به گزارش خبرنگار اقتصادی شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ با افزایش بیسابقه دما در کشور، مصرف برق به شدت رشد کرده و سیستم انرژی ایران تحت فشار قرار گرفته است.
کارشناسان هشدار میدهند: بدون برنامهریزی جامع و اجرای فوری بهینهسازی، تابستان امسال شاهد خاموشیهای گسترده و بحران پایدار در حوزه انرژی خواهد بود.
دمای بالا، برق بیشتر، سیستم در آستانه فشار
در حالی که دمای کشور به طور غیرعادی افزایش یافته، وسایل سرمایشی زودتر از موعد مقرر وارد چرخه مصرف شدهاند. این افزایش ناگهانی مصرف برق، سیستم تولید و توزیع انرژی کشور را به لبه فشار بالایی رسانده است.
محمد رشیدی، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، در گفتگو با راه دانا، از تأخیر دولت در تشکیل سازمان ویژه بهینهسازی انرژی انتقاد کرد و گفت: ناترازی در حوزههای انرژی، آب و برق از جمله چالشهای بزرگ کشور است و یکی از دلایل اصلی آن، بیتوجهی به مدیریت و بهینهسازی مصرف است.
وی افزود: در برنامه هفتم توسعه، به صراحت مقرر شده که یک سازمان تخصصی و زیرنظر رئیسجمهور مسئولیت مدیریت یکپارچه انرژی را بر عهده بگیرد. اما متاسفانه تاکنون این موضوع به صورت جدی پیگیری نشده و به جای تشکیل سازمان مستقل، قرار است سازمان برنامه و بودجه این مأموریت را انجام دهد که با قانون همخوانی ندارد.
رشیدی تصریح کرد: بدون یک نهاد واحد و متمرکز که بتواند تمامی بخشهای مرتبط با انرژی را هماهنگ کند، مدیریت مصرف انرژی تنها یک شعار باقی میماند. هماکنون هر وزارتخانه به صورت جداگانه و بدون هماهنگی عمل میکند و این امر باعث تضبیط، اتلاف منابع و عدم شفافیت در اجرای سیاستهای انرژی میشود.
عضو کمیسیون انرژی مجلس ادامه داد: دولت چهاردهم موظف است با قید فوریت، سازمان بهینهسازی و مدیریت راهبردی انرژی را تشکیل دهد. این سازمان باید زیرنظر رئیسجمهور باشد و اختیارات کافی برای نظارت، برنامهریزی و اجرای سیاستهای مصرف هوشمند داشته باشد.
وی یادآور شد: بودجهای برای این امر در نظر گرفته شده و حتی در وزارت نفت بخشی نیز برای بهینهسازی انرژی ایجاد شده است، اما این کافی نیست. ما به یک نهاد ملی و مستقل نیاز داریم که بتواند در تمامی بخشهای نفت، گاز، برق و آب، سیاستگذاری یکپارچه داشته باشد.
رشیدی تأکید کرد: هر روز تأخیر در تشکیل این سازمان، به معنای هدررفت بیشتر انرژی، افزایش آلودگی، کاهش بهرهوری و تحمیل هزینههای گزاف به مردم و بودجه کشور است. این در حالی است که با مدیریت صحیح، میتوانیم سالانه صدها میلیون بشکه نفت معادل از مصرف بیرویه جلوگیری کنیم.
در پایان، عضو مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: امیدواریم دولت به تکالیف قانونی خود در برنامه هفتم توسعه پایبند باشد و هرچه سریعتر اقدام به تشکیل این سازمان کند. این تنها راه ممکن برای دستیابی به مصرف بهینه، کاهش وابستگی به واردات و تقویت امنیت انرژی کشور است.
همچنین بنفشه زهرایی، مدیر مؤسسه آب دانشگاه تهران، در نشستی خبری اعلام کرد که نداشتن متولی مدیریت مصرف آب و انرژی مهمترین نقیصه حکمرانی آب در کشور است. وی با اشاره به بحران کمآبی در مناطق خشک و نیمهخشک ایران، از کاهش سرانه آب تجدیدپذیر به ۶۰۰ مترمکعب در فلات مرکزی و وقوع پنجمین سال خشکسالی در تهران خبر داد.
زهرایی تأکید کرد که با وجود کاهش ۴۰ درصدی بارشها، سبک زندگی مردم متناسب با شرایط کمآبی تغییر نکرده است. او همچنین ضعف مدیریتی در جانمایی شهرهای جدید، عدم تأثیر تغییر تعرفههای آب بر مصرف، و ناکارآمدی ابزار قیمتی برای کنترل مصرف را از چالشهای جدی عنوان کرد.
این مقام دانشگاهی خواستار اصلاح فوری حکمرانی آب، اجرای مدیریت مصرف، و اطلاعرسانی گستردهتر
مهرداد عباد، کارشناس حوزه انرژی، در گفتوگو با راه دانا هشدار داد: «بحران انرژی دیگر یک مشکل موقت نیست، بلکه به یک بحران ساختاری و مدیریتی تبدیل شده است.» در این گزارش، به بررسی ریشههای این بحران، شکست برنامههای دولت و راهکارهای احتمالی برای جلوگیری از فجیعهای معیشتی و اقتصادی میپردازیم.
تابستان سختی در انتظار ایران؛ آب کم، گرما بیشتر
مهرداد عباد در توضیح شرایط فعلی کشور گفت: «ایران با تابستانی بسیار سخت روبرو است. ذخایر آبی کشور در وضعیت نامناسبی قرار دارند و این امر مستقیماً بر تولید برق آبی تأثیر میگذارد. در عین حال، میانگین دمای کشور نسبت به سال گذشته چند درجه افزایش یافته که به معنای افزایش شدید تقاضا برای برق در بخش خانگی و تجاری است.»
وی تأکید کرد: «این ترکیب از کمبود آب و گرمای بیش از حد، فشار بیسابقهای بر شبکه برق وارد کرده و خطر قطعیهای گسترده را افزایش داده است.»
وعدههای برقآوری در مقابل بیبرنامهگی دولت
در هفتههای اخیر، وزیر نیرو وعدههایی داده است مبنی بر کاهش قطعیهای برق و بهبود وضعیت تأمین انرژی. اما عباد در این خصوص گفت: «این وعدهها با اقدامات عملی دولت همخوانی ندارد. هیچ برنامه جامعی برای مدیریت مصرف، نوسازی نیروگاهها یا توسعه منابع تجدیدپذیر ارائه نشده است.»
وی افزود: «وقتی دولت برنامهای شفاف و عملیاتی ارائه ندهد، مردم نمیتوانند اعتماد کنند. فقدان اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی، مانع اصلی از همکاری مردم در صرفهجویی انرژی است.»
وابستگی بیش از حد به گاز طبیعی؛ یک نقطه آسیب
یکی از بزرگترین ضعفهای سیستم انرژی ایران، وابستگی شدید به گاز طبیعی است. عباد توضیح داد: «حدود ۹۰ درصد از برق کشور در نیروگاههای گازسوز تولید میشود. این در حالی است که ایران پتانسیل بالایی در حوزه انرژیهای تجدیدپذیر مانند خورشید و باد دارد، اما تنها حدود ۱ درصد از انرژی کشور از این منابع تأمین میشود.»
این وابستگی، سیستم را بسیار آسیبپذیر کرده است. هر مشکلی در تأمین یا توزیع گاز، بلافاصله بر تولید برق تأثیر میگذارد و منجر به خاموشیهای گسترده میشود.
نیروگاههای قدیمی؛ مصرف زیاد، راندمان کم
میانگین راندمان نیروگاههای ایران حدود ۳۲ درصد است، در حالی که در کشورهای پیشرفته این رقم به بیش از ۵۰ درصد میرسد. این یعنی بیش از دو سوم گاز مصرفی در نیروگاهها بهصورت گرما و دود تلف میشود و فقط حدود سه دهم آن به برق تبدیل میشود.
عباد تأکید کرد: «این اتلاف گسترده انرژی، نیاز به سوخت مایع را افزایش داده و کارایی کل سیستم انرژی را کاهش داده است. با اینکه گاز طبیعی بخش عمدهای از سبد انرژی کشور را تشکیل میدهد، این امر انعطافپذیری ایران در مدیریت بحرانها را به شدت کاهش داده است.»
تضاد منافع بین نهادها؛ هیچ کس مسئولیت را نمیپذیرد
یکی از مشکلات اساسی سیستم انرژی، پراکندگی مسئولیتهاست. عباد گفت: «وزارت نفت به دنبال کاهش مصرف گاز است، وزارت نیرو فقط به تولید برق فکر میکند و وزارت صنعت همچنان خودروهای پر مصرف را تولید میکند.»
وی افزود: «هیچ نهاد مرکزی وجود ندارد که بتواند این بخشها را هماهنگ کند. نیاز داریم به یک سازمان ملی انرژی با اختیارات وسیع که بتواند با دیدی جامع، سیاستگذاری کند و از تضاد منافع بین نهادها جلوگیری کند.»
بهینهسازی مصرف؛ فقط یک شعار بیمعنا؟
سالهاست که مسئله بهینهسازی مصرف انرژی در ایران فقط در حد شعار، منشور و جلسههای تشریفاتی باقی مانده است. شورای عالی انرژی، که باید نقش راهبردی داشته باشد، عملکردی ضعیف و بیاثر داشته و هیچ برنامه عملیاتی و قابل اجرا ارائه نکرده است.
عباد گفت: «با یک یا دو اقدام جزئی نمیتوان بحران انرژی را حل کرد. نیاز به یک مجموعه اقدامات ساختاری است: از نوسازی نیروگاههای فرسوده و توسعه انرژیهای تجدیدپذیر تا مدیریت هوشمند مصرف و تولید خودروهای کممصرف.»
راهکارهای اجتنابناپذیر: الگوگیری از تجربیات موفق جهانی
این کارشناس پیشنهاد کرد: «ایران میتواند از تجربه کشورهایی مانند چین، هند و برزیل که با بحرانهای مشابه دست و پنجه نرم کردهاند، الگو بگیرد. این کشورها با سیاستهای جامع، سرمایهگذاری در فناوری و مدیریت مصرف، توانستهاند از بحرانهای انرژی عبور کنند.»
دیپلماسی انرژی؛ کلید حل بحران
تحریمهای بینالمللی، دسترسی ایران به فناوریهای نوین، سرمایهگذاری خارجی و کانالهای مالی بینالمللی را به شدت محدود کرده است. این امر باعث شده که نتوانیم زیرساختهای فرسوده خود را نوسازی کنیم.
عباد تأکید کرد: «هر تلاش داخلی برای حل بحران انرژی، بدون رفع تحریمها و بازگشت به دیپلماسی بینالمللی، ناتمام خواهد ماند. ایران باید از دیپلماسی انرژی استفاده کند تا بتواند منابع مالی و فناوری لازم را جذب کند.»
بحرانی که فردا برای حل آن دیر است
به گزارش راه دانا، بحران انرژی ایران دیگر یک مشکل فنی نیست، بلکه نشاندهنده ضعف در مدیریت، برنامهریزی و هماهنگی بین بخشی است. بدون تشکیل یک سازمان ویژه بهینهسازی انرژی، بدون سرمایهگذاری در فناوریهای نو و بدون بازگشت به تعاملات بینالمللی، تابستان امسال میتواند شاهد خاموشیهای طولانی و بیپایان باشد.