«هشت‌دی» گزارش می‌دهد:
آداب و رسوم محرم در گیلان
گیلانی‌ها هرساله با آغاز ماه محرم پرچم عزای حسینی و یاران با وفایش در مبارزه با ظلم و ستم یزیدیان و مصیبتی که بر اهل‌بیت روا شد را با برپایی آداب و رسومی خاص برمی‌افرازند و مفاهیم قیام حسینی را زنده نگه می‌دارند.
به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از پایگاه خبری تحلیلی «هشت‌دی» این روزها دل‌های شکسته به‌سوی بارگاه ملکوتی و قبر شش‌گوشه امام حسین (ع) رهسپار می‌شود تا آن سالار عشق شکسته‌بند دل‌های شکسته مشتاقان شود.
سلام بر کربلا، بر سرزمینی که میزبان جگرگوشه علی و زهرا شد، سلام بر سرزمینی که سقفش شکافت وقتی شنید حسین صدای «هیهات من‌الذله» سر می‌دهد و سلام بر سرزمینی که هنوز از آن صدای سیلی‌خوردن رقیه و فریاد العطش کودکان مظلوم به گوش می‌رسد.
ماه محرم در استان گیلان همانند سایر شهرهای کشور ماه عزاداری و سیاه‌پوشی است. گیلانیان هرساله در این ایام به دلیل مظلومیت امام حسین (ع) و یاران با وفایش در مبارزه با ظلم و ستم یزیدیان و مصیبتی که بر اهل‌بیتش روا شد با برپایی آداب و رسومی خاص مفاهیم قیام حسینی را زنده نگه می‌دارند. هزاران شیفته حسینی با شروع ماه محرم، کاروان دل را به هوای کربلا آن‌چنان روان می‌کنند که گویی خود از حماسه‌سازان آن هستند.
مراسمات ماه محرم در گیلان/ از علم‌بندان و رسم «نثار» تا شبیه‌خوانی صبح عزا
امام زاده‌ها، مساجد و اماکن مقدس نقاط تمرکز عزاداری در گیلان هستند که مرثیه‌خوانی و مراسمات مختلف در این مکان‌ها معمولاً طبق برنامه‌ای مشخص به زبان فارسی، گیلکی و در برخی از نقاط ترکی و تالشی اجرا می‌شود. مراسم سینه‌زنی، راه‌اندازی دسته و زنجیرزنی نیز از آیین‌های مشترکی هستند که در گیلان نیز همانند دیگر شهرها در ماه محرم اجرا می‌شود. مردم گیلان از سال‌های دور با آیین‌ها و رسوم مختلف به استقبال مراسم ماه محرم می‌روند. آیین‌های سوگواری مختلفی در مناطق شهری و روستایی گیلان همه ساله از سوی عزاداران حسینی اجرا می‌شود که ریشه در فرهنگ دینی مردم این استان دارد.
آیین طشت‌گذاری
«آیین طشت‌گذاری» یکی از قدیمی‌ترین آیین‌های عاشورایی در میان مردم ترک‌زبان کشور است که بنا بر برخی روایات تاریخی، برگزاری آن ریشه در عصر صفوی دارد. این مراسم که به‌نوعی استقبال از ماه محرم است، هم‌زمان با روز ۲۷ ذی‌الحجه آغاز می‌شود و تا روز سی‌ام ذی‌الحجه ادامه می‌باید، اشاره به واقعه سیراب‌کردن سپاه حر توسط امام حسین (ع) دارد. هرچند اصالت برگزاری این آئین به شهر اردبیل بازمی‌گردد؛ اما طی سال‌های گذشته بخش اعظمی از شهرهای ترک‌نشین در استان‌های مختلف به‌ویژه در آذربایجان شرقی و غربی، زنجان و در شهرهای آستارا و تالش گیلان به برگزاری این مراسم پرداخته‌اند.
آیین طشت‌گذاری در گیلان نیز هرساله با شور خاصی برگزار می‌شود، در این مراسم طشت‌های مسی روی زمین گذاشته‌شده و بعد از عزاداری، ریش‌سفیدان و عاشقان حسین (ع) آنها را بر دوش حمل کرده و وارد مساجد می‌شوند. پس از آن، ریش‌سفیدان با دورزدن در مسجد و یا منزل فردی که نذر داشته است، طشت‌ها را از آب پر می‌کنند. سپس بعد از خواندن دعایی مخصوص، مردم برای حاج گرفتن، از آب داخل طشت‌ها به نشانه تبرک برمی‌دارند. این آیین با شماره ۶۸۵ در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.
مراسم کرنانوازی
«کرنانوازی» از سنت‌های قدیمی استان گیلان است که در ماه‌های محرم و صفر در مناطق مختلف این استان نواخته می‌شود. این سنت مذهبی بیشتر در شهرهای آستانه‌اشرفیه (دستک)، رحیم‌آباد، واجارگاه و کلاچای در شرق استان گیلان پا برجا و به قوت خود باقی است.
کرنای شمال را «درازنای» نیز می‌نامند؛ چون لوله فاقد سوراخ تغییردهنده صوت است؛ لذا اصوات با تغییر فشار دم در لوله ایجاد می‌شود و فاقد تنوع صوتی است. کرنا معمولاً به‌صورت دسته‌جمعی و در قالب گروه‌های ده‌نفره کرنانواز نواخته می‌شود که یک نفر سرگروه بوده و بقیه او را همراهی می‌کنند.
طریقه نواختن کرنا بدین‌گونه است که شخص باتجربه‌ای به‌عنوان تک‌نواز گروه، نوایی را در کرنا می‌دمد و بقیه نفرات پاسخ می‌دهند. تک‌نواز گروه، مصیبتی از حضرت امام حسین (ع) را در داخل کرنا دمیده و پس از آن صدای «وای وای» از کرنای وی به گوش می‌رسد در این لحظه گروه، نوای «حسین وای» را در کرنا می‌دمند بدین ترتیب شنوندگان «وای وای، حسین وای» را از تک‌نواز و گروه او می‌شنوند.
«نثار» و مجمع‌بران در شرق گیلان
میهمان‌نوازی خصیصه ایرانیان است و گیلانیان در این خصیصه پرآوازه‌اند و در ماه محرم این ویژگی نماد و نمونه است؛ بطوریکه نثار و مجمع بران در شرق گیلان به‌صورت آئین درآمده و بر اساس پاسداشت این آئین درهای خانه‌ها در شب‌های تاسوعا و عاشورا به روی عزاداران حسینی باز است و خانواده‌ها با نثار غذا پذیرای میهمانان حسینی می‌شوند.
روستائیان در این مراسم بر اساس نذری که دارند غذاهای محلی چون فسنجان، شیرین خورشت، کوکو، خورشت آلو قیصی و… را پخته و در مجمع (سینی‌های بزرگ مسی) چیده، روی سر جوانان قرار می‌دهند و به مسجد روستا روانه و با آن غذاها عزاداران حسینی را اطعام می‌کنند و با این کار عشق و ارادت خویش را به سرور و سالار شهیدان ابراز می‌دارند. بر اساس این آیین، مردان در مساجد گرد هم آمده و هر چند نفر دور یک مجمع نشسته و از غذاهای نذری حسینی تناول می‌کنند.
مراسم سنج‌زنی
محرم در ماسوله از غروب ۲۹ ذی‌الحجه با مراسم سنج زنی آغاز می‌شود. اولین صدای سنج حوالی ساعت ۵ عصر از کوچه‌های مسجد بر، شروع می‌شود و پس از آن صدای سنج‌های محلات خانه بر، کشته سر و اسد محله نیز به گوش می‌رسد و طنینشان در هم می‌آمیزد و بدین ترتیب آغاز ماه محرم رسماً اعلام می‌شود.
مراسم علم‌بندی (طوق‌بندی)
یکی از جالب‌ترین آیین و سنت‌های عزاداری در استان گیلان آیین «علم بندی» است. درست از یک روز مانده به شروع ماه محرم تا روز هفتم محرم در بسیاری از شهرها و روستاهای گیلان آیین علم بندی برگزار می‌شود. مراسم علم بندی به این شکل است که هر کس نذری دارد، یک‌پارچه سبز به علم می‌بندند و شمعی روی آن روشن می‌کند تا در طول ماه محرم به حاجت خود برسد. در طول این مراسم معمولاً از مردم با نذری‌های مختلف پذیرایی می‌شود و در مساجد و حسینیه‌ها دسته‌های سینه‌زنی، نوحه‌خوانی و عزاداری اجرا می‌شود.
مراسم علم بندی معمولاً در شهرهای ماسوله و آستانه‌اشرفیه به‌طورجدی برگزار می‌شود و مردم زیادی از دیگر شهرها برای تماشای این مراسم و همچنین اجرای آن راهی ماسوله و آستانه می‌شوند. جالب است بدانید که مردم ماسوله به مراسم علم بندی، «طوق بندی» می‌گویند. برخی مورخان معتقدند که این مراسم در دوره صفویه به شکلی مدون و نظام‌مند درآمد.
مراسم کرب‌زنی
در این عزاداری که در ایران کم‌نظیر است، افراد دو قطعه چوب «کرب» در دست دارند، با وزن مرثیهٔ خاصی که مرثیه‌خوان آن را می‌خواند آنها را به هم می‌کوبند و قسمتی از مرثیه را به‌عنوان جواب خوانندهٔ مرثیه، تکرار می‌کنند.
کرب، تکه چوبی استوانه‌ای است به سنگینی ۴۰۰ تا ۶۰۰ گرم که از میان به دوبرابر تقسیم شده و هر پاره تسمه‌ای چرمی پیکر خود دارد و دست کرب زن در میان آن قرار می‌گیرد و کرب زن می‌تواند به‌آسانی آن را بر هم بکوبد. محمدابراهیم غبرائی متخلص به فانی، در سفری که اواخر قرن دوازدهم شمسی به کربلا داشت، این نوع ویژهٔ عزاداری را دریافت و پس از جست‌وجو دربارهٔ تاریخچه و فلسفهٔ وجودی آن، در بازگشت به شهر خود (لاهیجان)، باتوجه‌به طبع شعری که داشت ریتم‌های جدیدی برای آن ابداع کرد و مرثیه‌هایی به زبان فارسی برای آن سرود و آن را در شب دستهٔ محلهٔ شعربافان به اجرا درآورد. در یک نوع آن، عزاداران خم و راست می‌شوند و کرب‌ها را به هم می‌کوبند و در نوع دیگر هم ایستاده این کار را انجام می‌دهند.
کرب زنی که همه‌ساله در محله شَعربافان لاهیجان اجرا می‌شود، به شماره ۶۸۲ در فهرست آثار معنوی ملی به ثبت رسیده است.
مراسم صبح عزا
مراسم سنتی «صبح عزا» آیینی مذهبی و کهن است که از دیرباز در شهرستان صومعه‌سرا با حضور عزاداران حسینی برگزار می‌شود. این مراسم از نیمه‌های شب دهم محرم آغاز می‌شود و تا قبل از سپیده آفتاب ادامه دارد، مرثیه معروف این مراسم، شماتت خورشید است که چرا طلوع می‌کنی درحالی‌که قرار است ظهر عاشورا حسین (ع) و فرزندانش به شهادت برسند؟
قطعه‌هایی از این مرثیه بدین شرح است؛
امشبی را شه دین درحرمش مهمان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع….
بگریید ای عزادارن بود صبح عزاداری
این آیین در دهستان ضیابر با شکوه خاصی برگزار می‌شود؛ به‌گونه‌ای که از ساعت ۳ بامداد به بعد عده عظیمی از عزاداران و مداحان این منطقه در گلزار شهدا به‌دور هم جمع می‌شوند. در وهله نخست بر سر مزار امواتی که در یک سال اخیر دار فانی را وداع گفته‌اند می‌روند و برایشان به نوحه‌خوانی و سینه‌زنی می‌پردازند و جایشان را در عاشورای امسال خالی می‌کنند. سپس عزاداران و مداحان به سه دسته تقسیم می‌شوند و هر دسته به یک سمت از ضیابر می‌روند تا بتوانند به منازلی که نذر دارند مراسم صبح عزا در آنجا برگزار شوند، حاضر شوند و تا قبل از سپیده‌دم به اتمام برسانند. وقتی دسته‌های صبح عزا در منزل شخصی حضور پیدا می‌کنند، صاحبخانه به‌وسیله شیر، خرما، کلوچه و … از عزاداران پذیرایی و عاقبت‌به‌خیری اهل خانه را از عزاداران طلب می‌کند. در انتهای این مراسم سه دسته در بقعه آقاسید محمدجان ضیابر به گرد هم می‌آیند و در این مکان مقدس صبحانه می‌خورند و آماده برگزاری آیین باشکوه روز عاشورای ضیابر می‌شوند.
شبیه‌خوانی صبح عاشورا
یکی از مهم‌ترین و خاص‌ترین مراسم عزاداری که در شهرستان صومعه‌سرا و در دهستان ضیابر برگزار می‌شود و از قدمت بیش از ۳۰۰ سال برخوردار است، مراسم تعزیه‌ای که با شماره ۴۶۱ در فهرست آثار معنوی کشور ثبت‌شده و هرساله هزاران نفر از اطراف و اکناف را در ظهر روز عاشورا به این دهستان می‌کشاند. این شبیه‌خوانی توسط «هیئت ذوالجناح» برگزار می‌شود و قدیمی‌ترین و ریشه‌دارترین آیین مذهبی و سوگواری برای شهادت سرور و سالار شهیدان امام حسین (ع) بوده و از شهرت ملی برخوردار است.
ظهر عاشورا قبل از حرکت کاروان، سپاهی از سربازان “ابن زیاد” در کوچه‌ها و خیابان‌های ضیابر به تاخت می‌روند و از مردم می‌خواهد که از سر راه «ابن زیاد» کنار روند. در ادامه، حرکت کاروان امام حسین (ع) از مدینه به مکه و کربلا و حرکت اسرا از کربلا به شام توسط «هیئت ذوالجناح» به نمایش گذاشته می‌شود و کجاوه‌ها و خیمه‌ها یک‌به‌یک به حرکت درمی‌آیند. یکی دیگر از بخش‌های تعزیه این هیئت، حرکت خیمه‌های امام حسین (ع)، حضرت ابوالفضل عباس (ع)، حضرت زینب کبری (س)، حضرت علی‌اکبر (ع)، خیمه‌های قاسم بن الحسن (ع)، حضرت عون بن جعفر (ع) (فرزند حضرت زینب) و حضرت علی‌اصغر (ع) از حسینیه ضیابر با رنگ‌های متفاوت و تزیینات متنوع و زیبا است. در ادامه نیز تابوتی سر قنداقه غرق به خون شش‌ماهه امام حسین (ع) به نمایش گذاشته می‌شود و در این میان سپاهیان قرمزپوش با صورت‌ها و شمشیرهای خونین به اسرا حمله می‌کنند.
صحنه جنگ عاشورا نیز در میدان ضیابر و نزدیک مسجد برای سوگواران و حاضران به نمایش گذاشته می‌شود. صحنه‌ای که در آن یاران و اصحاب امام حسین (ع) تک‌به‌تک از اسب پیاده و در جنگ حق و باطل شرکت کرده و یک‌به‌یک نیز به شهادت می‌رسند. آتش‌زدن خیمه‌ها نیز از صحنه‌های پایانی شبیه‌خوانی تعزیه ظهر عاشورا در ضیابر است. همچنین جنگ پایانی در حیاط خانه رضوی (منزل مرحوم آیت ا… ضیابری) به‌نمایش‌درآمده و تعزیه بعد از اینکه شمر جنگ و چگونگی کشته‌شدن شهیدان کربلا را به ابن زیاد گزارش و خلعتی دریافت می‌کند، به پایان می‌رسد.
مراسم شام غرییان
مراسم «شام غریبان» امام حسین (ع) از برنامه‌های خاصی است که هم‌زمان با نماز مغرب و عشا در شامگاه روز عاشورا با حضور گسترده مردم اجرا می‌شود. عاشقان اهل‌بیت (ع) بعد از برپایی ۱۰ شب و روز مراسم روضه‌خوانی و عزاداری در حسینیه‌ها، مساجد، تکایا، به یاد بی‌پناهی و غربت امام حسین (ع) و یاران با وفای ایشان مراسم شام غریبان سید و سالار شهیدان را برگزار می‌کنند.
در این مراسم عزاداران حسینی و دوستداران خاندان اهل‌بیت (ع) که از صبح تا غروب عاشورا در غم ازدست‌دادن ارباب شهیدان به سر و سینه می‌زدند، با خاموش‌کردن چراغ‌ها و روشن‌کردن شمع‌ها بر غربت سرور و سالار شهیدان و بر مصیبت شهیدان دشت کربلا هم‌نوا با اسیران دشت کربلا اشک ماتم می‌ریزند.
مراسم عَلَم واچینی
«عَلَم واچینی» در روز عاشورا یا سومین روز شهادت امام حسین اجرا می‌شود و زمان آن در برخی شهرهای گیلان متفاوت است. در این روز افرادی که در مراسم علم بندی شرکت کرده‌اند، دوباره دور هم جمع می‌شوند، افرادی که در این فاصله حاجت‌روا شده‌اند و به خواسته خود رسیدند، بین مردم نذری پخش می‌کنند و گوسفند قربانی می‌کنند. سپس در مراسمی پارچه‌های بسته شده به‌دور علم باز می‌شود و علم را در یک‌پارچه می‌پیچند و درون خمره‌ای در مسجد قرار می‌دهند. روی علم باید کاملاً پوشانده شود تا کسی به آن دست نزند تا سال بعد که دوباره در مراسم علم بندی از آن علم استفاده می‌شود.
مراسم چهل‌منبر
در شب عاشورا پیش از به راه‌افتادن سوگواران، مراسم چهل‌منبر در تمامی محله‌های قدیمی لاهیجان برپاست. در این مراسم خانه‌هایی که در طول سال مجالس روضه‌خوانی داشته‌اند، منبری را که بر آن روضه خوانده شده است از خانه بیرون آورده و در کنار خانه قرار می‌دهند و تشتی که تا نیمه از گل انباشته شده بر روی منبر می‌گذارند و مقداری برنج در کنار تشت در ظرفی دیگر قرار می‌دهند.
با غروب آفتاب، سوگوارانی که نیازی در دل دارند درحالی‌که ۷۲ شمع و ۷۲ دانه خرما به یاد ۷۲ شهید دشت کربلا در دست دارند از چهل‌منبر می‌گذرند. سوگواران در کنار هر منبری که می‌گذرند شمعی را برمی‌افروزند و بر گل درون تشت فرومی‌کنند. سپس دانه‌ای خرما در کنار تشت می‌گذارند و چند دانه برنج از کنار تشت برمی‌دارند و پس از خواندن دعا و بیان خواسته‌اش به‌سوی منبر دیگر می‌روند و از ۴۰ منبر می‌گذرند.
این مراسم که به شماره ۴۱۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت‌شده یکی از پرشورترین آیین‌های عاشورایی در گیلان است که همه‌ساله موردتوجه تعداد زیادی از عزاداران به‌ویژه از خارج استان قرار می‌گیرد.
دسته قوم بنی‌اسد
در دوازدهمین روز ماه محرم یعنی سومین روز از شهادت امام حسین، در برخی نقاط گیلان از جمله انزلی دسته‌ای به نام «دسته قوم بنی‌اسد» به راه می‌افتد. بنا به روایات تاریخی، قوم بنی‌اسد که از اعراب ساکن سواحل فرات بودند، روز سوم عاشورا به محل قتلگاه رفتند و اجساد شهیدان را دفن کردند.
دسته قوم بنی‌اسد لباس‌های بلند سفید می‌پوشند و برخی بیل و کلنگ بر دوش می‌گیرند و چنین می‌نمایند که برای دفن شهیدان کربلا می‌روند و نوحه‌هایشان نیز حکایت از همین امر دارد.
انتهای خبر/
ارسال دیدگاه