به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا به نقل از سازمان بسیج جامعه پزشکی- بخش اول؛ ریزگرد یا طوفان‌های گردوغبار امروزه به عنوان مشکلی اساسی در مناطق خشک و نیمه خشک و حتی مناطق معتدل (اروپا) در آمده است.

هوا، آب و خاک به عنوان سه فاکتور اصلی سازنده محیط زیست پیرامون ما، به دلیل اهمیتی که در حیات موجودات زنده به ویژه انسان دارند، همواره مورد توجه بوده و بررسی مخاطرات و آلودگی‌های پدید آمده در آنها جایگاه خاصی دارد.

موجودات زنده بنا به سرشت خود و سیستم‌های که در خلقت آنها وجود دارد، برای ادامه حیات و انجام فعالیت‌های حیاتی خود نیاز به هوایی پاک و عاری از آلودگی دارند، چرا که آلودگی هوا با تاثیرگذاری شدید بر دو پارامتر دیگر محیط زیست، می‌تواند به شدت فعالیت‌های زیستی و سلامت موجودات زنده از جمله انسان‌ها را به طور مستقیم یا غیرمستقیم به مخاطره اندازد.

در بین عوامل مختلف پدید آورنده این آلودگی عوامل جغرافیایی و اقلیمی به عنوان عامل طبیعی و غیرقابل پیش‌بینی و عوامل انسان‌ساز که در اثر فعالیت‌های نادرست انسانی به وجود می‌آیند، به عنوان عامل مصنوعی و قابل کنترل مورد بررسی قرار می‌گیرند.

گرد و غبار یک فرایند طبیعی در مناطق بیابانی و صحراهاست که در اثر عملکرد بادهای قوی بر سطح خاک رخ داده و سبب معلق شدن ذرات ریز خاک در فضای نزدیک سطح زمین می‌شود. در سال‌های اخیر، تاثیر عوامل طبیعی همانند خشکسالی‌های مداوم، کاهش بارندگی و رطوبت نسبی محیط به همراه تشدید فاکتورهای محیطی نظیر استفاده بی‌رویه از منابع آبی مناطق بیابانی، از بین رفتن نیزارها و وقوع جنگ موجب خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌های بیابان‌های شرق عراق و عرصه‌های جنوبی کشورمان و تنک شدن یا از بین رفتن کامل پوشش گیاهی در این مناطق شده است. نتیجه چنین وقایعی گسترش شدید گرد و غبار است که به نام ریزگرد معروف هستند، در بخش‌های غربی، جنوب غربی و مرکزی ایران بوده و توانسته در کوتاه مدت اثرات نامطلوبی بر محیط زیست، اقتصاد و سلامت ساکنان کشور به ویژه شهرهای مرزی بر جای گذارد.  

پدیده ریزگرد که تا همین چند سال پیش ویژه روزهای فروردین ماه و استان‌های مرزی کشور بود، اکنون سراغ همه استان‌های کشور رفته است.

بر اساس پژوهش‌ها عامل اصلی شدت یافتن طوفان‌های شن به خصوص گرد و غبار در ایران، گسترش بیابان در بخش‌های شرقی عراق به ویژه منطقه آل جزیره است. این منطقه در نزدیکی بغداد و در بین دو رودخانه فرات و دجله قرار گرفته که در روزگاران گذشته دارای تالاب‌ها و دریاچه‌های بی‌شماری بوده است. اما خشکسالی‌های مداوم که از سال 91-1990 آغاز شده به همراه کاهش بارندگی و درصد رطوبت و عوامل محیطی همانند تقسیمات آبی انجام گرفته در بالادست رودخانه فرات، ایجاد سد در چندین نقطه از رودخانه دجله توسط دولت ترکیه، استفاده بی‌رویه عراقی‌ها از آب رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و حتی تالاب‌ها برای مصارف کشاورزی سبب شده تا تمامی دریاچه‌ها و تالاب‌های مناطق بیابانی به خصوص منطقه آل جزیره کاملا خشک شود .

از سوی دیگر به همراه خشک شدن منابع آبی موجود، پوشش گیاهی و نیزارهای این مناطق نیز در پی خشکسالی‌های پی در پی، استفاده احشام و از همه مهمتر عوارض ناشی از جنگ عراق و آمریکا تقریبا به طور کامل از بین رفته است و بدین ترتیب ذرات بستر دریاچه‌ها و تالاب‌ها که بسیار ریز (در حد رس) هستند، به راحتی در مسیر حرکت بادهای قوی موسمی عراق به نام باد شمال قرار گرفته و به حالت معلق در آمده‌اند .

ذرات تشکیل دهنده چنین گرد و غباری شامل کوارتز (SiO2)، کلسیت (CaCO3) و ژیپس (CaSo4) است که می‌تواند در صورت پائین بودن رطوبت تا 10 روز در اتمسفر حالت تعلیق خود را حفظ کند.

 همانطوری که گفته شد، باد شمال عراق اگرچه ذرات ریز را به حالت معلق در می‌آورد اما نمی‌تواند مسافت طولانی آن را حمل کند و این مهم توسط بادهای حاصل از تداخل توده هوای بزرگ شکل یافته در ارتفاعات ترکیه و ایران با توده هوای تشکیل شده در ارتفاعات عربستان، انجام می‌گیرد که به دلیل وقوع گرادیان یا اختلاف فشار موجود بین مناطق بیابانی شرق عراق با بخش‌های غربی و جنوبی ایران، جهت بادهای ایجاد شده به سمت مناطق غربی، جنوب غربی و حواشی خلیج فارس تغییر یافته و می‌تواند در تابستان در عرض 24-12 ساعت و در زمستان در عرض 72-48 ساعت، توده عظیمی از گرد و غبار را به ایران منتقل کند.

تاثیرات ریزگردها
این پدیده با توجه به خصوصیات فیزیکی و شیمیایی که دارد، در کوتاه مدت و درازمدت می‌تواند تاثیرات نامطلوبی بر محیط زیست، سلامت افراد و اقتصاد شهرها برجای گذارد. بروز و تشدید برخی بیماری‌ها، کاهش رشد گیاهان و تضعیف سیستم دفاعی آنها در مقابل آفات و بیماری‌ها، اختلال در کسب و کار و تردد سکنه شهرها، افزایش ذوب برف کوهستان‌ها، آلوده شدن آب دریاچه‌های پشت سدها، مواد غذایی و ... از جمله عوارض مستقیم و غیرمستقیم بروز پدیده گرد و غبار در مناطقی از کشورمان است. عوامل تعیین کننده این اثرات سوء را می‌توان بدین‌گونه طبقه‌بندی کرد.

وقتی ذرات تشکیل دهنده گرد و غبار ریز باشند، مطمئنا حجم عظیمی از آ نها با بروز گرد و غبار، هوا را آلوده خواهد کرد و از آنجا که سرعت حرکت ذرات در سطح زمین به صفر می‌رسد. بنابراین تراکم ذرات در فاصله 3-2 متری زمین بسیار بیشتر خواهد بود. حد مجاز ذرات معلق در هوا طبق استاندارد بین المللی در شهر ها 260-240 میکروگرم در مترمکعب است که با بروز پدیده گردو غبار این مقدار افزایش یافته و حتی در برخی شهرهای مرزی ایران نظیر ایلام، آبادان، کرمانشاه، خرمشهر و اهواز به 15 برابر حد استاندارد هم رسیده است.

ساختمان شیمیایی ذرات معلق در هوا مهمترین عامل در تعیین خطرات آن برای محیط زیست به ویژه سلامتی افراد است. ذرات ریز گرد و غبار زمانی که با آلاینده‌های شهری ترکیب شوند، تبدیل به ریزگرد (haze) می‌شوند که به دلیل آغشته شدن به مواد آلی حالت چسبندگی پیدا کرده و به راحتی بر سطح اشیاء می چسبند و به این طریق نیز می‌توانند سبب آلودگی و از کار افتادن وسایل و ابزار صنعتی و الکتریکی شده و همچنین شیوع بیمار ی‌های عفونی و آلرژی‌ها را افزایش دهند.

این ذرات در صورتی که با ویروس‌ها یا مواد رادیواکتیو همراه شوند، برای سلامت افرادی که به مدت چند روز و مکررا در معرض گرد و غبار قرار می‌گیرند، بسیار خطرناک است که متاسفانه به دلیل وقوع جنگ در بخش‌های جنوبی ایران و مناطق شرقی عراق و بمباران‌های شیمیایی، نه تنها خاک این مناطق به انواع عناصر سنگین آلوده است بلکه در اتمسفر مناطق یاد شده نیز هنوز آثاری از عناصر رادیواکتیو مشاهده می‌شود. به همین دلیل احتمال آلودگی ریزگردهای حمل شده به مناطق شهری ایران به این آلاینده ها بسیار بالاست.
ادامه دارد...


انتهای پیام/خ