به گزارش خبرنگار اقتصادی شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ آخرین بازدیدهای میدانی راه دانا از بازار حبوبات نشان میدهد، قیمت لوبیا چیتی ایرانی در بازار عمدهفروشی از ۳۲۰ هزار تومان در خرداد ۱۴۰۴ به بیش از 540 هزار تومان در بازار فله فروشی رسیده است. فروشندگان میگویند مصرفکنندگان همچنان تمایل زیادی به خرید این نوع لوبیا دارند، چرا که کیفیت آن بالاتر از وارداتی است.
همچنین، قیمت لوبیا کشاورزی نیز از همین مسیر گذشته و در حال حاضر بیش از 480 هزار تومان در بازار فروخته میشود. این در حالی است که لوبیا سفید، که پیش از این گرانترین حبوبات محسوب میشد، اکنون ۲۷۰ هزار تومان قیمتگذاری شده است.
لپه، لوبیا قرمز و نخود هم گران شدند
در میان سایر انواع حبوبات، لپه ریز ایرانی و لوبیا قرمز مرغوب هر کدام به قیمت 270 هزار تومان در بازار فروخته میشوند. همچنین قیمت نخود درجه یک کرمانشاه به 180 هزار تومان، عدس کانادایی مرغوب به 150 هزار تومان و عدس روسی نیز در محدوده 135 هزار تومان قرار دارد.
لازم به ذکر است که قیمتهایی که در این گزارش آمده است، قیمت عمدهفروشی است. در سطح خردهفروشی، قیمتها بین ۱۰ تا ۲۰ درصد بالاتر است.
چرا قیمت حبوبات بالا رفت؟
اصلیترین دلیل افزایش قیمت حبوبات، تغییر سیاست ارزی و انتقال از ارز ترجیحی به ارز توافقی است که هزینه واردات را به شدت بالا برده است. همچنین، صادرات غیرنظاممند حبوبات در ماههای گذشته، باعث کاهش عرضه داخلی و افزایش قیمت شد.
ناهماهنگی در مدیریت ذخایر استراتژیک، ورود دلالان و واسطههای غیرضروری، همراه با تاخیر در ترخیص محمولههای وارداتی به دلیل مشکلات ارزی و افزایش تعرفهها، همه و همه در گرانی این کالاهای اساسی نقش داشتهاند.
از سفره مردم تا سلامت عمومی؛ اثرات گرانی حبوبات
افزایش بیسابقه قیمت لوبیا چیتی و سایر حبوبات، منجر به حذف آن از سفره خانوارهای متوسط و کمدرآمد شده است. این در حالی است که حبوبات یکی از منابع اصلی پروتئین در کشور بودند.
کاهش مصرف حبوبات به دلیل گرانی، نه تنها باعث افزایش فشار مالی بر خانوارها شده، بلکه منجر به کمبود پروتئین در رژیم غذایی خانوادهها نیز شده است. این موضوع در بلندمدت میتواند منجر به مشکلات سلامتی جدی و فشار بیشتری بر سیستم درمانی کشور شود.
وعده دولت به تنظیم بازار، چه اتفاقی افتاد؟
وزیر جهاد کشاورزی ماه گذشته وعده کاهش قیمت حبوبات را داده بود، اما شاهد افزایش قیمتها در همه بندها هستیم. در همین راستا، معاونت توسعه بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی، قیمت مصوب ۱۲ قلم از حبوبات وارداتی را اعلام کرده و فرآیند ثبت سفارش و واردات را آغاز کرده است.
اما این اقدامات هنوز در عمل نتوانسته قیمتها را تعدیل کند. نمایندگان انجمن حبوبات نیز در نشستهای اخیر تنها به مشکلات داخلی و اختصاص ارز پرداختهاند و از پاسخهای عملیاتی به بازار امتناع کردهاند.
آیا حبوبات ایرانی گرانتر از بازار جهانی است؟
نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی، چندی پیش گفته بود که قیمت برخی حبوبات در ایران از نرخ جهانی پایینتر است. اما در عمل، قیمتهای بازار نشان میدهد که برخی از حبوبات ایرانی، به خصوص لوبیا چیتی، در سطح قیمت گوشت قرار گرفتهاند.
مشاهدات فروشگاه های اینترنتی و خرده فروشی ها نشان می دهد، برای مثال، قیمت ۹۰۰ گرم لوبیا قرمز مادلین به 390 هزار تومان، لوبیا سفید فامیلا به 320 هزار تومان و لوبیا چیتی فامیلا به 540 هزار تومان رسیده است. نخود گلستان هم با قیمت 230 هزار تومان و لپه سبزدانه 350 هزار تومان در بازار عرضه میشود.
چه کسی باید وارد شود؟ ممنوعیت صادرات، اقدامی اضطراری شد
حدود ۷۰ درصد نیاز کشور به حبوبات از طریق تولید داخلی تأمین میشود و ۳۰ درصد آن وارداتی است. با توجه به اینکه حبوبات یکی از کالاهای اساسی است، انجمن حبوبات باید در کنار دولت وارد عمل شود و از سودجویی و احتکار جلوگیری کند.
همچنین، نظارتهای لازم از سوی سازمان حمایت مصرفکننده و تعزیرات حکومتی باید افزایش یابد. این در حالی است که کالاهایی که با ارز ۲۸ هزار تومانی وارد شدهاند، نباید با توجه به نوسان اخیر ارز، گران شوند.
در واکنش به این شرایط بحرانی، رئیس گمرک ایران در تیرماه ۱۴۰۴ اعلام کرد: صادرات انواع حبوبات تا اطلاع ثانوی متوقف میشود. این تصمیم بر اساس ماده ۷۲ قانون برنامه هفتم توسعه کشور گرفته شد و با هدف بازگرداندن تعادل به بازار انجام گرفت.
اما این اقدام واکنشی، هنوز نتوانسته قیمتها را تعدیل کند. بسیاری از کارشناسان معتقدند که ناهماهنگیهای مدیریتی، افزایش قیمت ارز و تاخیر در واردات، همچنان فشارهای اقتصادی را ادامه میدهند.
چرا لوبیا چیتی گران شد؟
ریشه اصلی گرانی حبوبات، تغییر در سیاستهای ارزی است. انتقال از ارز ترجیحی به ارز توافقی، هزینه واردات را به شدت افزایش داده است. همچنین صادرات بیرویه این محصول در ماههای گذشته، منجر به کاهش عرضه داخلی و افزایش قیمتها شد.
این در حالی است که دلالان و واسطهها نیز در روند افزایش قیمتها نقش داشتهاند. تاخیر در ترخیص محمولههای وارداتی و افزایش تعرفههای گمرکی نیز به این فشارهای قیمتی اضافه کرده است.
علیرضا عباسی، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس، در گفتگو با «راه دانا» افزایش قیمتهای بیسابقه حبوبات در بازار داخلی را ناشی از صادرات بیضابطه این محصول دانست و گفت: با وجود اینکه در بخش گندم و غلات راهکارهایی مانند خرید تضمینی و یارانهدهی منجر به خودکفایی شده است، اما در حوزه حبوبات هنوز فاصله زیادی تا این هدف وجود دارد.
صادرات بیرویه، عامل اصلی
علیرضا عباسی در توضیح دلایل افزایش قیمت حبوبات، گفت: یکی از عوامل اصلی گرانی حبوبات، صادرات گسترده و بدون برنامه این محصول در سال گذشته بود. به دلیل عدم وجود محدودیتهای زماندار و قیمتی، کشاورزان و تولیدکنندگان ترجیح دادند محصولشان را به خارج از کشور صادر کنند.
او افزود: این تصمیم با توجه به نوسانات ارزی و جذابیت بیشتر بازار خارجی برای کشاورز، منجر به کاهش عرضه در داخل شد. در مقابل، واردات حبوبات به دلیل هزینههای بالای ارزی و گمرکی، مقرون به صرفه نبود و این امر باعث شد فشار مضاعفی بر بازار داخلی وارد شود.
عباسی در مقایسه حبوبات با گندم، گفت: در حوزه گندم و غلات، با اجرای سیاستهای خرید تضمینی و پرداخت یارانه، موفق به دستیابی به خودکفایی شدهایم. این مدل میتواند برای حبوبات هم تکرار شود، اما فعلاً ۳۰ درصد نیاز کشور به واردات وابسته است.
او تأکید کرد: دولت باید در کنار اقدامات واکنشی، برنامههای پیشگیرانه و بلندمدتی برای حمایت از تولید داخلی و جلوگیری از صادرات بیرویه حبوبات داشته باشد.
محدودیت صادرات دیر اجرا شد و نتوانست بازار را تنظیم کند
عباسی درباره اقدامات دولت برای تعدیل بازار گفت: وزارت جهاد کشاورزی در ماههای اخیر اقدام به ممنوعیت صادرات حبوبات کرد، اما این اقدام دیرهنگام بود. بسیاری از محمولهها پیش از این تصمیم، از کشور خارج شده بودند و فشار بر بازار داخلی ایجاد شده بود.
او ادامه داد: این ممنوعیت میتوانست چند ماه زودتر اعمال شود، در حالی که هنوز هم فشار قیمتها به خوبی کاهش نیافته و خانوارهای زیادی با کمبود و گرانی این محصول مواجه هستند.
سیاستهای آینده؛ خرید تضمینی و مدیریت صادرات
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس در پایان گفت: برای جلوگیری از تکرار این شرایط، باید سازوکارهای جدیدی برای مدیریت حبوبات ایجاد شود. این شامل خرید تضمینی، برنامهریزی دقیق برای واردات و صادرات و همچنین نظارت بیشتر بر بازار داخلی است.
عباسی گفت: دولت باید از این پس قبل از شروع فصل کشت، برنامههای خود را اعلام کند تا کشاورزان نیز با اطمینان بیشتری محصولشان را مدیریت کنند. بدون چنین برنامهای، کشاورز همیشه به دنبال سود بیشتر خواهد بود و این موضوع در بلندمدت به مردم و بازار آسیب میرساند.
دیدگاه مسئولان انجمن حبوبات ایران
داوود لپهچی، رئیس انجمن حبوبات ایران، در گفتگو با «راه دانا» درباره افزایش شدید قیمت لوبیاچیتی و سایر حبوبات گفت: این محصول که پیش از این به عنوان گزینهای ارزانتر از گوشت شناخته میشد، اکنون قیمتی در حد گوشت دارد. او افزایش قیمت را ناشی از کاهش تولید داخلی و مشکلات ارزی و وارداتی دانست و خواستار اقدامات فوری دولت برای تعدیل بازار شد.
لوبیاچیتی امسال با کاهش چشمگیر تولید داخلی مواجه شد. عواملی مانند کمبود آب و آفتزدگی در مناطق کشت این محصول، منجر به کاهش عرضه شد. این موضوع در کنار کاهش واردات و نوسانات ارزی، قیمتها را به شدت بالا برد.
طبق گفته لپهچی، قیمت عمدهفروشی لوبیاچیتی به ۲۵۰ هزار تومان و قیمت خردهفروشی آن به ۴۰۰ هزار تومان رسیده است. با این حال، او امیدوار است با شروع برداشت محصول جدید، قیمتها در دو ماه آینده کاهش پیدا کند.
حبوبات در ایران با ترکیبی از تولید داخلی و واردات تأمین میشود. در این میان، عدس یکی از اصلیترین محصولات وارداتی است که بیشتر از کشورهایی مانند کانادا و روسیه وارد میشود.
همچنین، نخودهای رنگی و بابلپه نیز از دیگر اقلام وارداتی هستند. در حوزه لوبیا، ۹۰ درصد نیاز کشور از داخل تأمین میشود و ۱۰ درصد باقیمانده از کشورهایی مانند ازبکستان، قرقیزستان و کشورهای آفریقایی وارد میشود.
او همچنین از صادرات حدود ۱۰۰ هزار تن نخود ایرانی به کشورهای پاکستان، افغانستان، عراق و کشورهای خلیجفارس خبر داد و گفت: تولید کل نخود در کشور ۳۵۰ هزار تن است که ۲۰۰ هزار تن آن برای مصرف داخلی است.
کشاورز نیازمند حمایت بیشتری است
لپهچی در پاسخ به این سؤال که چه چیزی بیشترین نگرانی تولیدکنندگان را ایجاد میکند، گفت: مکانیزاسیون و بهرهوری در تولید یکی از چالشهای اصلی است. اگر کشاورز بتواند محصول بیشتری در هر هکتار تولید کند، قطعاً انگیزه بیشتری برای ادامه کشت خواهد داشت.
او افزود: اما اگر محصولی که کشاورز سال کامل برای آن زحمت کشیده، در بازار فروش نرود و منجر به ضرر شود، طبیعی است که دیگر آن محصول را کشت نکند. این وضعیت را در محصولاتی مانند پیاز و سیبزمینی دیدهایم و نتیجه آن را در شکل گرانی و کمیابی در بازار چند باره دیدیم.
خرید تضمینی، راهکاری برای حمایت از کشاورز
رئیس انجمن حبوبات پیشنهاد کرد: دولت باید سازوکاری مشابه خرید تضمینی گندم برای حبوبات نیز ایجاد کند. این اقدام میتواند انگیزه کشاورزان را برای کشت این محصولات حفظ کند و از نوسانات آینده جلوگیری کند.
او ادامه داد: وقتی کشاورز مطمئن باشد که محصولش فروخته میشود، سال بعد هم با خیال آسوده به کار خود ادامه میدهد. این امر در بلندمدت به ثبات قیمت و عرضه در بازار کمک میکند.
مشکل ارز، گرانی و کسری را تشدید کرده است
لپهچی درباره نقش دولت در تعدیل بازار گفت: بزرگترین کمکی که دولت میتواند به این بخش بکند، تسهیل فرآیند واردات است. این شامل ثبت سفارش به موقع و تخصیص ارز بدون تاخیر است.
او افزود: با توجه به سیاستهای انقباضی دولت در حوزه ارزی، واردکنندگان گاهی چهار تا پنج ماه در صف تخصیص ارز باقی میمانند. این تاخیر باعث میشود واردکنندگان نتوانند بدهیهای خود را پرداخت کنند و در نتیجه، کالای جدیدی وارد بازار نشود. این موضوع، کسری و گرانی را در بازار حبوبات تشدید کرده است.
گرانی حبوبات، فشار مضاعف بر خانوارها و سلامت
به گزارش راه دانا، افزایش قیمت حبوبات، بویژه لوبیا چیتی، تأثیر زیادی بر سبد معیشتی خانوارهای ایرانی داشته است. این کالاهای اساسی که پیش از این به عنوان جایگزینی ارزانتر از گوشت محسوب میشدند، اکنون دیگر در دسترس نیستند.
این امر نه تنها فشار مالی بیشتری بر خانوارها وارد کرده، بلکه تغییراتی در ساختار تغذیهای خانوادهها ایجاد کرده است. اگر دولت و نهادهای نظارتی سریعاً وارد بازار نشوند، این بحران میتواند تشدید شود.