به گزارش خبرنگار اقتصادی شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ نوسانات شدید نرخ ارز و قیمت طلا در ایران ریشه در عوامل مختلفی دارد. از سال 2018 و با بازگشت تحریمهای بینالمللی، ارزش ریال به شدت کاهش یافت و بازار آزاد ارز بارها رکوردهای جدیدی ثبت کرد. این وضعیت، همراه با تورم بالا، باعث شد که مردم برای حفظ ارزش داراییهای خود به خرید ارز و طلا روی بیاورند.
به گفته کارشناسان، وجود چندین نرخ رسمی و غیررسمی برای ارز، تصمیمگیریهای ناگهانی در سیاستهای اقتصادی و کمبود ابزارهای مالی برای مدیریت ریسک، از جمله عواملی هستند که بازار را بیثبات کردهاند. همچنین، تحریمها دسترسی بانک مرکزی به منابع ارزی را محدود کرده و توانایی آن برای کنترل بازار را کاهش داده است.
تجربههای گذشته: از دولت روحانی تا رئیسی
در دوره دوم ریاستجمهوری حسن روحانی (2013-2021)، بازگشت تحریمهای سنگین در سال 2018 ضربه بزرگی به ارزش ریال وارد کرد. عبدالناصر همتی، رئیس وقت بانک مرکزی، به دلیل سیاستهای ارزی و مدیریت ذخایر مورد انتقاد قرار گرفت. تحلیلهای اقتصادی نشان میدهد که نبود شفافیت و مداخلات ناکافی در بازار، به تشدید نوسانات منجر شد.
در دولت ابراهیم رئیسی (2021 به بعد)، تلاشهایی برای کاهش نوسانات از طریق کنترل جریان ارز و مداخلات مستقیم بانک مرکزی انجام شد. این اقدامات در کوتاهمدت تا حدی موفق بود، اما کارشناسان معتقدند که این ثبات شکننده است و به محدودیتهای شدید در عرضه و تقاضای ارز وابسته است.
طلا؛ پناهگاه امن مردم در برابر تورم
قیمت طلا در ایران به شدت تحت تأثیر نرخ ارز و تورم داخلی قرار دارد. نمودارهای تاریخی نشان میدهند که هر زمان نرخ ارز در بازار آزاد جهش میکند، قیمت طلا نیز بهسرعت افزایش مییابد. در سالهای 2022 تا 2024، نوسانات ماهانه نرخ ارز گاهی به بیش از 10 درصد رسید که باعث شد قیمت طلا بهعنوان یک دارایی امن، رشد چشمگیری داشته باشد.
مردم به دلیل نگرانی از کاهش ارزش پول ملی، به خرید طلا و ارز روی آوردهاند. این تقاضای بالا، همراه با عرضه محدود ارز، بازار را به سمت بیثباتی بیشتر سوق داده است.
درسهایی از تجربههای جهانی
برخی کشورها مانند روسیه توانستهاند با سیاستهای هوشمندانه، نوسانات ارزی را کاهش دهند. این تجربهها درسهای ارزشمندی برای ایران دارند:
-
تزریق منظم ارز به بازار: به جای مداخلات ناگهانی، بانک مرکزی میتواند با برنامهریزی شفاف، ارز را در زمانهای مشخص به بازار تزریق کند. این کار نوسانات را کاهش میدهد.
-
حذف نرخهای چندگانه: داشتن نرخهای رسمی و غیررسمی متعدد باعث سردرگمی و سفتهبازی میشود. یکپارچهسازی نرخ ارز میتواند بازار را شفافتر کند.
-
ایجاد ابزارهای مالی: راهاندازی بازارهای مشتقه برای ارز و طلا، به تولیدکنندگان و واردکنندگان کمک میکند تا ریسک تغییرات قیمت را مدیریت کنند.
-
شفافیت در سیاستهای پولی: اعلام واضح اهداف بانک مرکزی و حفظ نرخ بهره مثبت میتواند اعتماد مردم به پول ملی را افزایش دهد.
-
مدیریت انتظارات عمومی: اطلاعرسانی شفاف درباره سیاستهای ارزی و اقتصادی، از شکلگیری انتظارات تورمی جلوگیری میکند.
پیشنهادهایی برای ثبات بازار ارز و طلا
برای کاهش نوسانات و ایجاد ثبات در بازار ارز و طلا، راهکارهای زیر پیشنهاد میشود:
1. یکپارچهسازی نرخ ارز
دولت باید بهتدریج نرخهای رسمی چندگانه را حذف کند و یک بازار شفاف مزایده ارزی راهاندازی کند. این بازار میتواند نیازهای واردکنندگان و صادرکنندگان را با اولویت تأمین کند و از سفتهبازی جلوگیری نماید. این اقدام میتواند نوسانات روزانه و هفتگی ارز را تا 30 تا 50 درصد کاهش دهد.
2. توسعه بازار مشتقه
راهاندازی قراردادهای آتی و اختیار معامله برای ارز و طلا در بورس کالا یا فرابورس، به فعالان اقتصادی امکان میدهد تا ریسک تغییرات قیمت را مدیریت کنند. تجربه کشورهای مانند ترکیه و روسیه نشان میدهد که این ابزارها میتوانند تا 20 تا 40 درصد از نوسانات میانمدت بکاهند.
3. مدیریت انتظارات با سیاست پولی شفاف
بانک مرکزی باید چارچوبی برای هدفگذاری تورم ایجاد کند و دادههای اقتصادی را بهصورت دورهای منتشر نماید. حفظ نرخ بهره مثبت نیز میتواند انگیزه مردم برای تبدیل پسانداز به ارز و طلا را کاهش دهد و اعتماد به پول ملی را تقویت کند.
4. استفاده هوشمند از ذخایر ارزی
دولت میتواند با گسترش تجارت تهاتری با کشورهای دوست و تخصیص برنامهریزیشده ذخایر ارزی، از شوکهای ناگهانی به بازار جلوگیری کند. این اقدام دسترسی به ارز را بهبود میبخشد و فشار بر ریال را کم میکند.
5. نظارت بر سفتهبازی
نظارت دقیقتر بر صرافیها و معاملات بزرگ، همراه با معافیتهایی برای تجارت قانونی، میتواند از نوسانات ناگهانی ناشی از فعالیتهای سفتهبازانه جلوگیری کند.
6. کاهش کسری بودجه
دولت باید با انتشار اوراق شفاف و کاهش وابستگی به چاپ پول، کسری بودجه را مدیریت کند. این کار تورم بلندمدت را کاهش میدهد و انگیزه مردم برای خرید ارز و طلا را کم میکند.
چشمانداز آینده
کنترل کامل نوسانات ارز و طلا هدفی غیرواقعی است، اما کاهش نوسانات و افزایش پیشبینیپذیری کاملاً ممکن است. ترکیبی از سیاستهای شفاف، ابزارهای مالی مدرن و نظارت قوی میتواند بازار را به ثبات نزدیکتر کند.
خبرنگار اقتصادی شبکه اطلاعرسانی راه دانا تأکید میکند که موفقیت این راهکارها به هماهنگی بین دولت، بانک مرکزی و فعالان اقتصادی بستگی دارد. بدون اصلاحات ساختاری و جلب اعتماد عمومی، بازار ارز و طلا همچنان درگیر نوسانات خواهد بود و مردم برای حفظ داراییهای خود به این بازارها پناه میبرند.