محمد صالح مشفقی پور، استاد حوزه علمیه و کارشناس مذهبی در گفتوگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع رسانی راه دانا، به تشریح نقش محوری چهار نهاد اجتماعی در شکلگیری هویت فردی و اجتماعی یک شیعه پرداخت و آسیبشناسی وضعیت فعلی آنها را ضروری دانست.
خانواده سنگ بنای تربیت
به عقیده مشفقیپور، خانواده اساسیترین و مهمترین نهاد در فرآیند شکل گیری هویت اشخاص محسوب میشود. در جامعه شیعه ایران، اگرچه این نهاد با چالشهای مدرنیته روبرو است، اما همچنان به عنوان پایگاه اصلی انتقال ارزشها و معارف دینی باقی مانده است.
وی افزود: مسجد به عنوان دومین ستون اصلی جامعه اسلامی، واحدی اجتماعی با ظرفیت بسیار بالا است. استاد مشفقیپور اشاره کرد که مسجد باید مرکز فرهنگی، اجتماعی، و آموزشی محله باشد، اما متأسفانه در سالهای اخیر با آسیبهای جدی مواجه شده است، از جمله کاهش حضور مستمر اقشار مختلف، به ویژه جوانان و نوجوانان، از مشکلات عمده مساجد است و فاصله میان نسل جوان و ساختارهای سنتی مساجد افزایش یافته است. این امر موجب شده است که فضای مسجد برای جوانان جذابیت لازم را نداشته باشد.
این استاد حوزه تصریح کرد: مدرسه به عنوان نهاد رسمی آموزش عمومی، نقش حیاتی در تزریق مفاهیم دینی و ملی ایفا میکند.
وی اذعان داشت که اتفاقات مثبتی در زمینه بهبود محتوای آموزشی و برنامههای پرورشی در مدارس رقم خورده است. با این حال، هنوز تا رسیدن به سطح یک «مدرسه مطلوب» که بتواند به صورت سیستمی و همسو با نیازهای تربیتی نسل جدید عمل کند، فاصله قابل توجهی وجود دارد.
سقوط به ریتمهای نازل؛ از نغمههای اصیل ایرانی تا «راک و متال» در سینهزنی
مشفقی پور ضمن انتقاد از تحولاتی که هیئتهای عزاداری را به سمت قالبهایی نامربوط از حمله کنسرت سازی سوق داده و به تعبیری منحرف نموده، خاطرنشان کرد: منظور از «کنسرتسازی»، در وهله اول، انحراف ذائقه مخاطبان و متولیان هیئتها به سمت قالبها، ریتمها و ساختارهای موسیقایی است که ریشه در فرهنگ غربی دارند. این قدرتگیری ذائقه غربی عمدتاً به دلیل نفوذ و قدرت رسانهای غرب در فضای عمومی جوانان تقویت شده است.
وی بیان کرد: هدف اصلی برگزاری مراسم مذهبی و هیئتها، جذب و حفظ جوانان با استفاده از محتوای اصیل و عمیق قیام سیدالشهدا (ع) است؛ محتوایی که بر اصول امر به معروف و نهی از منکر و ایثار و بندگی استوار است. اما گرایش افراطی به قالبهای غربی و استفاده از موسیقیهای نامتجانس، خروجی مراسم را از کارکرد روحی به یک هیجان صرف جسمی تقلیل میدهد. در این حالت، شور حاکم بر مجلس، شور جسمانی است و آورده روحی و معرفتی لازم برای هدایت نسل جوان حاصل نمیشود.
مشفقی پور افزود: این رویکرد، امام حسین (ع) را به یک «هنرمند» یا «چهرهای صرفاً احساسی» تقلیل میدهد تا یک الگوی کامل مکتبی.
چرا اهل بیت (ع) نسبت به «غناء» سختگیری عجیبی داشتند؟
وی در ادامه ضمن ابراز نگرانی از گرایش آیین ها مذهبی هیئات به سمت ساختارهای موسیقیایی، در خصوص موضع اهل بیت (ع) نسبت به موسیقی عنوان کرد: تاریخ و سیره اهل بیت (ع) نشان میدهد که در مورد موسیقی و غناء، سختگیری بسیار زیادی اعمال میشده است. این سختگیری نه صرفاً به دلیل جنبههای هنری، بلکه به دلیل تأثیرات عمیق روانی و اخلاقی آن بر فرد بوده است.
این کارشناس مذهبی گفت: مشکل اساسی امروز این است که مداحان، به جای استفاده از نغمهها و مقامات اصیل ایرانی که ریشه در فرهنگ دینی و هنری کهن ما دارند (همانند سبکهای مورد استفاده در تعزیهخوانیهای سنتی یا مداحیهای قدیمیتر که نزدیکی بیشتری به سوز و حزن داشتند)، متأسفانه به سمت استفاده از سبکهای نازل غربی شامل پاپ، راک و رپ متمایل شدهاند.
وی افزود: برخی از این سبکها قطعاً حرام هستند و در بهترین حالت، نفع معرفتی و روحی برای قیام امام حسین (ع) نخواهند داشت. سازهای غربی نباید وارد فضای قدسی مجالس مذهبی شوند. سختگیری شدید معصومین (ع) در این زمینه، ریشه در رابطه مستقیم میان غناء و موسیقی مبتذل با گمراهی دارد. طبیعت این نوع موسیقی، انسان را به سمت شهوات و دوری از تفکر عمیق و مراقبه سوق میدهد. این همان چیزی است که اسلام به شدت با آن مقابله میکند. اگرچه موسیقی حلال وجود دارد، اما ورود هر نوع موسیقی با ریتمهای تحریککننده در مجالس عزاداری، قداست جلسه را مخدوش میسازد.
مشفقی پور در ادامه تصریح کرد: نظر مقام معظم رهبری در این خصوص بسیار روشن و قاطع است. ایشان تأکید دارند که بهتر است هرچه ممکن است این چیزها (اشاره به موسیقیهای مبتذل یا پرهیاهو) از مراسم دینی دور شوند. این توصیه شامل مواردی است که حتی از نظر فقهی ممکن است در دایره مطلق حرام بودن قرار نگیرند، اما از نظر مصلحت نظام و قداست مراسم، مضر هستند.
وی افزود: ترویج استفاده از هرگونه موسیقی که شائبه کنسرت یا تفریح را ایجاد کند، به هیچ وجه مصلحت دینی جامعه نیست. حتی استفاده از موسیقیهای صرفاً حلال که فاقد محتوای غنایی اما دارای ریتمهای سریع هستند، برای مجالس اهل بیت شایسته نیست. قداست جلسه باید به طور کامل حفظ شود و این قداست با ورود فرمهای بیگانه تهدید میشود.
مشفقیپور در پایان بیان کرد: تلاش برگزارکنندگان هیئتها و مادحین باید بر این باشد که برنامهریزیها به سمت کاهش اختلافات فرمی و برگزاری برنامههایی با محتوای عمیق، معرفتی و مطابق با سیره ائمه (ع) صورت گیرد. ما نباید فدای جذب ظاهری، محتوای اصلی قیام را فراموش کنیم. هرچند نیت برگزارکنندگان خیر است، اما تشخیص صحیح در شکلدهی به مراسمات دینی برای نسل امروز، امری حیاتی است.