوک می‌گویند و در واقع آش جوانه گندم است که این جوانه گندم در تابستان خشک می‌شود و در زمستان و شب چله مصرف می‌شود.
پاسداری شب یلدا در بین مردمان سیستان و بلوچستان
وی با اشاره به پاسداری شب یلدا در بین مردمان استان، افزود: مردمان بلوچ در کنار آجیل و خوراکی‌ها با فعالیت‌هایی نظیر بافندگی، ریسندگی، سوزن‌دوزی گددوچی و بافندگی طناب یا چیلک و همچنین حصیربافی شب‌های سرد زمستان و طولانی را طی می‌کنند و به‌نوعی این فرهنگ و آداب و رسوم را زنده نگه می‌دارند.
ابراهیمی یکی از آیین‌های شب یلدا را تفال با دیوان حافظ عنوان کرد و بیان کرد: مردم دیوان اشعار لسان‌الغیب را با نیت بهروزی و شادکامی می‌گشایند و فال دل خویش را از او طلب می‌کنند، بازگویی خاطرات و قصه‌گویی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها نیز یکی از مواردی است که یلدا را برای خانواده ایرانی دلپذیرتر می‌کند؛ اما همه اینها فقط ترفندهایی است تا خانواده‌ها گرد یکدیگر آیند و بلندترین شب سال را با شادی و خرسندی به سپیده برسانند.
پژوهشگر میراث‌فرهنگی سیستان و بلوچستان خاطرنشان کرد: جای‌جای ایران‌زمین به‌عنوان سرزمینی کهن با کوله‌باری مملو از آئین‌های هزاران ساله، «یلدا» بلندترین شب سال را به‌گونه‌ای خاص و برگرفته از آئین‌ها و سنت‌های بومی منطقه به صبح می‌رسانند؛ جلوه‌ها و نمادهایی از سنت‌های ویژه‌ای از ایران باستان هنوزم به چشم می‌خورد.
ابراهیمی اظهار کرد: هرچند که زندگی ماشینی و گرفتاری‌های روزمره، موجب ایجاد فاصله میان مردم ایران با سنت‌ها و آئین‌های گذشته شده، اما هنوز هم جلوه‌ها و نمادهای از سنت‌های ویژه‌ای از ایران باستان در ایامی مانند شب یلدا و نوروز به چشم می‌خورد.
شب یلدا موجب افزایش صمیمیت در بین خانواده‌ها می‌شود
وی ادامه داد: دور هم بودن در شب یلدا و انجام صله‌رحم، موجب افزایش صمیمیت و محبت در نزد اعضای خانواده، رفع کدورت‌ها و در نتیجه ایجاد یک حس و حال مثبت در مغز و روح انسان می‌شود، پس شب یلدا تنها طولانی‌ترین شب سال نخواهد بود بلکه می‌توان از آن به‌عنوان یک شب با خواص روحی و تغذیه‌ای فراوان نام ببریم.
پژوهشگر میراث‌فرهنگی سیستان و بلوچستان با بیان اینکه باید از فناوری‌های روز استفاده بهینه کنیم، افزود: در برهه‌ای از زمان آئین‌های شب یلدا کم‌رنگ شده بود و اما با فعالیت‌ها و اقداماتی باعث رونق‌گرفتن بسیاری از آئین‌ها شد، یکی از این موارد فضای مجازی بود که به‌عنوان یک اهرم در توسعه این فرهنگ‌ها و آئین‌ها تأثیرگذار بود.
وی گفت: همه ما ایرانیان وظیفه داریم رسم دیرینه کشورمان را همان‌طور که از نیاکان به ارث بردیم به دست آیندگان برسانیم و نگذاریم این فرهنگ ایرانی، اسلامی ما به دست رسانه‌ها و فضای مجازی طوری تغییر کند که وقتی به دست آیندگانمان رسید، نشانی از اصالت فرهنگ ایرانی نداشته باشد.
پژوهشگر میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان خاطرنشان کرد: باید کوشید به ریشه و بنیان برگزاری این مراسم‌ها پرداخت و از امکانات موجود برای دورهمی در شب یلدا یا سایر رسوم فرهنگی به بهترین شکل استفاده کرد و بدون پرداختن به شبکه‌های مجازی، از این فرصت‌ها که تنها یک‌بار یا محدود در سال وجود دارد، بهره برد.