عوارض استفاده از دستگاه اکسیژن ساز

جدول زیر، مهم‌ترین عوارض استفاده از دستگاه اکسیژن ساز، علت و راهکار پیشگیرانه برای هر یک را نشان می‌دهد:

در ادامه، هر یک از این عوارض استفاده از دستگاه اکسیژن ساز را به‌شکل موشکافانه بررسی می‌کنیم:

عوارض فیزیولوژیک دستگاه اکسیژن ساز

یکی از مهم‌ترین محورهای بحث درباره عوارض استفاده از دستگاه اکسیژن ساز، پیامدهای فیزیولوژیکی ناشی از تنظیم نادرست یا دوز نامناسب اکسیژن است. اگر دستگاه روی دبی بالا تنظیم شود یا مدت طولانی‌تر از حد لازم استفاده شود، خطر هیپراکسی و حتی مسمومیت اکسیژن وجود دارد. این حالت می‌تواند به سردرد، گیجی، درد قفسه سینه و در موارد نادر، آسیب به بافت ریه بینجامد.

در مقابل، افت فشار یا انسداد مسیر، باعث کاهش اکسیژن‌رسانی و بروز هیپوکسیمی پنهان می‌شود که با ضعف، بی‌حالی و کاهش هوشیاری همراه است. همواره توصیه می‌شود اشباع اکسیژن خون (SpO₂) با پالس‌اکسی‌متر کنترل شود و هرگونه تغییر در دبی فقط با دستور پزشک انجام بگیرد.

مشکلات موضعی در بینی، گلو و راه‌های هوایی

خشکی مخاط بینی، خونریزی، تحریک گلو و سرفه خشک از شایع‌ترین عوارض استفاده از دستگاه اکسیژن ساز هستند. هوای خشک و غنی از اکسیژن می‌تواند مایع مخاط را تبخیر کند و منجر به سوزش، زخم یا حتی خونریزی بینی شود.

مصرف مرطوب‌کننده (Humidifier) با آب مقطر و افزایش مصرف مایعات از راهکارهای عملی برای کاهش این عوارض است. در افرادی که جریان اکسیژن بالاتری دریافت می‌کنند یا سابقه سینوزیت دارند، فشار ملایم ناشی از کانولای بینی ممکن است احساس کیپ‌شدن گوش یا درد سینوس ایجاد کند.

عوارض پوستی و چشمی

یکی دیگر از حوزه‌های پرمخاطره در عوارض استفاده از دستگاه اکسیژن ساز، بروز زخم فشاری و اریتما در نواحی تماس کانولا و شلنگ اکسیژن با پوست است. به‌ویژه پشت گوش، گونه‌ها و بینی در معرض اصطکاک مزمن قرار دارند و اگر تعویض کانولا به‌موقع انجام نشود یا پد محافظ استفاده نشود، احتمال بروز زخم و سوزش زیاد خواهد شد. همچنین، وزش مستقیم اکسیژن روی صورت باعث خشکی بیش‌ازحد و تحریک چشم می‌شود و طبق گفته وب‌سایت micitech.com:

“This is due to the airflow disrupting the natural moisture balance of the eyes and can lead to symptoms such as redness, itching, and dryness. To alleviate eye irritation, users can try using artificial tears or lubricating eye drops to keep the eyes moist.”

«این امر به‌دلیل اختلال در تعادل رطوبت طبیعی چشم‌ها توسط جریان هوا است و می‌تواند منجر به علائمی مانند قرمزی، خارش و خشکی شود. برای کاهش سوزش چشم، کاربران می‌توانند از اشک مصنوعی یا قطره‌های روان‌کننده چشم برای مرطوب نگه داشتن چشم‌ها استفاده کنند.»

عوارض عفونی و میکروبی

یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها درباره عوارض استفاده از دستگاه اکسیژن ساز، خطر رشد و انتقال میکروب‌ها از طریق مسیرهای هوا و بطری مرطوب‌کننده است. اگر بطری مرطوب‌کننده به‌صورت روزانه تخلیه، شسته و ضدعفونی نشود، محیطی مناسب برای رشد باکتری‌هایی مانند سودوموناس ایجاد می‌کند که می‌تواند منجر به عفونت شدید ریوی شود.

همچنین، فیلترهای داخلی دستگاه باید طبق توصیه سازنده (معمولاً هر ۶ تا ۱۲ ماه) تعویض شوند. فیلترهای فرسوده به‌سرعت اشباع می‌شوند و نه‌تنها کارایی دستگاه را پایین می‌آورند، بلکه به‌عنوان منبع ثانویه آلودگی میکروبی عمل می‌کنند.

مسائل ایمنی و محیطی: ریسک آتش‌سوزی، برق و صدا

یکی از عوارض استفاده از دستگاه اکسیژن ساز که کمتر شناخته‌شده؛ اما جدی است، افزایش ریسک آتش‌سوزی است. اکسیژن خالص خودش آتش نمی‌گیرد؛ اما شدت سوختن سایر مواد مانند پارچه یا چوب را به‌طور چشمگیری بالا می‌برد؛ بنابراین قرارگیری دستگاه در مجاورت اجاق گاز، بخاری یا حتی کشیدن سیگار در محیط خانه، خطر بالقوه‌ای ایجاد می‌کند.

نصب هشدار "No Smoking" و انتخاب پریز ارت‌دار اختصاصی از الزامات ایمنی در استفاده خانگی است. همچنین، دستگاه‌های اکسیژن ساز معمولاً صدایی بین 40 تا 48 دسی‌بل ایجاد می‌کنند که در محیط‌های کوچک یا برای بیماران حساس، ممکن است باعث اختلال خواب و خستگی شود.

مشکلات وابستگی به برق و قطع اکسیژن ناگهانی

در بسیاری موارد، قطع ناگهانی برق یا مشکل فنی، می‌تواند تأمین اکسیژن بیمار را به خطر بیندازد. به‌همین‌دلیل، همواره توصیه می‌شود یک سیلندر اکسیژن پشتیبان یا منبع برق اضطراری (UPS پزشکی) در دسترس باشد تا در مواقع بحران، خللی در درمان ایجاد نشود. این نکته برای خانواده‌هایی که از خدمات اجاره اکسیژن ساز در تهران یا دیگر شهرها استفاده می‌کنند، اهمیت دوچندان دارد.

آثار روانی و سبک زندگی بیماران

مطالعات نشان داده‌اند که برخی بیماران با استفاده طولانی‌مدت از دستگاه اکسیژن ساز، به‌ویژه در محیط خانه، دچار احساس وابستگی، محدودیت تحرک و حتی کاهش اعتمادبه‌نفس اجتماعی می‌شوند. انگ اجتماعی، نگرانی از دیده‌شدن با کانولا در جمع یا اختلال در فعالیت‌های عادی روزانه، گاهی باعث افسردگی یا اضطراب خفیف تا متوسط می‌شود. آموزش خانواده و حمایت روانی، استفاده از مدل‌های پرتابل سبک و شرکت در برنامه‌های توان‌بخشی، نقش مؤثری در بهبود کیفیت زندگی این بیماران دارد.

راهکارهای عملی برای پیشگیری و کاهش عوارض

برای کنترل و کاهش عوارض استفاده از دستگاه اکسیژن ساز، پایبندی به چند اصل ساده اما حیاتی توصیه می‌شود:

• پایش منظم اشباع اکسیژن خون (SpO₂) با پالس‌اکسی‌متر؛

• استفاده از بطری مرطوب‌کننده و تعویض آب آن به‌صورت روزانه؛

• شست‌وشو و ضدعفونی منظم قطعات و تعویض دوره‌ای فیلترها؛

• رعایت ایمنی و فاصله مناسب از منابع حرارتی یا شعله؛

• آموزش صحیح بیمار و خانواده درباره نحوه استفاده، نگهداری و تشخیص هشدارها؛

• تهیه منبع پشتیبان اکسیژن یا UPS برای مواقع قطع برق؛

• توجه به سلامت روان و حمایت اجتماعی بیماران اکسیژن‌درمان.

سخن پایانی

عوارض استفاده از دستگاه اکسیژن ساز اگرچه متنوع و گاهی جدی هستند؛ اما با رعایت نکات علمی و راهنمایی‌های تخصصی می‌توان آن‌ها را تا حد زیادی کنترل و حتی پیشگیری کرد. کلید موفقیت در این مسیر، ترکیب پایش منظم، نگهداری صحیح، آموزش مداوم و پیروی از نسخه پزشک است. انتخاب مراکز معتبر برای خرید یا اجاره اکسیژن ساز در تهران و سایر شهرها، همچنین بهره‌گیری از پشتیبانی حرفه‌ای، خیال شما را از بابت ایمنی و اثربخشی این درمان حیاتی آسوده می‌کند؛ بنابراین با درایت و مراقبت می‌توان به‌جای نگرانی از عوارض از مزایای فوق‌العاده اکسیژن‌تراپی در مسیر بهبود زندگی بهره‌مند شد.