به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ در عصر اختناق، امام امام جعفر صادق (ع) در مدینه، نه از قدرت ظاهری، که از قدرت اندیشه بهره گرفت؛ از رسانههایی که با تکیه بر حکمت، عقل، محبت و روشنگری، جامعهای مؤمن، متفکر و تمدنساز تربیت کرد.
فقه جعفری، که امروز یکی از بنیادیترین مکاتب فقه اسلامی است، بر پایه همین رسانهها بنا شده است. رسانههایی که نهفقط ابزار، بلکه راهبرد بودند؛ در خدمت دین، نه سیاستهای زودگذر.
مناظره؛ عقل را به میدان کشاند
امام صادق (ع) در مواجهه با نحلههای گوناگون فکری و فلسفی، بهجای طرد و تکفیر، مسیر مناظره علمی و آزاداندیشی را برگزید.
او با زنادقه، دهریان، متکلمان و حتی علمای اهل سنت مناظره میکرد، بدون آنکه زبانش به خشونت آلوده شود.
مناظره، نزد امام، رسانهای برای بیداری عقل و تعمیق ایمان بود. مناظرات ایشان نهتنها شبهات را پاسخ گفت، بلکه بنیان فکری مکتب شیعه را بر پایه عقلانیت استوار ساخت.
مکاتبه؛ امتسازی در جغرافیای وسیع اسلام
با گسترش جغرافیای جهان اسلام، امکان ارتباط مستقیم میان امام و همه پیروانش وجود نداشت. اما امام، با مکاتبه، پلهای آگاهی و ارتباط را بنا نهاد.
نامههای ایشان، علاوه بر پاسخ به مسائل شرعی و فقهی، ابزاری برای هدایت عاطفی و فکری امت بودند؛ نوعی رسانه نوشتاری در دل بحرانهای مذهبی و سیاسی.
دانشگاه جعفری؛ مبدأ تدوین فقه شیعی
اصلیترین رسانه امام صادق (ع)، تعلیم و تربیت شاگردان برجسته در حوزههای فقه، تفسیر، کلام و علوم طبیعی بود.
این حلقات علمی، که بعدها بهعنوان "دانشگاه جعفری" شناخته شدند، صدها شاگرد را پرورش دادند؛ از جمله زراره، هشام بن حکم، محمد بن مسلم، مفضل و حتی ابوحنیفه.
این تعلیم، منجر به تدوین مبانی فقه جعفری شد. امام، مرجع علم شد نه به حکم سیاست، بلکه به نیروی عقل و استدلال.
یاران، رسانههای انسانی امام
امام صادق (ع) با درایت، شاگردانی را که به رشد علمی رسیده بودند، به شهرها و سرزمینهای مختلف اعزام میکرد.
آنان راویان حدیث، مفتیان، معلمان و سفیرانی بودند که مکتب امام را در دل مردم جاری کردند.
هر کدام از این سفرا، خود یک رسانه بودند؛ نه صرفاً ناقل علم، بلکه مظهر اخلاق، ادب، تقوا و روش امام در مواجهه با مردم.
خطابه و دعا؛ بیان حقیقت در قالب هنر کلام
خطابههای عمومی امام، گاه در ظاهر دعا یا حدیث، و گاه بهصورت مستقیم و روشنگرانه، نقش مهمی در آگاهیبخشی تودهها ایفا کرد.
سخنان امام در خطبههای جمعی، مسائل فقهی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را در بر میگرفت و مردم را با بینشی دینی و عمیق نسبت به تحولات زمانه آشنا میکرد. این رسانه کلامی، بار معنوی و سیاسی را همزمان در خود داشت.
شعر؛ رسانه احساس برای بیان منطق وحی
شعر در مکتب امام صادق (ع)، رسانهای احساسی و لطیف بود که حقیقت را با زبان هنر به دلها مینشاند.
ایشان شاعران اهل بیت را تشویق میکرد تا از این ابزار لطیف برای ابلاغ پیام حق، مظلومیت اهل بیت و فضائل آنان استفاده کنند.
شعرهایی که در مجالس میخواندند، بیانی هنرمندانه از فقه، توحید، امامت و حماسه بودند. رسانهای که از دل برخاست و بر دل نشست.
همافزایی رسانهها؛ شبکهای تمدنساز
از تعلیم گرفته تا خطابه، از شعر تا مکاتبه، همه این رسانهها بهصورت شبکهای مکمل عمل میکردند.
امام شاگردانی را تربیت میکرد که با سفارت علمی، پیام را منتشر میکردند؛ این پیام در قالب مکاتبه و شعر تثبیت میشد و خطابهها، ذهن تودهها را با آن درگیر میکرد.
این مدل رسانهای امام، پایهگذار تمدنی شد که بر تعقل، معنویت و عدالت استوار است.
امام جعفر صادق (ع) نه با سلاح، که با سخن، علم، قلم و قلب، فقهی را بنیان نهاد که تا امروز ستون فقه شیعه و مرجع بسیاری از مباحث اجتهادی در اسلام است.
ایشان با بهرهگیری از ابزارهای فرهنگی زمان خود، نظامی رسانهای و دقیق ساخت که همچنان الهامبخش حوزههای علمیه، مراجع و نخبگان مسلمان است.
در دورانی که رسانهها گاه ابزار قدرتاند نه حقیقت، شاید بازگشت به مدل رسانهای امام صادق (ع) یعنی عقلگرایی، محبت، شفافیت و صراحت، راهی برای نجات اندیشه اسلامی در دنیای معاصر باشد.