برج یادمان شیخ شبلی در دماوند+عکس
ابوبکر دولف بن ججدر شبلی (شبلی همان عارف مشهور قرن سوم هجری) در برهه‌ای از زمان که دقیقاً مشخص نمی‌باشد از طرف حاکم طبرستان به امارت دماوند منسوب شد. دوران صدارت او با بسط و گسترش، عدالت و امنیت همراه بود و به همین دلیل پس از وفاتش در بغداد، مردم دماوند به‌پاس خدماتش یک بنای یادبود را برپا داشتند.
[
,
شبکه اطلاع رسانی راه دانا,
پایگاه خبری تحلیلی تارود,
,
,
,
,
موقعیت برج شبلی
,
,
موقعیت برج شبلی,
موقعیت برج شبلی,
موقعیت,
شبلی,
برج شبلی در منتهی الیه شرق شهر دماوند، بر فراز تپه‌ای مشرف بر شهر واقع شده است. از طرف شمال به رودخانه تار و از جنوب به قبرستان وسیع دوره اسلامی و از شرق به دره‌ای که خط الراس کوه جنوبی و از غرب به باغ محدود است. اخیراً پس ازتعمیرات توسط میراث فرهنگی، حصاری سیمی اطراف آن کشیده شده است. در جبهه جنوبی و جنوب شرقی برج، بافاصله در حدود۵۰۰ متر قبرستان وسیع اصلامی از دوره صفویه تاکنون، به سبب احترامی که به این بنای آرامگاهی قائل بودند، به وجود آورده‌اند.
,
در طرح جیمز موریه سنگ‌قبرهای زیادی دیده می‌شود ولی اکنون خبری از این سنگ‌قبرها نیست که احتمالاً مورد دستبرد سوجویانقرارگرفته است. البته چندتایی از این سنگ‌قبرها هنوز وجود دارد، ولی متأسفانه کتیبه های آن به‌مرور ایام به‌کلی از بین رفته است.
,
یادمان شبلی دماوند/عکاس: میثم توکلی
,
,
,
,
یادمان شبلی دماوند/عکاس: میثم توکلی
,
یادمان شبلی دماوند/عکاس: میثم توکلی,
مقبره برج
,
مقبره برج,
مقبره برج,
در سرداب مقبره، اثری از قبر وجود ندارد. روایت‌های محلی، این مقبره را بنای یادبود او می‌دانند. این برج در میان مردم به «پاگنبذ»،«برج شبلی» یا «شیخ شبلی» شهرت دارد.
,
شبلی همان عارف مشهور قرن سوم هجری است. در نام و نسب او اختلاف زیادی وجود دارد و در منابع فارسی و عربی او را بهنامهای دلف بن حجدر، حجدربن خلف، دلف بن جفره، جعفر بن یونس و محمد بن خلف خوانده‌اند.
,
شیخ ابوبکر دلف بن جحدر شبلی، زاهد و پرهیزگار از اجله مشایخ و از معتبران و محتشمان طریقت و سید قوم اهل تصوف بود. اصلاًخراسانی بود و پدرش از قریه شبله یا شبیله از ناحیه اسروشنه از نواحی ماورءالنهر خراسان و پرده دار خلیفه عباسی بود. شهرت او شبلی و کنیه‌اش ابوبکر بود. در سال ۲۴۸ در بغداد یا سامره متولد شد. دوران جوانیش را در بغداد گذراند. از طرف خلیفه، حکومتدماوند به او داده شد. در این باره در تذکره اولیاء آمده است:«ابتدا واقعه او آن بود که امیر دماوند بود». بعد از مرگ پدرش به بغداد فراخوانده و از طرف خلیفه خلعت به او داده شد و پرده‌دار موفق عباسی گردید. از برکت بقاع متبرکه آن سرزمین، به خدمت خیرنساج و جنید بغدادی رسیدو نزد آنان توبه کرد و از اهالی دماوند حلیت خواست و عاقبت به مقامی عالی عرفانی رسید. عطارنیشابوری درباره او نوشته است:«آنچه او کشیده در عبارت نگنجد. او از اول تا آخر مردانه بود و هرگز فتوری و ضعفی بر حال او راهنیافت و از شدت لهب شوق او به هیچ آرام نگرفت». درباره کرامات او حکایت های زیادی نقل‌شده است.
,
درباره مذهب او اختلاف‌نظر وجود دارد ولی بیشتر او را شیعه مذهب می‌دانند. هشتادوهفت سال عمر کردو در ذی الحجه روز جمعه به سال ۳۳۴ هجری در بغداد وفات یافت و او را در مقبره خیزران بغداد به خاک سپردند.
,
عکس قدیمی از یادمان شیخ شبلی دماوند
,
,
,
عکس قدیمی از یادمان شیخ شبلی دماوند
,
عکس قدیمی از یادمان شیخ شبلی دماوند,
جمیز موریه در سال ۱۸۱۵ هنگام عبور از دماوندمی نویسد:«شهر در اولین دید به‌وسیله برجهای قدیمی و بلند به‌طور مشخصنمایان می‌گردد». سپس طرحی از نمای دهکده ترسیم می‌کند که برج شبلی را در قسمت شرقی دهکده بر فراز تپه ای که اطراف آن سنگ‌قبر ریخته شده، دیده می‌شود.
,
چارلز استوارت نیز چنین گزارش می‌کند که به‌اتفاق همراهانش از رودخانه اصلی دماوند بر دامنه تپه‌ای بالا می‌روند و به یک برجآجری می‌رسند که نه تاریخ ساخت آن معلوم است و نه مورداستفاده آن. فقط از محل این برج، منظره زیبای آبادی و دره به چشممی‌خورد. عکسی که در ضمن سفر ناصرالدین شاه به خراسان در سال ۱۳۰۱ هجری، از برج شبلی (نگاه کنید به‌عکس) گرفته‌شدهوضعیت بنا را قبل از مرمت‌های دوره اخیر نشان می‌دهد. دونالد ویلبر در کتاب خود در معرفی امامزاده عبدالله دماوند، اشاره کوتاهیبه برج شبلی کرده و نوشته است: «در سمت شرقی قریه، برجی وجود دارد که سالم مانده و متعلق به دوره سلجوقی است.» در سال ۱۹۹۶ دیوید استروناخ وکایلر یانگ در مقاله خود تحت عنوان «سه آرامگاه برجی ازدوران سلجوقی» ضمن بررسی برجهایخرقان، برج شبلی را نیز موردبررسی قرار می‌دهد که توسط مجید ورهرام ترجمه‌شده و در مجله بررسی های تاریخی به چاپرسیده است. سپس خانم شیبانی مقاله‌ای تحت عنوان «برج شبلی دماوند» بااستفاده از نوشته استروناخ و یانگ، به بررسی برج پرداخته است. آخرین مقاله نیز متعلق به خانم شیبانی که تحت عنوان «گزارش تفصیلی تعمیرات استحفاظی سال ۱۳۶۹ برجشبلی دماوند» در مجله اثر به چاپ رسیده است.
,
یادمان شیخ شبلی دماوند/عکاس: میثم توکلی
,
,
,
یادمان شیخ شبلی دماوند/عکاس: میثم توکلی
,
یادمان شیخ شبلی دماوند/عکاس: میثم توکلی,
نقشه برج
,
نقشه برج,
نقشه برج,
از بیرون هشت ضلعی و از داخل دایره است. پی و پایه از لاشه‌سنگ و ملاط گچ است. ابتدا پلان چهارگوش به وجود آورده سپسپایه هشت ضلعی را روی پلان ایجاد کرده، آنگاه ساختمان اجری روی این پایه ساخته‌وپرداخته شد.
,
یکی از ویژگی های ساختمانی برج «سردابه» می‌باشد. که به شکل چهارگوش می‌باشد.
قسمت بیرونی برج
,
,
نمای بیرونی طرح هشت ضلعی دارد که گوشه‌های آن در هر ضلع، ستون‌های نیم دایره ای تزئینی دیده می‌شود. این ستون‌هاینیم دایره ای با آجر پخ ساخته‌شده و در ساختمان برج هیچگونه عملکردی نداشته و صرفاً جنبه تزئیناتی دارد. بعضی از ستون‌ها در قسمت پایه آسیب دیده‌اند.
,
برج ابتدا به‌صورت هشت ضلعی ساده ساخته‌شده، سپس تزئینات روکاری آن انجام‌شده است. به غیر ازورودی که به علت ایجاددرگاه که دو اسپر تزئینی دارد، تمام سطوح جانبی برج سه اسپر عمودی چهارگوش دارد که هر کدام با نقشی مخصوص با آجر تزئینشده‌اند. این تزئینات درروی پایه در بعضی قسمت‌ها آسیب دیده‌اند. ارتفاع کل بنا از پایه اجری تا نوک گنبد ۸۹/۹ متر است.
,
یادمان شیخ شبلی دماوند/عکاس: عرفان قمری
,
,
,
یادمان شیخ شبلی دماوند/عکاس: عرفان قمری
,
یادمان شیخ شبلی دماوند/عکاس: عرفان قمری,
درگاه ورودی برج
,
درگاه ورودی برج,
درگاه ورودی برج,
ورودی,
ورودی برج که در جهت شمال غربی واقع‌شده، فاقد در بوده و درگذشته به علت آسیب زیادی که دیده بود، موردبازسازی قرار گرفت.
,
ورودی,
که,
غربی,
واقع‌شده,
درگذشته,
آسیب,
زیادی,
که,
دیده,
موردبازسازی,
قسمت داخلی برج
,
قسمت داخلی برج,
قسمت داخلی برج,
داخلی,
اتاق اصلی آرامگاه، دایره‌ای و قطر کف این اتاق ۸۵/۴ متر است مثبت سطوح جانبی این دیدارها تا زیر گنبد ، با گچ پوشانده شده است. این دیوارها به‌صورت یکپارچه بود و از کف تا شروع حلقه گنبد تقریباً ۲۷/۷ متر است. این دیوارها از نیمه آن به‌طرف بالا، ۱شیب محسوسی به چشم می‌خورد به همین جهت زیر حلقه گنبد از قطر کف آرامگاه ۳۰ سانتی‌متر کمتر است.
,
این بنا به روایت مردم دماوند، در حلقه داخلی گنبد زنجیری آویزان بود که اندازه آن تا کف آرامگاه می‌رسید. این زنجیر توسطسودجویان به سرقت رفته است.
,
یادمان شیخ شبلی دماوند فضای داخل/ عکاس: لیلی پارسی
,
,
یادمان شیخ شبلی دماوند فضای داخل/ عکاس: لیلی پارسی
,
یادمان شیخ شبلی دماوند فضای داخل/ عکاس: لیلی پارسی,
سردابه برج
,
سردابه برج,
سردابه برج,
سردابه,
ازکف تا طاق گهواره‌ای ۴۵/۲ متر است و ارتفاع دیواره های آن تا پاکار قوس به ۹۵ سانتی‌متر می‌رسد. شواهد امر حاکی از ایناست که مورد مرمت و تعمیر واقع‌شده است. سودجویان عتیقه بارها این مکان را تخریب نمودند. در این قسمت آثار قبری به‌دستنیامده است.
,
ازکف,
گهواره‌ای,
۴۵,
۲,
دیواره,
,
های,
پاکار,
۹۵,
سانتی‌متر,
می‌رسد,
حاکی,
این,
که,
تعمیر,
واقع‌شده,
سودجویان,
عتیقه,
این,
مکان,
تخریب,
این,
قبری,
به‌دست,
نیامده,
گنبد برج
,
گنبد برج,
گنبد برج,
گنبد بیرونی
,
گنبد بیرونی,
بیرونی,
گنبد بیرونی به‌صورت هشت ترک است که زوایای تند آن با یک شکستگی (شیب دار) به‌طرف رأس متمایل است. عکسی از برجشبلی از آلبوم خانه سلطنتی، گنبد برج را قبل از مرمت‌های دوره اخیر نشان می‌دهد.
,
بیرونی,
به‌صورت,
هشت,
ترک,
که,
زوایای,
یک,
شکستگی,
شیب,
,
دار,
به‌طرف,
رأس,
متمایل,
عکسی,
شبلی,
سلطنتی,
مرمت‌های,
اخیر,
می‌دهد,
گنبد داخلی
,
گنبد داخلی,
داخلی,
گنبد داخلی به‌صورت کروی و عرقچین است که سطح زیرین آن به شیوه معماری خاص آجرکاری طرح جناغی متحدالمرکز می‌باشدکه شاهکاری از فن معماری است و قابل مقایسه با گنبد ارسلان جاذب است.
,
داخلی,
به‌صورت,
کروی,
عرقچین,
که,
زیرین,
شیوه,
معماری,
آجرکاری,
جناغی,
متحدالمرکز,
می‌باشد,
که,
شاهکاری,
معماری,
قابل,
,
مقایسه,
تزیینات برج
,
تزیینات برج,
تزیینات برج,
تزیینات,
ساختمان برج ابتدا به‌صورت هشت‌ضلعی ساده ساخته‌شده، سپس تزیینات روکاری آن به‌طور جداگانه انجام‌گرفته است. تزیینات را باسبک خاصی و متفاوت از یکدیگر تزئین کرده‌اند. در کل ۳۰ قاب در اسپر بنا به‌کار برده‌اند که ۲۲ قاب تزیینات اسپر بنا را تشکیلمی‌دهد. ۸ قاب دیگر که در زیر گنبد به‌کاررفته، همگی به‌صورت مستطیل شکل افقی ساده می‌باشند که در هر ضلع تکرار شده است. احتمال می‌رود جای تزیینات کاشی بوده که ریخته است.
,
به‌صورت,
هشت‌ضلعی,
ساخته‌شده,
تزیینات,
روکاری,
به‌طور,
انجام‌گرفته,
تزیینات,
سبک,
خاصی,
یکدیگر,
تزئین,
کرده‌اند,
کل,
۳۰,
اسپر,
به‌کار,
,
برده‌اند,
که,
۲۲,
تزیینات,
اسپر,
تشکیل,
می‌دهد,
۸,
دیگر,
که,
زیر,
به‌کاررفته,
همگی,
به‌صورت,
مستطیل,
شکل,
افقی,
می‌باشند,
که,
تکرار,
می‌رود,
جای,
تزیینات,
کاشی,
که,
ریخته,
تزیینات هر ضلع به شرح زیر است:
,
تزیینات,
زیر,
– ضلع شمالی: لوزی برجسته با بکار بردن آجرهای افقی و با مهرهای ضربدری، طرح لوزی در لوزی با به‌کار بردن آجرهای عمودی
,
شمالی,
لوزی,
بکار,
آجرهای,
افقی,
مهرهای,
ضربدری,
لوزی,
لوزی,
به‌کار,
آجرهای,
عمودی,
– ضلع جنوبی: طرح‌های متفاوت لوزی با به‌کار بردن آجرهای افقی و عمودی و مهرهای پربدری در میان آنها، طرح خفته راسته پله‌ای
,
جنوبی,
طرح‌های,
لوزی,
به‌کار,
آجرهای,
افقی,
عمودی,
مهرهای,
پربدری,
میان,
پله‌ای,
– ضلع جنوب شرقی: طرح خفته راسته پله‌ای متفاوت از یکدیگر
,
شرقی,
پله‌ای,
یکدیگر,
– جنوب غربی: طرح لوزی به‌صورت خفته راسته پله‌ای
,
غربی,
لوزی,
به‌صورت,
پله‌ای,
– ضلع شرقی: طرح لوزی در لوزی، طرح لوزی خفته راسته پله‌ای
,
شرقی,
لوزی,
لوزی,
لوزی,
پله‌ای,
– ضلع شمال غربی: ورودی در این ضلع واقع‌شده است. بالای ورودی دو طاقچه مقرنسی (گوشواره‌ای)، طرح ستاره‌ای که باترکیب دو مربع که در داخل یکدیگر چرخیده‌اند به‌وجود آمده است. .
,
غربی,
ورودی,
این,
واقع‌شده,
بالای,
ورودی,
دو,
مقرنسی,
(,
گوشواره‌ای,
ستاره‌ای,
که,
ترکیب,
دو,
که,
در داخل,
یکدیگر,
چرخیده‌اند,
به‌وجود آمده است.,
– ضلع غربی: لوزی برجسته و گود با استفاده از آجرهای افقی و مهرهای ضربدری، طرح هشت‌وجهی هندسی.
,
غربی,
لوزی,
با استفاده,
آجرهای,
افقی,
مهرهای,
ضربدری,
هشت‌وجهی,
هندسی,
مقایسه و نتیجه‌گیری
,
مقایسه و نتیجه‌گیری,
مقایسه و نتیجه‌گیری,
مقایسه,
نتیجه‌گیری,
انتخاب نقشه برج، حکایت از ذوق و سلیقه معمار دارد که توانسته است طرح تزیینات بنا را هرچه باشکوه‌تر و زیباتر به نمایشبگذارد. ۲۹ استروناخ و یانگ در مقایسه و نتیجه‌گیری برج شبلی می‌نویسند که مطالب جدید به‌دست آمده از برج دماوند مرحلهنوینی را درباره بررسی و تحقیق آرامگاه‌های برجی پیشین به وجود خواهد آورد.
,
حکایت,
سلیقه,
که,
تزیینات,
باشکوه‌تر,
زیباتر,
نمایش,
۲۹,
استروناخ,
یانگ,
مقایسه,
نتیجه‌گیری,
شبلی,
می‌نویسند,
که,
جدید,
به‌دست,
,
آمده,
نوینی,
بررسی,
تحقیق,
آرامگاه‌های,
برجی,
پیشین,
برای آنکه بتوانیم تاریخ روشنی از برج دماوند به‌دست دهیم باید قدیمی‌ترین بناهای مشابه را در نظر گرفته و آنها را موردبررسیقرارداد. با بررسی و مراجعه به آرامگاه امیر اسماعیل سامانی در بخارا و بناهای دیگر و مقایسه آن با برج شبلی دماوند می‌توانمشابهت‌هایی را ارائه داد که در دریافتن تاریخ بنا بی‌نهایت مؤثرست.
,
برای,
آنکه,
بتوانیم,
تاریخ,
روشنی,
به‌دست,
دهیم,
باید,
قدیمی‌ترین,
بناهای,
موردبررسی,
قرارداد,
بررسی,
امیر,
اسماعیل,
سامانی,
بناهای,
دیگر,
مقایسه,
شبلی,
می‌توان,
مشابهت‌هایی,
که,
دریافتن,
تاریخ,
بی‌نهایت,
مؤثرست,
آرامگاه امیر اسماعیل سامانی در بخارا یکی از تجلیات بی‌مانند معماری قرن چهارم هجری به شمار می‌آید. با بررسی دو بنا مشاهده می‌شود برج دماوند که گنبد هشت‌ضلعی با پایه برجسته و آرامگاه چهارگوشه بخارا، هر دو چه از نظر طرح و معماری و چه ازنظر مصالح ساختمانی و نوع کار، باهم قابل‌مقایسه هستند.
,
امیر,
اسماعیل,
سامانی,
یکی,
تجلیات,
بی‌مانند,
معماری,
چهارم,
هجری,
می‌آید,
بررسی,
دو,
می‌شود,
که,
هشت‌ضلعی,
پایه,
دو,
معماری,
ازنظر,
ساختمانی,
کار,
باهم,
قابل‌مقایسه,
آرایش موجود و ظاهری و نمای دو آرامگاه بسیار شبیه هم هستند و تعداد زیادی طرح‌های ترکیبی هندسی، در سطح خارجیدیوارهای آنها دیده می‌شود. در نمای هر دو بنا بنا قاب‌های باریک افقی در چهار ردیف که بدنه (اسپر) وسط آنها به وسیله یکخط آجری افقی از هم جداشده‌اند هر اسپر را از اسپر مجاور آن متمایز می‌سازد. در هر دو نوع گنبد، علایم مشخصی وجود دارد کهنشان می‌دهد طرح گنبد دماوند از معماری دوره سامانیان متأثر گردیده است و یک تشابه بین این دو اثر معماری وجود دارد.
,
آرایش,
ظاهری,
نمای,
دو,
بسیار,
شبیه,
زیادی,
طرح‌های,
ترکیبی,
هندسی,
خارجی,
دیوارهای,
دیده,
می‌شود,
نمای,
دو,
بنا,
,
بنا,
قاب‌های,
باریک,
افقی,
چهار,
ردیف,
که,
اسپر,
به,
,
وسیله,
یک,
آجری,
افقی,
جداشده‌اند,
اسپر,
اسپر,
متمایز,
می‌سازد,
دو,
علایم,
مشخصی,
که,
می‌دهد,
معماری,
سامانیان,
گردیده,
یک,
بین,
این,
دو,
معماری,
شایسته است به سه موضوع که در اغلب طرح‌های آجری داخلی آرامگاه بخارا به چشم می‌خورد اشاره شود. شیارهای باریکستون‌ها و ردیف لوزی‌های متشابه آرامگاه‌های سامانیان عیناً در اسپر سردر ورودی برج دماوند، دیده می‌شود و همچنین آجرهایخفته‌وراسته در اصطلاح معماری به طرح آجری پله‌ای مانند اطلاق می‌گردد.
,
شایسته,
سه,
که,
طرح‌های,
آجری,
داخلی,
می‌خورد,
شیارهای,
باریک,
ستون‌ها,
ردیف,
لوزی‌های,
آرامگاه‌های,
سامانیان,
عیناً,
اسپر,
ورودی,
دماوند,
دیده,
می‌شود,
همچنین,
آجرهای,
خفته‌وراسته,
معماری,
آجری,
پله‌ای,
می‌گردد,
شبیه ۸ مانند طرح‌های رایج دوره‌های پیشین در اینجا با سبک و ذوق هنری بهتری مورداستفاده قرارگرفته است.
,
شبیه,
۸,
طرح‌های,
رایج,
دوره‌های,
پیشین,
اینجا,
سبک,
هنری,
بهتری,
مورداستفاده,
قرارگرفته,
با توجه به بناهای اوایل نیمه قرن چهارم هجری در مسجد جامع نائین چند نمونه طرح‌های کامل آجری قابل‌ملاحظه که برای تزییننمای بیرونی بنا به کار رفته مشاهده می‌گردد. و برای چنین طرح‌های عمق دار، فرورفته، زیگزاگ، موتیف های مورب و طرح‌های لوزه پل ای مختلف العرض هیچ اسپر طاق دار ساختن نشده است، نمونه‌های قدیمی آنها را می‌توان نمای ایوان مسجد جامعیتبریز ۳۶۳ هجری به‌دست آورد. در این جا تعدادی از طرح‌های لوزی پله‌ای در کنار یک سری شیارهای نامرتب قرارگرفته است کهممکن است به شیار طرح‌های ستاره‌ای مانندی که در دماوند دیده می‌شود، کاملاً شباهت داشته باشند. ولی در این نمونه یکاختلاف اساسی و مهم وجود دارد.
,
بناهای,
اوایل,
نیمه,
چهارم,
هجری,
نائین,
طرح‌های,
کامل,
آجری,
که,
برای,
تزیین,
نمای,
بیرونی,
به,
,
کار,
,
رفته,
می‌گردد,
برای,
چنین,
طرح‌های,
فرورفته,
زیگزاگ,
موتیف,
های,
طرح‌های,
ای,
العرض,
هیچ,
اسپر,
طاق دار,
نمونه‌های,
قدیمی,
می‌توان,
نمای,
ایوان,
جامعی,
تبریز ۳۶۳,
هجری,
به‌دست,
این,
,
جا,
تعدادی,
طرح‌های,
لوزی,
پله‌ای,
کنار,
یک,
سری,
شیارهای,
قرارگرفته,
که,
ممکن,
شیار,
طرح‌های,
ستاره‌ای,
مانندی,
که,
دیده,
می‌شود,
کاملاً,
ولی,
این,
یک,
اساسی,
,
,
طرح‌های لوزی ذکر شده، درروی اسپر چهارگوش متصل است. مجدداً در بخشهای افقی بین این اسپرهای چهارگوش و آن چندردیف طرح‌های متقاطع آجری دماوند، شباهت کمی به چشم می‌خورد. بالاخره پیش ازاینکه از مطالعه آثار قرن سوم هجریصرف‌نظر کنیم. طرح‌های لوزی پله‌ای را که در میان قاب‌های باریک جالب سردر ورودی یکی از آثار آل‌بویه در اصفهان بکار رفته بایددقیقاً موردبررسی قرار دهیم. ولی طرح آن با طرح‌های دیگر فرق دارد. این نمونه طرح‌های قرن چهارم هجری مستقیماً به‌طور بسیارمحسوسی طرح‌های آثار بعد از خود را متأثر ساخته‌اند. زیرا از این سنجش، استنباط می‌گردد که نه تنها این میراث هنری دردماونددوام یافته بلکه در شهرهای مجاور آن مانند سمنان و دامغان هم این نفوذ هنری بچشم می‌خورد.طرح‌های گل‌وبوته گود درقسمت‌های پایین تاریخانه دامغان و مسجدجامع، منارهای دامغان و طرح‌های مشابه نزدیک پایه مسجدجامع و منارهای سمنان، گواه این تشابه، گنبد ارسلان جاسب در سنگ بست می‌باشد (۴۱۹ هجری – ۳۸۹ ه) ولی هیچ گواهی وجود ندارد که معلوم کنددیوارهای داخلی برج دماوند ازنظر طرح گچبری و طراحی روی آن، تحت تأثیر گچبری هایی که در جنوب سنگ بست، وجود داشتهقرارگرفته باشد و همچنین با آنهائیکه با اختلاف کمی در بعضی آثار تاریخی جنوب سنگ بست به‌دست آمده شباهت ندارد وهمچنین با اینکه کوشش زیادی در ساختن نمای طرح‌های آجری به‌عمل‌آمده و هر بیننده را کنجکاو می‌سازد که بداند علت به وجودآمدن این طرح‌های پیچیده و درهم در برج دماوند چه بوده است.
,
,
درباره برج دماوند چنین وسوسه‌ای تقویت می‌شود که آن را به زمان پیش از سلجوقیان نسبت دهیم. چون آجرکاری‌ها به‌قدریپیچیده است که چنین چیزی به ذهن خطور می‌کند و به نظر می‌رسد که متعلق به‌پیش از سلجوقی است و از آجرکاری پیش ازسلجوقی تقلید شده است. ولی طرح آرایش آن کاملاً معلوم است که طرح آرایشی سنگ بست درد دماوند بکار رفته و فقطایرادهایی که برای تاریخ ساخت برج دماوند مشهود است عبارتند از:
,
الف: وجود گچ در بسیاری از بندهای عمودی ستون‌های نبشی (پخ)
,
ب: وجود دو گوشواره طاقچه‌ای کوچک اختصاص در بالای در ورودی.
,
ستون‌های با آجر نبشی که پیش از سلجوقی کمیاب بوده است اغلب ساده هستند. شباهت ستون‌های آجری تزئینی دماوند تا آخر قرن پنجم قابل‌انکار نیست. و اختلاف عقیده هم وجود ندارد، و احتمالاً اشکال تجربی دوره‌های پیشین را به خوبی نمایانمی‌سازد. گل خام آرایشی و بسیار کم دوام منحصر به فرد در دماوند به‌دست آمده است که شباهت تام با گلی دارد که در گلهایشش پرنایین بکار رفته است. درد ماوند و نایین هر دو از یک طرح آرایشی مانند نقطه‌های به هم چسبیده بکار رفته است. چنانچه در دوره‌های بعدی به‌تدریج در نتیجه تکرار زیاد نقوش نقطه‌چین به شکل مثلث درآمده است وبالاخره به‌مرور زمان ستون‌های تزئینیشکل متقاطع ناقص × به خود گرفته‌اند، که ممکن است نوع قدیمی آن ستون‌های ساده مسجد جامع اردستان باشد که از کارهای اواخر قرن چهارم هجری به شمار می‌آید. از طرف دیگر دو طاقچه مقرنسی مجاور هم در برج شبلی برای معلوم ساختن تاریخ برجمدارک خوبی هستند چون هر یک از آنها نوعی مقرنس مشخصی را نمایش می‌دهند که این نوع تزئین مقرنسی فقط در مسجد جامع نزدیک برج دماوند دیده می‌شود. به‌این‌ترتیب بنای مسجد و نوسته آن برای روشن ساختن تاریخ اواخر قرن پنجم هجری مدرکزنده‌ای می‌باشد. بطوریکه گزارش مربوط به مسجد جامع دماوند آشکار می‌سازد تزئینات به شکل مثلث های نوک تیز مانندمقرنس‌های برجسته و آویخته ای هستند که روی هر یک از برآمدگیها یک گل‌آرایشی سه پره مانند گشنیز قرار داده‌شده است وشکل قدیمی هر طرف آن به زاویه قائمه‌ای منتهی می‌شود و به‌علاوه هر دو طاقچه برج و تزئیناتی که تزئین مسجد جامع مجاور آن، به آن شباهت دارد می‌تواند، همان نمونه ستون‌های تزئینی با آجر نبشی را نمایش دهد. بنابراین اگر ما تزئینات مقرنسی بی نظیرموجود در مقرنس‌های برج دماوند را قدیمی تر از مقرنس‌های موجود در مسجد جامع دماوند بدانیم دور نرفته‌ایم، و ازاین‌رو اگرگره‌های کم نظیر بین دو مقرنس برج را مقدم بر آنهایی که در مسجد جامع دماوند هستند بدانیم، و از طرف دیگر اگر لااقلستون‌های تزئینی مشخص مسجد جامع دماوند را در نظر داشته باشیم، ممکن است در پیشنهاد اینکه برج دماوند تقریباً در ربع نیمهاول قرن پنجم هجری ساخته‌شده باشد چندان اشتباه نکرده باشیم.
,
,
,
البته لازم به ذکر است که دکتر ورجاوند در کتاب سرزمین قزوین درجایی که درباره برجهای خرقان بحث می‌کند، اشاره‌ای به برجشبلی دماوند دارد و معتقد است که برج شبلی اثری از دوره آل‌بویه است، اما در دوره سلجوقی مورد تعمیر واقع‌شده و تزئینات به آن اضافه‌شده است. و سپس می‌نویسد که:«هنر آجرکاری تزئینی این برج تأثیر گرفته از سبلک سامانی و آل‌بویه که در آجرکاریمهارت بسزایی داشته‌اند، دانست.»
,
,
شباهت بین برج شبلی و مقبره امیراسماعیل سامانی از دوره سامانیان و نیز آثار دوره آل‌بویه مثل مسجد جورجیر اصفهان این نظر مهم را که این برج اثری از دوره آل بویه است تقویت می‌کند. چون نکاتی وجود دارد که انتساب این بنا را به دوره سلجوقی با شکوتردید همراه می‌سازد. مثل مهره‌های گچی بعضی از تزئینات که در برج شبلی مورداستفاده قرارگرفته است. تاریخ به‌کارگیری ایننوع مهره‌های گچی و تزئینات به قبل ازدوره سلجوقی بازمی‌گردد. نمونه این مهره‌های گچی را در محل ۴۰ دختران دامغان و در مسجد نایین و در مسجدجامع اردستان قرن چهارم هجری دیده می‌شود و یا تزئینات لوزی پله‌ای را می‌توان در مسجد جورجهاصفهان از آل‌بویه دید. قابل‌توجه است که یک روایت محلی تاریخ بنای برج را متعلق به قرن سوم و چهارم هجری می‌داند.
,
بنابراین با توجه به مطالب یاد شده باید گفت اگرچه آقایان استرو ناخ و یانگ بیشترین مطلب را درباره‌ای این برج بیان داشته‌اند و حق مطلب را ادا کره‌اند، اما برای ارائه یک نتیجه گیری بدون ابهام نیاز به بحث و بررسی دقیق تری است.
,
بنابراین آرامگاه برج شبلی را باید جزو زیباترین و باشکوه‌ترین بناهای قرن چهارم و پنجم هجری دانست که طرح‌های تزئیناتی آن هربیننده ای را به شگفتی وامی دارد.
,
استفاده از این طرح‌های تزئیناتی در هشت ضلع بنا که با چرخش آفتاب هر ضلع آن در نور آفتاب قرار می‌گیرد. شکوه و زیبایی اینبرج را در نظر بیننده دو چندان می‌کند. این طرح‌ها ورای عملکرد ظاهری خود نقش مهم‌تری را هم ایفا می‌کند به این معنی که وجهتمثیلی آن یادآور اصول معنوی که همان روحانیت و معنویت است، می‌باشد.
,
,
برای مشاهده تصاویر بیشتر اینجا را کلیک کنید,
برای مشاهده تصاویر بیشتر اینجا را کلیک کنید,
برای مشاهده تصاویر بیشتر اینجا را کلیک کنید,
انتهای پیام/
]
به اشتراک گذاری این مطلب!
ارسال دیدگاه