به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ علیرضا معاف در یادداشتی نوشت: جامعه ایرانی اینروزها بیش از همه به انسجام اجتماعی، نشاط و شادی فراگیر و ایجاد فضای پربهجت و سرورانگیز معنوی نیاز دارد. دهه کرامت و میلاد امام رضا(علیهالسلام) و حضرت معصومه(سلامالله علیها) برای ایرانیان معانی متعدد اجتماعی و دلالتهای فراوان فرهنگی دارد. در این مقال برخی سرفصلهایی که به پردازش معرفتی و فکری و فرهنگی دهه کرامت می انجامد را به گفتگو گذاشتهایم:
1- اهمیت هجرت تمدنساز و جامعهپرداز امام رضا و حضرت معصومه:
یکی از مفاهیم مهم و پرمضمون در قرآن کریم، مفهوم «هجرت» است. نگارنده معتقد است بر اساس آیات 72 تا 75 سوره انفال می توان «نظریه هجرت» را تدوین و ارائه نمود. آیات متعددی در قرآن کریم در کنار جهادکنندگان، هجرت کنندگان را نیز می ستاید و بلکه آن را مقدم بر جهاد بیان می دارد:
«وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ الَّذِينَ آوَوْا وَ نَصَرُوا أُولئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَرِيمٌ * وَ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْ بَعْدُ وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا مَعَكُمْ فَأُولئِكَ مِنْكُمْ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِي كِتابِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ؛ و كسانى كه ايمان آورده و هجرت كرده و در راه خدا به جهاد پرداخته، و كسانى كه [مهاجران را] پناه داده و يارى كردهاند، آنان همان مؤمنان واقعىاند، براى آنان بخشايش و روزى شايستهاى خواهد بود. * و كسانى كه بعداً ايمان آورده و هجرت نموده و همراه شما جهاد كردهاند، اينان از زمره شمايند، و خويشاوندان نسبت به يكديگر [از ديگران] در كتاب خدا سزاوارترند. آرى، خدا به هر چيزى داناست.» (انفال: 75-74)
و در مقابل کسانی که به دلیل منافع و علائق دنیایی، از دستور هجرت سرباز زدند را سرزنش می نماید:
«وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ لَمْ يُهاجِرُوا ما لَكُمْ مِنْ وَلايَتِهِمْ مِنْ شَيْءٍ حَتَّى يُهاجِرُوا؛ و آنها كه ايمان آوردند و مهاجرت نكردند، هيچ گونه ولايت [دوستى و تعهّدى] در برابر آنها نداريد تا هجرت كنند!» (انفال: 72)
در اهمیت مسئله هجرت همین بس که برخی هجرت ها در تاریخ اسلام، هجرتهای تمدّنساز بوده است. و اگر به این دستور خداوند عمل نمی شد، تمدنی هم شکل نمی گرفت.
الف- اولین هجرت تاریخ اسلام که مبنای شکل گیری تمدن بزرگ اسلامی شد، هجرت پیامبراکرم(ص) و یارانشان به مدینه بود. تاثیر هجری و مفهوم هجری بر تقویم اسلامی (هجری قمری- هجری خورشیدی- هجری تقدیری) به خوبی از این تاثیر حکایت می کند.
ب- همچنین هجرت امیرالمؤمنین(ع) از مدینه به کوفه نیز از هجرت های مؤثر در تقویت تمدن اسلامی بود.
ج- هجرت و حرکت امام حسین از مدینه به مکه و از مکه به سمت کوفه؛ که منجر به وقوع حادثه کربلا و تاثیر تاریخی و تمدنی بی بدیل عمیق این هجرت در دنیای اسلام شد.
د- در این میان هجرت امام رضا(ع) از مدینه به طوس و هجرت خواهرشان حضرت معصومه(س) به قم، منشأ برکات فراوانی برای ایران اسلامی شد، که مهمترینش شکل گیری حوزه علمیه قم و سپس حکومت اسلامی در دوران غیبت امام زمان(عج) بود.
2- انقلاب اسلامی مدیون هجرت امام رضا و حضرت معصومه:
انقلاب اسلامی در حدوث خود مدیون رهبری عالمانه و خالصانه حضرت امام خمینی(ره) و در بقاء خود مدیون زعامت مدبرانه و حکیمانه حضرت آیت الله خامنه ای است که ایشان تربیت شدگان حوزه های قم و مشهد هستند که به برکت وجودی این خواهر و برادر جلیل القدر و عظیم الشان و هجرت آنان شکل گرفته است.
عظمت حرکت امام خمینی و انقلاب اسلامی ایران به تنهایی کافی است تا نشان دهنده عظمت یک زن و تاثیر تمدنی حرکت و هجرت او باشد؛ پدیده ای که نشان می دهد یک زن چه میزان می تواند دارای برکت و ارج و قرب معنوی باشد که صرف وجود حرمش در یک منطقه، اینگونه منشأ شکل گیری حکومت اسلامی گردد و نظم حاکم بر جهان، سیاست، فلسفه، فقه و زندگی را دچار تحول و دگرگونی کند.
3- توسعه تمدنی در شرق دنیای اسلام:
در کنار هجرت حضرت رضا و خواهرشان حضرت معصومه، هجرت بزرگ تعداد قابل توجهی از فرزندان امام موسی بن جعفر (ع) از مدینه و عراق به سمت شرق، بستر توسعه تمدن اسلامی به شرق اسلام شد. اتفاق بزرگی که با اتخاذ یک سیاست جمعیتی هدفمند و هوشمندانه از سوی امام هفتم پایه ریزی و بنا نهاده شد و با این سیاست و هجرت خاندان امام موسی بن جعفر به دنبال آن، پهنه ایران موسوی شد و تا همین امروز، فرزندان اهل بیت و سادات مورد تکریم همه مردم ایران و شیعیان و مسلمانان منطقه هستند. ساداتی که بسیاری از بزرگان و علمای جریان ساز و تحول آفرین دنیای اسلام از بین آنها برخاسته اند.
4- مرقدهای امامزادگان به مثابه اقطاب فرهنگی:
امامزادگان و مرقدهای مطهر آنان در قم و شیراز و اصفهان و قزوین و اهواز و تهران و رشت و ....را باید به مثابه اقطاب فرهنگی و مراکز تولید فرهنگ ناب دینی درک نمود و برای توسعه فرهنگ دینی از این امکنه نورانی بهره برد. ضرورت دارد متولیان فرهنگ و هنر کشور به ظرفیت امامزادگان و مرقدهای مظهر امامزادگان بیش از گذشته توجه و اهتمام نمایند. رهبر انقلاب می فرمایند بقاع متبرکه باید قطبهای فرهنگی کشور شوند.
5- دختران و خواهران؛ مورد تکریم ویژه قرآن:
مناقشه زن، زندگی، آزادی در سالهای گذشته اساسا در فرهنگ اسلامی محلی از اعراب ندارد؛ آنچه در جریانهای فمینیستی و طرفداران مدرن حقوق زن مد نظر است ریشه در نگاه واپسگرای دنیای صنعتی و مدرن یا دین تحریف شده کلیسایی به زن دارد و با نگاه اسلام و قرآن به زنان و بانوان و دختران کاملا در تخالف و تباین و تضاد است. در منابع دینی ما، مصادیق متعددی از زنان تاثیرگذار، جریان ساز و تمدن آفرین معرفی شده اند؛ همچنین بارها از خواهران و برادرانی که رفتارهای هماهنگ و مؤثرشان منشأ برکات و تاثیرات گفتمانی عمیق شده است، به چشم می خورد؛ امام حسین(ع) و حضرت زینب(س)، امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) و حضرت موسی(ع) و خواهرش.
آیت الله جوادی آملی در کتاب «زن در آیینه جلال و جمال الهی»، درباره شخصیت خواهر حضرت موسی می فرماید علاوه بر مادر حضرت موسی(ع)، کار خواهر حضرت موسی(ع) نیز در ماجرای تعقیب صندوقچه حضرت موسی(ع) و راهنمایی درباریان فرعون به سمت مادر موسی(ع) برای شیردادن ایشان، در آن شرایط اختناق فرعونی، بسیار شجاعانه بود و چه بسا اگر آن کار شجاعانه صورت نمی گرفت، اساساً انقلاب حضرت موسی(ع) شکل نمی گرفت.
اصولاً در زندگی حضرت موسی(ع) زنان فرهیخته، مهذب و شجاعی نقش مؤثر داشتند: 1- مادر موسی(ع)، 2- خواهر موسی(ع)، 3- حضرت آسیه همسر فرعون و 4- همسر موسی(ع) که یکی از دختران حضرت شعیب(ع) بود. هرکدام این بانوان به نحوی در شکل گیری انقلاب موسوی به او کمک کردند.
6- زنان تاریخساز:
در قرآن نام زنان و دختران موثر و ارزشمند دیگری نیز به چشم می خورد؛ زنانی که هر کدام نقشهای متنوع جنس زن مانند مادری، خواهری، دختری و همسری را داشته اند:
1- حضرت حوا، ام البشر به عنوان همسر حضرت آدم و مادر هابیل 2- مادر حضرت مریم که همسر عمران بوده است. 3- حضرت مریم مادر حضرت عیسی 4- یوکابد مادر حضرت موسی 5- ساره و هاجر همسران حضرت ابراهیم و مادران حضرت اسحاق و اسماعیل 6- همسر حضرت زکریا و مادر حضرت یحیی 7- همسر حضرت نوح 8- همسر حضرت ایوب 9- آسیه همسر فرعون 10- صفو همسر حضرت موسی و دختر حضرت شعیب 11- همسران نبی اکرم حضرت محمد (ص) 12- دختران حضرت آدم 13- دختران حضرت لوط 14- دختران حضرت شعیب 15- دختران پیامبر رحمت (ص) به ویژه حضرت کوثر (س) 16- خواهر حضرت موسی 17- مادر حضرت یوسف و همسر یعقوب نبی و ...
7- ویژگیهای محبتی دختران در منطق قرآن:
در قرآن کریم آیات زیادی به مسئله زن و ارزش زن پرداخته اند؛ اما آیه ای که کمتر به آن پرداخته می شود و دارای نکته جالبی در مسئله زن و دختر است، این آیه شریفه است:
«وَ أَمَّا الْغُلامُ فَكانَ أَبَواهُ مُؤْمِنَيْنِ فَخَشِينا أَنْ يُرْهِقَهُما طُغْياناً وَ كُفْراً * فَأَرَدْنا أَنْ يُبْدِلَهُما رَبُّهُما خَيْراً مِنْهُ زَكاةً وَ أَقْرَبَ رُحْماً؛ و اما آن نوجوان، پدر و مادرش [هر دو] مؤمن بودند، پس ترسيديم [مبادا] آن دو را به طغيان و كفر بكَشد. پس خواستيم كه پروردگارشان آن دو را به پاكتر و مهربانتر از او عوض دهد.» (کهف: 81-80)
این آیات مربوط به پاسخ جناب خضر(ع) به حضرت موسی(ع) درباره چرایی قتل آن پسر نوجوان است. مطابق برخی روایات، خداوند به آن پدر و مادر، دختری عطا کرد که از آن پسر نوجوان، از جهات مختلف مادی و معنوی بهتر بود. از جمله اینکه از نسل آن دختر، 70 نفر به پیامبری مبعوث شدند. کمااینکه از تعبیر «وَ أَقْرَبَ رُحْماً» نیز میتوان دختر بودن فرزند دوم را برداشت نمود. چراکه غالباً دختران مهربانترند و با پدر و مادر بیشتر صله رحم می کنند.
8- دختران، فرشته های زمین و رحمت خداوند:
در برخی کتب حدیثی معتبر شیعه، مانند کافی، بخش اختصاصی وجود دارد با عنوان «بَابُ فَضْلِ الْبَنَاتِ» که احادیث متعددی مربوط به دختران و فضیلت آنها در آن آمده است. در این روایات ویژگیها و خصوصیات دختران مورد تکریم و تجلیل قرار گرفته است. به عنوان نمونه 2 روایت ذیل را اشاره می کنم:
1. عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: «الْبَنَاتُ حَسَنَاتٌ وَ الْبَنُونَ نِعْمَةٌ فَإِنَّمَا يُثَابُ عَلَى الْحَسَنَاتِ وَ يُسْأَلُ عَنِ النِّعْمَةِ؛ دختران حسنه اند و پسران، نعمت؛ بر حسنه ثواب می دهند و از نعمت سوال می پرسند.»
2. قالَ رسول الله(ص): مَنْ كَانَتْ لَهُ ابْنَةٌ وَاحِدَةٌ كَانَتْ خَيْراً لَهُ مِنْ أَلْفِ حَجَّةٍ وَ أَلْفِ غَزْوَةٍ وَ أَلْفِ بَدَنَةٍ وَ أَلْفِ ضِيَافَةٍ؛ هرکس دختری داشته باشد، بهتر است برای او از هزار حج و هزار جهاد و هزار شتری که به مکه هدیه کند و هزار مهمانی دادن است.»
9- دختران مطلوب از نگاه پیامبر رحمت:
پیامبر اسلام در روایتی زیبا 4 صفت دختران ممتاز و مطلوب را بیان کرده اند. نرم خویی، سازگاری، انس، آشکارسازی محبت و پرستاری نکاتی است که در نظام تربیتی باید به آنها توجه شود.
قَالَ رسول الله(ص): نِعْمَ الْوَلَدُ الْبَنَاتُ مُلْطِفَاتٌ مُؤْنِسَاتٌ مُمَرِّضَاتٌ مُبْدِيَات؛ چه خوب فرزندانی هستند دختران! نرم و سازگارند، انس می گیرند، پرستاری می کنند و محبتشان را آشکار می کنند.»
10- دهه کرامت و رفتار کریمانه حاکمان با مردم:
رویکرد حکومت اسلامی با مردم باید کرامت باشد؛ رفتار کریمانه و تکریم مردم، از سوی مسوولین و کارگزاران، منطق قرآن و نهج البلاغه است.
وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا
و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتيم و آنان را در خشكى و دريا [بر مركبها] برنشانديم و از چيزهاى پاكيزه به ايشان روزى داديم و آنها را بر بسيارى از آفريده هاى خود برترى آشكار داديم. اسراء-70
امیرالمومنین هم در عهدنامه مالک اشتر (نامه 53 نهج البلاغه) می فرمایند:
وَلْيَکُنْ أَحَبَّ الاْمُورِ إِلَيْکَ أَوْسَطُهَا فِي الْحَقِّ، وَأَعَمُّهَا فِي الْعَدْلِ، وَأَجْمَعُهَا لِرِضَى الرَّعِيَّةِ فَإِنَّ سُخْطَ الْعَامَّةِ يُجْحِفُ بِرِضَى الْخَاصَّةِ، وَإِنَّ سُخْطَ الْخَاصَّةِ يُغْتَفَرُ مَعَ رِضَى الْعَامَّةِ
دوست داشتنى ترين چيزها در نزد تو، در حق ميانه ترين، و در عدل فراگيرترين، و در جلب خشنودى مردم گسترده ترين باشد، كه همانا خشم عمومى مردم، خشنودى خواص (نزديكان) را از بين مى برد، امّا خشم خواص را خشنودى همگان بى أثر مى كند.
بنابراین تکریم عموم مردم از سوی حکومت و مسولین، منطق نهج البلاغه است؛ آیت الله مکارم در توضیح این بخش از نامه امیرالمومنین به مالک اشتر می نویسد: «آنچه در جمله هاى کوتاه بالا آمد در واقع زيربناى حکومت هاى پايدار را تشکيل مى دهد. افراد يک جامعه هميشه بر دو گروه تقسيم مى شوند: اقليت ثروتمندى که معمولاً اطراف زمامداران را مى گيرند و با چاپلوسى و تملق و اظهار اخلاص و فداکارى در فکر تأمين منافع خويشند و در برابر آنها اکثريت مردم که چرخ هاى زندگى اجتماعى با دست و بازوى آنها در حرکت است، بيش از همه زحمت مى کشند و بيش از همه به کشورشان علاقه مندند. اگر گروه اوّل از حکومتى ناراضى شوند ولى گروه دوم راضى و خشنود باشند هيچ مشکلى به وجود نمى آيد; مشکلات جامعه با دست توده هاى مردم حل مى شود و داد فرياد آن اقليت تغييرى در مسير کارها ايجاد نمى کند; ولى اگر رضايت اين گروه اقليت به بهاى خشم توده هاى مردم جلب گردد آن هنگام است که پايه هاى حکومت به لرزه در مى آيد وچنانچه نارضايتى ها ادامه پيدا کند منتهى به قيام و انقلاب ها خواهد شد.
زندگى پيغمبر اسلام و على(عليه السلام) بهترين نمونه براى اين مسأله است. سعى داشتند همواره جانب توده هاى محروم و متوسط جامعه را بگيرند و به مخالفت خواص که منافع خود را در خطر مى ديدند اعتنا نکنند. اين همان چيزى است که امروز به دموکراسى مردمى يا دموکراسى دينى يا مردم سالارى دينى از آن ياد مى شود»
دهه کرامت برای حاکمیت مردمی، فرصت بزرگی برای گفتمانسازی از مفهوم «خدمت کریمانه» است.