به گزارش خبزنگار فرهنگی شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛وحدت اسلامی، اصلی بنیادین و حیاتی در اندیشه اسلامی معاصر، به ویژه از منظر مقام معظم رهبری است. ایشان بارها و به اشکال مختلف بر این موضوع تأکید کرده و آن را در راستای رسالت امر به معروف و نهی از منکر، مهمترین معروف و اساسیترین منکری که جامعه اسلامی باید در برابر آن بایستد، معرفی نمودهاند. این گزارش به تبیین این دیدگاه و ریشههای تاریخی آن در سیره ائمه معصومین (ع)، به ویژه امام صادق (ع) میپردازد.
وحدت از منظر مقام معظم رهبری: معروفترین معروف و ریشهایترین نهی از منکر
مقام معظم رهبری با تبیین جامع مفهوم امر به معروف و نهی از منکر، آن را فراتر از احکام جزئی و مسائل اخلاقی فردی دانسته و در حوزه مسائل مهم سیاسی و اجتماعی نیز جاری میدانند. در شرایط فعلی جهان اسلام، ایشان «وحدت» را مهمترین معروفی معرفی میکنند که جامعه اسلامی باید خود و دیگران را به آن دعوت کند. در مقابل، «تفرقه» به عنوان اساسیترین و مضرترین منکر شناخته میشود که خسارات آن بیش از هر عامل دیگری به جامعه اسلامی ضربه میزند. این رویکرد، وحدت را نه صرفاً یک توصیه اخلاقی، بلکه یک ضرورت استراتژیک برای بقا و پیشرفت امت اسلامی قلمداد میکند.
سیره ائمه معصومین (ع) و تأکید بر وحدت
هرچند بحث وحدت و انسجام جامعه اسلامی همواره در فرمایشات نورانی همه ائمه معصومین (ع)، از جمله امیرالمومنین (ع)، مورد توجه بوده است، اما دوران امام صادق (ع) به دلیل شرایط خاص تاریخی، فرصتی استثنایی برای تقریب و ارتباط شیعیان با جامعه اسلامی فراهم آورد.
فرصت طلایی دوران امام صادق (ع)
پس از واقعه عاشورا و رسوایی بنیامیه، و سپس نزاع میان بنیامیه و بنیعباس بر سر خلافت، ضعف حاکمیت مرکزی به اهل بیت (ع) و پیروانشان، به ویژه امام باقر (ع) و امام صادق (ع)، این امکان را داد تا معارف مکتب اهل بیت (ع) را به نحو گستردهتری نشر دهند. این فرصت برای امام صادق (ع) چنان فراهم بود که از میان چهار هزار شاگرد ایشان، بسیاری از علمای غیرشیعی و پیروان سایر مذاهب اسلامی نیز حضور داشتند.
تفکیک حساب توده مسلمین از حاکمان ظالم
یکی از اشتباهات رایج تاریخی و برداشتهای نادرست امروزی، قضاوت یکسان درباره توده مسلمین و حاکمان ستمگر است. در هیچ یک از روایات مربوط به نفرین و لعن بر ظالمان اهل بیت (ع)، منظور توده مسلمین و پیروان یک مذهب خاص نیستند، بلکه حاکمان و اعوان و انصارشان مورد نظرند که صرفاً نام مذهبی را یدک میکشیدند و اعتقادی واقعی به آن نداشتند. واقعیت تاریخ اسلامی این نیست که در دوران ائمه (ع)، یک طرف پیروان اهل بیت بودند و در مقابل، "همه مسلمین" در برابر ایشان ایستادند. ضروری است حساب توده مسلمانان از ظالمین و حاکمان ستمگر جدا شود. این تفکیک، زمینه را برای درک صحیح تاریخ و ارتباطات بینالمذاهبی فراهم میکند.
تلاشهای امام صادق (ع) در راستای تقریب مذاهب
امام صادق (ع) با وجود فشارهای حاکمیت جور (مانند عدم ازدواج عمده فرزندان موسی بن جعفر (ع) به دلیل فشارهای بنیعباس)، از فرصتهای پیشآمده به بهترین نحو استفاده کردند. تلاشهای ایشان در زمینه تقریب مذاهب را میتوان در سه عرصه اصلی دستهبندی کرد:
بیانات بینظیر در زمینه وحدت و معاشرت
امام صادق (ع) با توجه به فضای مناسب دوران خود، بیانات بسیار مهم و مؤثری در مسیر هدایت جامعه به سمت وحدت ایراد فرمودند. روایات فراوانی در کتب شیعه درباره ارزش معاشرت با سایر مسلمین و ارتباط با دیگران از ایشان نقل شده است.
تبیین صحیح "تقیه مداراتی
امام صادق (ع) مفهوم تقیه را که گاهی به اشتباه تفسیر میشود، به دو نوع "تقیه خوفی" (پنهان کردن عقاید در صورت خطر جانی) و "تقیه مداراتی" (معاشرت نیکو با سایرین و دوری نکردن از جامعه اسلامی) تقسیم کردند. ایشان تأکید داشتند که «کسی که تقیه نداشته باشد، دین ندارد و از پیروان مکتب ما نیست.» منظور از تقیه مداراتی، شرکت در تشییع اموات، عیادت بیماران، و کمک به فقرا از میان سایر مسلمین بود تا جامعه اسلامی از یکدیگر فاصله نگیرند و همزیستی کنند. جمله مشهور ایشان مبنی بر اینکه «یک رکعت نماز پشت سر امامی از غیر شیعه، به گونهای است که انگار پشت سر پیامبر (ص) نماز خواندهاید»، نشاندهنده اوج احترام و ارزش قائل شدن برای ارتباط با سایر مذاهب است.
سیره عملی و تربیت شاگردان
امام صادق (ع) نه تنها با توصیههای کلامی، بلکه با عملکرد خود نیز وحدت را ترویج میکردند. ایشان فضای بازی را برای علاقهمندان به اهل بیت (ع) ایجاد کردند تا بتوانند با ائمه و شیعیان در ارتباط باشند. حضور علمای بزرگی چون ابوحنیفه (که دو سال شاگرد ایشان بود) و مالک (که ارتباط نزدیکی با حضرت داشت) در درس ایشان، گواه این سیره است. امام حتی فرزندان خود را مأمور زندگی در مناطق غیرشیعی میکردند و به وصلت با سایر مذاهب توصیه مینمودند. استقبال تمامقد از شخصیتهایی مانند مالک، نشاندهنده احترام و سعه صدر ایشان بود.
اهمیت وحدت در نشر معارف اهل بیت (ع)
امام صادق (ع) و سایر ائمه (ع) معتقد بودند که اگر پیروان اهل بیت (ع) خواهان نشر معارف پایانناپذیر اهل بیت در کل جامعه اسلامی باشند، تنها راه حل، ارتباط با همه اقشار جامعه اسلامی است. دشمنان اهل بیت همواره در تلاش بودهاند تا ارتباط اهل بیت و پیروانشان با سایر مسلمین قطع شود و مکتب اهل بیت در گروهی خاص محصور بماند.
متأسفانه امروزه برخی بزرگان نیز دچار این اشتباه میشوند که تصور میکنند وحدت و ارتباط با پیروان سایر مذاهب، به ضعف اعتقادات شیعی منجر میشود. این دیدگاه، اشتباهی بزرگ است. معارف اهل بیت (ع)، خزائن نورانیت هستند و هرچه ارتباط پیروان اهل بیت با سایر مسلمین بیشتر شود، روزنهای برای نشر این معارف به تمام جهان اسلام گشوده خواهد شد. بالاترین عبادات در راستای توسعه مکتب اهل بیت (ع) در عصر حاضر، باید اولویت دادن به بحث وحدت و تقریب باشد؛ زیرا این مسیر، راهگشای نفوذ و فراگیری پیام اهل بیت در تمامی ابعاد جامعه اسلامی است.