به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ فرهنگسرای ارسباران شامگاه جمعه(۲۸ آذرماه) در پنجاهودومین شب موسیقی خود، میزبان رویدادی بود که هم اجرای موسیقی را در بر داشت و هم بازخوانی یک مسیر تاریخی کمتر گفتهشده؛ مسیری که از ورود پیانو به دربار قاجار آغاز میشود و به تلاشهای امروز برای حفظ و بازنویسی میراث پیانوی ایرانی میرسد.
این برنامه با محوریت رونمایی از کتاب «مشق پیانونوازی ایرانی مطابق با کوک فرنگی» با ویرایش و اجرای محمدرضا امیرقاسمی برگزار شد.
آغاز با موسیقی؛ پیانو و تمبک در گفتوگو
این مراسم با دونوازی محمدرضا امیرقاسمی (پیانو) و سحاب تربتی (تمبک) آغاز شد. قطعات اجراشده در بخش نخست، مروری بر آثار و شیوههای شاخص پیانوی ایرانی از جمله چهارگاه بر اساس کتاب مشق پیانونوازی ایرانی اثر محمودخان مفخمالملک، موسیقی نمایش «باغ شاه» اثر مشیرهمایون شهردار، پیشدرآمد اصفهان اثر مرتضی محجوبی به روایت جواد معروفی و قطعه «انتظار» از جواد معروفی بود.
در پایان نیز قطعاتی در دستگاه همایون و سرود ملی ساخته موسیو لومر و یک قطعه ویژه با حالوهوای یلدایی، به مناسبت نزدیک بودن شب یلدا اجرا شد.
رونمایی از یک کتاب؛ بازخوانی یک مکتب فراموششده
در ادامه برنامه، از کتاب «مشق پیانونوازی ایرانی مطابق با کوک فرنگی» با ویرایش، بازنویسی و اجرای محمدرضا امیرقاسمی که به همت نشر خنیاگر منتشر شده است، رونمایی شد؛ کتابی که به گفته سخنرانان، میتواند یکی از منابع مهم شناخت پیانوی ایرانی باشد.
شهاب منا موسیقیدان، پژوهشگر و مدیر نشر خنیاگر، با اشاره به اسناد تاریخی اظهارداشت: بر اساس سفرنامههای دوره صفوی، برخی سازهای فرنگی از همان زمان وارد ایران شدند اما در دوره قاجار این ورود شکل جدیتری گرفت؛ از جمله پیانویی پنج اکتاو که ناپلئون به فتحعلیشاه هدیه داد. این سازها ابتدا وارد دربار شدند و چون نوازنده و مدرس نداشتند، موسیقیدانانی که کارشان قرابتهایی داشت، به نواختن آنها پرداختند.
منا، نخستین نوازنده پیانو در ایران را محمدصادقخان سرورالملک دانست و گفت: شاگرد برجسته او مشیرهمایون شهردار بود؛ مسیری که بعدتر توسط مرتضی محجوبی ادامه یافت. تقلید شیوه سازهای مضرابی روی پیانو، خود یک حوزه مطالعاتی مهم است.
وی با اشاره به محتوای کتاب افزود: در این اثر، برای نخستین بار یک «رِنگ کامل» از محمدصادقخان سرورالملک آورده شده است. طراحی جلد نیز آگاهانه انجام شده؛ از شستیهای پیانو، پنجرههای اُرُسی، رنگ فیروزهای ایرانی و پسزمینه کاشیکاری اواخر قاجار تا تصویر سردر باغ ملی الهام گرفته شده است.
این پژوهشگر موسیقی به مناقشات تاریخی درباره استفاده از سازهای غربی در موسیقی ایرانی اشاره و تأکید کرد: تحقیقات نشان میدهد آنچه امروز «اصیل» مینامیم، خود حاصل یک روند تاریخی است. همانگونه که تار و سنتور نیز لزوماً هزاران سال قدمت ندارند، سازهای فرنگی هم میتوانند در یک فرهنگ بومی شوند. نباید یک سلیقه یا شیوه را نفی کرد؛ باید به آن افتخار کرد و از آن استفاده پژوهشمحور داشت.
«مشق پیانونوازی ایرانی» رونمایی شد/ادای دین به تاریخ ۱۷۰ ساله پیانوی ایرانی
پیانو حدود ۱۲۰ سال پیش وارد ایران شد
میرعلیرضا میرعلینقی پژوهشگر تاریخ موسیقی و منتقد، با اشاره به فعالیتهای امیرقاسمی گفت: محمدرضا امیرقاسمی را سالها با «پنجه شیرین» میشناختیم اما امروز وجه پژوهشی او نیز آشکار شده و حضورش در عرصه موسیقی مغتنم است.
وی دو عامل را در اهمیتیافتن دوباره پیانوی ایرانی در دو دهه اخیر مؤثر دانست و افزود:گسترش پیانو به عنوان سازی در دسترس و نیاز موسیقی ایرانی به صداهای چندصدایی مورد توجه است، پیانو حدود ۱۲۰ سال پیش وارد ایران شد اما در پنجاه سال اخیر توجه دوباره به دو مکتب مرتضی محجوبی و جواد معروفی شکل گرفته است.
میرعلینقی این مقطع را «تلاقی تاریخی» میان محمودخان مفخم و روحالله خالقی دانست و گفت: در تاریخ پیانوی ایرانی، بخش مهمی از شیوههای قدیمی به طور کامل ضبط نشده و از دست رفته است. آنچه امروز داریم، خوانشی معاصر از آن میراث است؛ شاید نه عین گذشته اما خوانشی قابل استفاده برای امروز.
چندصدایی؛ چالش همیشگی
سجاد پورقناد نویسنده، پژوهشگر و نوازنده تار و سهتار با تأکید بر مسئله چندصدایی در موسیقی ایرانی اظهارداشت: موسیقی ایرانی، چه در اجراهای غربی و چه در برخی نمونههای تاریخی، تکصدا نبوده و دوصدایی و سهصدایی را تجربه کرده است. با این حال، درباره پیانو، این چندصدایی همواره محل اختلاف بوده و حتی تبلیغات نادرست باعث شد موسیقی ایرانی روی پیانو تا مرز انقراض پیش برود.
وی کتاب «مشق پیانونوازی ایرانی» را اثری ارزشمند دانست و افزود: این کتاب به ما نشان میدهد در گذشته چه نوع چندصداییهایی برای موسیقی ایرانی قابل قبول و ارزشمند بوده است.
ادای دین به پیانوی ایرانی
محمدرضا امیرقاسمی آهنگساز، نوازنده و مدرس پیانو نیز در این آیین ضمن تشکر از نشر خنیاگر، شهرام صارمی و میرعلیرضا میرعلینقی گفت: امیدوارم مجلدهای بعدی این کتاب نیز منتشر شود. این کار، ادای دینی به پیانوی ایرانی است.
امیرقاسمی از برگزاری کنسرتی با ورود آزاد برای عموم خبر داد و افزود: این اجرا را به یاد پدرم که امسال از دنیا رفت و به پاس همراهی همسرم تقدیم خواهم کرد.