به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ شب یلدا، فقط بلندترین شب سال نیست؛ شبی است که ایرانیها بیش از هر زمان دیگری به شعر پناه میبرند. در این میان، نامی که بیواسطه و بیرقیب بر زبانها جاری میشود، حافظ است؛ شاعری که قرنهاست همدم لحظههای تنهایی، شادی، تردید و امید ایرانیان مانده است. دیوان حافظ در یلدا گشوده میشود، فال زده میشود و شعر، بار دیگر از متن زندگی جدا نمیماند. اما پیوند حافظ با فرهنگ ایرانی تنها به کتاب و فال محدود نمانده؛ صدای او سالهاست در موسیقی ایران جریان دارد.
کمتر شاعری را میتوان یافت که اینچنین گسترده و ماندگار وارد جهان موسیقی شده باشد. از آوازهای اصیل دستگاهی گرفته تا تصنیفهای ارکسترال و حتی تجربههای معاصر، شعر حافظ بارها و بارها خوانده شده، اما هر بار رنگ و معنایی تازه یافته است. گویی زبان حافظ ذاتاً آوازی است؛ کلماتی که پیش از خوانده شدن، شنیده میشوند و پیش از معنا شدن، صدا دارند.
حافظ در موسیقی ایران، صرفاً «انتخاب شاعرانه» نبوده، بلکه نوعی ضرورت هنری بوده است. وزن، ریتم درونی، ایهام و چندلایگی معنایی غزلهای او، بستری فراهم کرده که موسیقی بتواند نه در حاشیه شعر، بلکه در دل آن شکل بگیرد. به همین دلیل است که بسیاری از مهمترین آثار آوازی موسیقی ایرانی، به اشعار حافظ گره خوردهاند؛ آثاری که نهتنها شعر را بازخوانی کردهاند، بلکه آن را تفسیر کردهاند.
از خانقاه و محفلهای قدیمی تا صحنههای کنسرت و ضبطهای استودیویی، حافظ همواره حضوری زنده داشته است؛ حضوری که نشان میدهد شعر او نه متعلق به گذشته، که بخشی از اکنونِ فرهنگ ایرانی است. گزارشی که پیش رو دارید، نگاهی است به موسیقیهایی که با شعر حافظ جان گرفتهاند؛ صداهایی که قرنها پس از تولد شاعر، همچنان از او میگویند و او را زنده نگه میدارند.
یکی از نمونههای شاخص، قطعه «وداع یاران» با صدای شهرام ناظری است که بر اساس غزل ۴۵۰ حافظ («بگذار تا بگرییم چون ابر در بهاران…») شکل گرفته؛ آوازی اندوهبار که مفهوم فراق و وداع را با بیانی آیینی و عارفانه روایت میکند.
غزل ۴۱۲ حافظ («مرا چشمیست خونافشان…») از جمله اشعاری است که بیش از یکبار مورد توجه آهنگسازان و خوانندگان قرار گرفته است. علیرضا افتخاری در قطعه «کمانابرو» با تکیه بر بیان تغزلی و آوازمحور به این غزل پرداخته و محمدرضا شجریان نیز در اجرای «مرا چشمیست خونافشان» خوانشی عمیق و کلاسیک از همین شعر ارائه داده است.
در آلبوم «ای عاشقان» با آهنگسازی محمدرضا لطفی، قطعه «گفتم غم تو دارم» با صدای محمد معتمدی بر اساس غزل ۲۳۱ حافظ اجرا شده؛ اثری که نمونهای روشن از پیوند شعر فاخر با موسیقی اندیشمندانه بهشمار میرود.
تصنیف «قند پارسی» از آلبوم «رسوای زمانه» (۱۳۸۸) با نغمهپردازی همایون خرم، تنظیم بابک شهرکی و صدای علیرضا قربانی، از دیگر آثاری است که زبان و ظرافت شعر حافظ را در قالب تصنیف معاصر بازتاب داده است.
در دهه ۷۰، ترانه «شب تنهایی» از آلبوم «چراغی در افق» با آهنگسازی محمد سریر و صدای محمد نوری، نمونهای متفاوت از حضور حافظ در موسیقی ارکسترال و ملی بهشمار میآید.
ترانه «نکتهدان عشق» از آلبوم «فصل آشنایی» (۱۳۷۷) با صدای علیرضا عصار و تنظیم فواد حجازی نیز یکی دیگر از تجربههای موفق تلفیق شعر حافظ با موسیقی معاصر دهه هفتاد است.
تصنیف «شاه شمشادقدان» از آلبوم «عشق ماند» (۱۳۸۰) با آهنگسازی ارشد تهماسبی و صدای سالار عقیلی، بازگشتی آگاهانه به سنت تصنیفسازی بر پایه غزلهای حافظ محسوب میشود.
ترانه «بامداد خمار» با صدای محسن چاوشی و تنظیم رضا فوادیان، جایگاهی ویژه پیدا کرده است؛ اثری که با زبانی امروزی و بیانی متفاوت، شعر حافظ را به نسل جدید نزدیک کرد و نشان داد غزلهای او همچنان ظرفیت حضور در موسیقی امروز را دارند.
در کنار این آثار، ترانه «طلب» از آلبوم «برکت» (۱۳۸۴) با صدای محمد اصفهانی و تنظیم مهرداد شریف نیز نمونهای دیگر از استمرار حضور شعر حافظ در موسیقی رسمی و پرمخاطب سالهای اخیر است.