به گزارش خبرنگار شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ همزمان با شروع سیوسومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، مراسمی ویژه برای بزرگداشت روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار در تالار وحدت تهران برپا شد. این رویداد که در روز شنبه ۲۴ آبان ۱۴۰۴ برگزار گردید، فرصتی برای معرفی برندگان نخستین جایزه "همخوان؛ نشان کتابخانه عمومی ایران" فراهم آورد و سخنرانان کلیدی بر اهمیت تقویت دسترسی به منابع دانشی و مقابله با چالشهای مطالعه در جامعه تأکید کردند. با حضور مسئولان فرهنگی و رئیسجمهور، این برنامه بر ظرفیتهای نهاد کتابخانههای عمومی برای ایجاد ارزشهای اقتصادی و اجتماعی تمرکز داشت و نشان داد چگونه سرمایهگذاری در این حوزه میتواند بازدهی دوبرابری به همراه داشته باشد.
این مراسم فرهنگی که بخشی از فعالیتهای هفته کتاب به شمار میرود، بر نقش محوری کتابخانهها در پرورش جامعهای آگاه و پویا تأکید داشت. در این گردهمایی، آزاده نظربلند به عنوان دبیرکل نهاد کتابخانههای عمومی کشور، سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، و مسعود پزشکیان رئیسجمهور حضور داشتند و هر کدام دیدگاههای خود را درباره وضعیت کتابخوانی و راهکارهای بهبود آن بیان کردند. همچنین، برگزیدگان جایزه همخوان معرفی شدند تا تلاشهای برجسته در زمینه ترویج خواندن و خدمات کتابخانهای مورد تقدیر قرار گیرد. این رویداد نه تنها به بررسی آمارهای تولید کتاب پرداخت، بلکه چالشهایی مانند کاهش نرخ مطالعه در دو دهه اخیر را برجسته کرد و پیشنهادهایی عملی برای حل آنها ارائه داد.
ابتدا، لیست برگزیدگان نخستین دوره جایزه "همخوان؛ نشان کتابخانه عمومی ایران" اعلام شد که شامل دستهبندیهای متنوعی برای قدردانی از خدمات ویژه بود. در بخش نشان خدمات کتابخانه عمومی برای کودکان، کتابخانه مرکزی خرمآباد از استان لرستان برگزیده گردید. برای سالمندان، کتابخانه مرکزی تبریز از آذربایجان شرقی انتخاب شد. نشان خدمات برای گروههای خاص به کتابخانه مرکزی ارومیه از آذربایجان غربی رسید. کتابخانه شهید آیتالله دستغیب شیراز از استان فارس عنوان دوستدار خانواده را کسب کرد. در دسته خانواده کتابخوان، محمد فرید و خانوادهاش از اعضای کتابخانه استاد عبدالحسین فرزین در خراسان جنوبی مورد تقدیر قرار گرفتند. نشان آموزش کاربران به کتابخانه شهید بهشتی آشخانه از خراسان شمالی اختصاص یافت. برای خدمات برونکتابخانهای، کتابخانه روستای شهید ملا محمد ذبیحی در کردستان (سروآباد، روستای بیساران) برگزیده شد. در ترویج خواندن بخش فردی، هیرش کریمیان از کردستان برنده اعلام گردید. بخش گروههای مردمی و جهادی شامل انجمن مردمنهاد جوانان رهرو راه باغچهبان از فارس (به نمایندگی فاطمه صادقی مهارلویی) و گروه جهادی شهدا تهران (به نمایندگی محسن اسماعیلی) بود. نشان ترویج کتابخانه عمومی در بخش خبرنگار به برنامه رادیویی آوای کتابخانه از تهران (علی البرزی) رسید. همچنین، کاظم قلمچی از بنیاد علمی آموزشی قلمچی نشان حامیان کتابخانه عمومی را دریافت کرد. دو جایزه ویژه نیز اعطا شد: جایزه پایتخت کتاب ایران به شاهرخ امیری، شهردار شهر اوز از فارس، به دلیل برنامههای نوآورانه و مشارکتی که از ظرفیتهای فرهنگی بهره برده است؛ و جایزه تلاش به کتابخانه شهدای گمنام از تهران (پردیس) و کتابخانه سید افضل موسوی از زنجان، برای تلاشهای مستمر در توسعه خدمات فراگیر.
سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در ابتدای سخنان خود به مناسبت گرامیداشت روز ملی کتاب، از بزرگداشت علامه طباطبایی یاد کرد و گفت که با کوشش سفیر ایران در یونسکو، سال ۲۰۲۶ میلادی برای تجلیل از این اندیشمند در برنامههای یونسکو گنجانده شده است. وی علامه را پیشگام گفتوگوهای میانفرهنگی توصیف کرد که علاوه بر فقه و عرفان، پلی میان فلسفه شرق و غرب ایجاد کرد و قدرت گفتوگو را تقویت نمود. صالحی افزود که در دنیای امروز، بیش از همیشه به گفتوگو نیاز داریم و ساختن چنین پلهایی میتواند آینده انسانیت را روشنتر سازد، زیرا علامه در این زمینه پیشتاز بود. او خطاب به رئیسجمهور اظهار داشت که شما کشور را در شرایطی تحویل گرفتید که با انواع ناترازیها روبرو بود، از انرژی و صندوقهای بیمه گرفته تا بانکی و جمعیتی، و حالا من هم به این لیست، ناترازی در حوزه کتاب و مطالعه را اضافه میکنم که اگرچه کمتر ملموس است، اما تأثیرات عمیق و گستردهای دارد. وزیر فرهنگ با ارائه آمار تولید کتاب توضیح داد که سال گذشته ۱۱۹ هزار عنوان کتاب منتشر شد و در شش ماه اول امسال، علیرغم چالشهای جنگ، آمار مشابه سال قبل بود، اما مشکل اصلی در کاهش خواندن است. وی به نظرسنجیها اشاره کرد که در سال ۱۳۸۲، ۶۳.۵ درصد مردم کتاب غیر درسی میخواندند، این رقم در ۱۳۹۴ به ۴۱.۴ درصد رسید و در ۱۳۹۸ به ۳۲.۸ درصد کاهش یافت، که این روند دو دههای زنگ خطری جدی به شمار میرود. صالحی تأکید کرد که عدم مطالعه برای جامعه تهدیدی اساسی است و عوامل آن مانند فضای مجازی و مسائل اقتصادی قابل شناسایی هستند، اما تمرکز باید بر راهحلها باشد. او دو پیشنهاد ارائه داد: اول، حل مسئله با کمک مردم و تسهیلگری دولت، با تمرکز بر مدرسه به عنوان جایی که کیفیت آموزشی نیاز به معلمان کتابخوان و جریان کتاب دارد؛ دوم، بهرهگیری از ظرفیت نهاد کتابخانهها با سه ضلع سختافزاری، کالبدی و کتابداران، تا به باشگاههای فرهنگی و اجتماعی تبدیل شوند و در کنار مدارس، مسیر پیشرفت را هموار کنند.
آزاده نظربلند، دبیرکل نهاد کتابخانههای عمومی کشور، در سخنرانی خود بر پتانسیلهای این نهاد تأکید کرد و گفت که با ۴۲۲۹ نقطه خدماتی در سراسر کشور، حدود دو میلیون و ۵۰۰ هزار عضو فعال، و بیش از ۷۵۰۰ نیروی انسانی، پایهای محکم برای ایجاد ارزش فرهنگی و اقتصادی فراهم شده است. وی توضیح داد که مدیریت هوشمند این ظرفیتها میتواند ارزشهای ملموس و ناملموس گستردهای تولید کند، و برای این منظور، الگوهای خلق ارزش در ۱۲ کشور بررسی شد، پنج مورد با شاخصهای بومی انتخاب گردید، و در نهایت الگوی بازگشت سرمایه (ROI) که توسط فدراسیون بینالمللی کتابداری (ایفلا) پیشنهاد شده، به دلیل ماهیت عمومی غیردولتی نهاد و تمرکز بر بازدهی فرهنگی، برگزیده شد. نظربلند در توصیف این مدل اظهار داشت که ارزشآفرینی بر پایه شاخصهای عضویت، امانت کتاب و رویدادهای ترویجی-آموزشی محاسبه میشود، و در وضعیت فعلی با ۵۰۰۰ کتابدار و ۳۶۰۰ کتابخانه، نهاد در یک سال ۴.۳ همت تأثیر اقتصادی ایجاد کرده است، با سهم ۶۲ درصدی عضویت، ۳۰ درصدی امانت و ۸ درصدی رویدادها. به طور ساده، با هزینه ۲.۲ همت، ۴.۳ همت ارزش اقتصادی تولید شده، علاوه بر مزایای اجتماعی و فرهنگی که غیرقابل چشمپوشی هستند. دبیرکل افزود که سرانه سرمایهگذاری برای هر ایرانی حدود ۲۵ هزار تومان است، معادل یکدهم قیمت یک کتاب، اما کتابداران علیرغم محدودیتها، سالانه ۵۰ هزار تومان ارزش اقتصادی برای هر نفر ایجاد کردهاند، که این بازدهی دوبرابری را نشان میدهد و با افزایش سرمایه، رشد نمایی خواهد داشت. وی خطاب به رئیسجمهور گفت که کتابخانهها میتوانند در ساخت جامعهای پیشرو نقش کلیدی ایفا کنند و مستقیماً در ارزشهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و آموزشی سهیم باشند، و رویکردهای نوین نهاد بر پایه "ارتقای تنوع" و "گسترش دسترسی" در زمینههای فضا، خدمات، رویدادها، کاربران، فناوری و منابع شکل گرفته است، که به سمت نسل جدیدی از کتابخانهها با ویژگیهایی مانند مشارکت اجتماعی بیشتر، یادگیری مادامالعمر و تقویت نوآوری هدایت میشود و با نیازهای ایران امروز همخوانی دارد. نظربلند در پایان ضمن تشکر از اعتماد رئیسجمهور و وزیر فرهنگ برای واگذاری دبیرکلی به یک کتابدار، نکات کلیدی را برشمرد: بازنگری ساختار حقوقی حمایتی، ایجاد منابع مالی پایدار، حمایت مادی و معنوی از کارکنان، اختصاص سهم مسئولیت اجتماعی دستگاهها برای خرید مداوم کتاب، و تقویت پیوند کتابخانهها با مدارس و دانشگاهها؛ و یقین دارد که با این مسیر، نهاد به پیشران توسعه فرهنگی و اجتماعی تبدیل خواهد شد و سرمایهگذاریهای امروز را به بازدهی پایدار آینده بدل میکند.
مسعود پزشکیان، رئیسجمهور، نیز در این مراسم به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی سخنرانی کرد و بر اهمیت این حوزه در پیشرفت جامعه پرداخت.
وی با تأکید بر جایگاه بلند کتاب در حیات فکری و اجتماعی ملتها، کتاب و کتابخوانی را «راه نجات کشور از مشکلات» و «رمز زنده بودن جامعه و عقب نماندن از قافله رشد و پیشرفت در جهان امروز» دانست و گفت: در روزگاری که کشور با مسائل و چالشهای گوناگون روبهروست، این کتاب است که میتواند راهحل مشکلات را در درون خود ارائه و گرهها را باز کند.رئیسجمهور سپس با اشاره به خطبه شانزدهم نهجالبلاغه و سخن امیرالمؤمنین(ع) مبنی بر اینکه «کسی که جریانها و روندهای گذشته را بداند و آنها را در مقابل دیدگان خود قرار دهد، اگر تقوا داشته باشد، دچار شبهه نمیشود و درست عمل میکند»، افزود: آموختن تجربه گذشتگان و قرار دادن آن در برابر دیدگان، تنها از مسیر کتاب ممکن است. اگر امروز با ناترازیهای متعدد مواجهیم، به این دلیل است که کتاب نخواندهایم و تاریخ و تجربه پیشینیان را درست و دقیق رصد و استفاده نکردهایم.پزشکیان با توضیح پیامدهای غفلت از میراث دانش و طبیعت پیرامون ادامه داد: وقتی قدر طبیعت و زمین را ندانیم، خود طبیعت برای ما بلا میآفریند. اگر ارزش زمین، آب، خاک و حتی مردم و جوانانمان را نشناسیم و ندانیم چگونه باید با آنها مواجه شویم، بیتردید آسیب خواهیم دید. این خواندن و عبرت گرفتن از تاریخ است که به ما میآموزد چگونه با مسائل روبهرو شویم و اهمیت این موضوع تا آنجاست که در کلام امیرالمؤمنین(ع) بخشی از ایمان به شمار آمده است.
رئیسجمهور در پاسخ به این پرسش که راه اصلاح روندهای ناصحیح در کشور چیست و چگونه میتوان آن را به جایگاه مطلوب رساند، نقش کتاب را در این مسیر «تعیینکننده» دانست و بیان کرد: اینکه چه کتابی، با چه کیفیتی و برای چه مخاطبی نوشته و منتشر شود، مسئلهای اساسی است. جاذبههای بصری نقشی مهم در جذب افراد ــ فارغ از سن و سال ــ به مطالعه دارند و ذهن را آرامآرام به سمت کتابخوانی میکشانند؛ همانگونه که کودک نوپا گامبهگام راه رفتن را میآموزد. این فرایند باید از مدرسه آغاز شود و کارشناسان تربیتی در آن بهطور فعال ورود کنند. وی در تبیین نقش دانش و آموزش در رشد سازمانها تصریح کرد: برای ایجاد تغییر، هر اداره و سازمانی نیازمند نظام ارزشیابی است. سازمان زنده، سازمان یادگیرنده است که خود را با تحولات پرشتاب امروز وفق میدهد. برای احیای سازمانها و ادارات، باید بهترین منابع موجود در جهان که نیازهای آنها را برطرف میکند، ترجمه و به روش آموزشی تبدیل شود تا نیروها بخوانند، بیاموزند، ارتقا پیدا کنند و مورد ارزیابی قرار گیرند. پزشکیان با اشاره به گستردگی منابع دانش در جهان گفت: امروز میلیونها کتاب در دنیا وجود دارد؛ اما اینکه چه کسی چه کتابی را برای رشد و توانمندی خود انتخاب کند، نیازمند تعریفی روشن است و کتابداران میتوانند در این زمینه نقشی بسیار مهم ایفا کنند.رئیسجمهور تأکید کرد که همه ادارات و سازمانها باید مجموعهای از کتابهای مرتبط با ارتقای سازمان و متناسب با رسالت خود را در اختیار داشته باشند و آنها را در مسیر خدمت به نیروی انسانی عرضه کنند تا روند پیشرفت کارکنان استمرار یابد.
پزشکیان با بیان اینکه انسان تا زنده است باید مسیر رشد و تعالی را طی کند، افزود: هیچ نقطهای وجود ندارد که بگوییم به مقصد رسیدهایم. اگر این تفکر در ادارات، سازمانها، مدارس و دانشگاهها جاری شود، جامعهای سرزنده، پویا، بانشاط و فعال خواهیم داشت.رئیس جمهور با اشاره به چالشهای موجود در کشور گفت: نمیشود ما به عنوان مسلمان در منطقهای زندگی کنیم و نتوانیم مشکلاتی نظیر آب، تورم و بیکاری را حل کنیم؛ برای هر یک از این چالشها هزاران راهحل در دنیای امروز وجود دارد. اگر نتوانیم بر این مشکلات غلبه کنیم، مقصر خود ما هستیم که از تجربههای دیگران بهره نبردهایم.پزشکیان با تأکید بر اهمیت ایمان و انگیزه در ارتقای جامعه بیلن کرد: علم راه را نشان میدهد و ایمان انسان ر ا به حرکت درمیآورد. اگر بخواهیم مسیر را پیدا کنیم و انگیزه پیمودن آن را داشته باشیم، این کتاب و تجربههای نهفته در آن است که میتواند ما را به موفقیت رهنمون سازد.رئیس جمهور با اشاره به اینکه جایگاه کنونی کشور شایسته ملت ما نیست، افزود: اینکه چه نیرویی میتواند ما را از این وضعیت به سوی قلههای تعالی سوق دهد، کتاب است. شما اهالی کتاب و کتابخوانی در این مسیر میتوانید نقشی بزرگ و ماندگار داشته باشید و دولت نیز در مقام سیاستگذاری، برای ارتقای سازمانها برنامههایی دارد و آنها را دنبال خواهد کرد. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز سیاستهای دولت در حوزه کتاب در راستای تولید و نشر کتابهای مناسب برای سازمانها و ادارات در بخشهای فرهنگی، سیاسی و اقتصادی را پیگیری خواهند کرد.
در پایان این مراسم از برگزیدگان تقدیر شد.