در ادامه چالشهای جمعیتی؛
ضروزت اصلاح مسائل فرهنگی و اقتصادی جامعه
چالش جمعیتی مهمترین مسالهای است که آینده کشور را میتواند تحت تاثیر خود قرار دهد و با توجه به کاهش سطح باروری و افزایش سالمندی، در صورتی که برنامهریزی اصولی برای اصلاح شرایط فرهنگی و اقتصادی نداشته باشیم، ضمن دور ماندن از موضوعات توسعه ای درگیر مسایل جدیدتری نیز خواهیم شد.
به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ برنامهریزی جمعیتی کشور با ۲ سیاست طی ۲ دهه اخیر، مواجه بود که نخستین آن کنترل جمعیت در دهه ۶۰ بود و سیاست دیگری که در این زمینه پیش گرفته شد، رشد یا افزایش جمعیت بود که از سال ۹۰ تا امروز اجرایی شده است.
با اینکه یک دهه از اجرای سیاست تشویق فرزندآوری میگذرد اما هنوز هم هرم جمعیتی نشان میدهد که کشور و به تبع آن استان قزوین از رشد جمعیتی و زاد و ولد مناسبی برخوردار نبوده و همین موضوع آینده جامعه را با خطرات و تهدیداتی مواجه خواهد کرد.
براساس نظر نخبگان اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه، از مهمترین مسایلی که در رشد جمعیت تاثیر چشمگیری داشته میتوان به کاهش ازدواج، افزایش تجرد و طلاق زوجین، میزان باروری پایین، افزایش سالمندی، مرگومیر بالا و معلولیتهای ناشی از حوادث غیرعمدی، مساله تامین مسکن و اسکان غیررسمی، و چالشهای سیاستگذاری و مدیریتی جمعیت اشاره کرد که برای واکاوی بیشتر این مسایل با مریم بیدخام، مدیر کل امور بانوان و خانواده استانداری قزوین به گفتوگو نشسته است که در ادامه میخوانید.
تحول نگرش اجتماعی از «فرزند کمتر، زندگی بهتر» به «جوانی جمعیت»، یک فرایند تدریجی پیچیده و عمیقاً روانی و فرهنگی است، سالها تبلیغ سیاستهای کنترل جمعیت و ترویج مزایای زندگی با تعداد فرزند کمتر، به درونسازی باورها و هنجارهایی انجامیده که امروز به عنوان گرههای ذهنی جدی در برابر فرزندآوری عمل میکنند و این گرهها شامل نگرانی از هزینههای بالای تربیت فرزند، ترس از کاهش کیفیت زندگی، نبودن حمایتهای کافی اجتماعی، احساس ناامنی اقتصادی، بیثباتی شغلی و آینده نامعلوم برای فرزندان است، در کنار این عوامل، تغییر سبک زندگی شهری، افزایش فردگرایی، ارتقای سطح تحصیلات، افزایش اشتغال زنان و تغییر نقشهای جنسیتی و همچنین نگرش نسل جوان به فرزندآوری را به شکلی دگرگون کرد.
همچنین این گذار فرهنگی بدون بازسازی تدریجی باورها، کاهش اضطراب جمعی، تقویت احساس امنیت روانی و ارایه الگوهای حمایتی قابل لمس موفق نخواهد بود و جامعه نیازمند تغییر عمیق ذهنی نسبت به فرزند و والدگری است، نه صرفا ارایه شعار یا توصیه، مادامی که این تغییر گفتمان با حمایت روانی، پشتیبانی اقتصادی و اعتمادسازی اجتماعی همراه نباشد، چشمانداز مطلوب فرزندآوری با کندی یا حتی مقاومت خاموش مواجه خواهد شد، در نتیجه، سیاستگذاران بایستی این مسیر را نه تنها به عنوان یک تغییر جمعیتی، بلکه به مثابه یک فرآیند اصلاح فرهنگی و روانی بلندمدت در نظر بگیرند.
عوامل متعددی بر کاهش موالید تاثیرگذار بودهاند، از جمله افزایش هزینههای زندگی و مسکن، دغدغههای اقتصادی و اشتغال، عدم اطمینان نسبت به آینده، تغییر سبک زندگی و نگرشهای فرهنگی، افزایش سطح تحصیلات، تاخیر در ازدواج و افزایش سن فرزندآوری، کاهش حمایتهای اجتماعی و خدمات رفاهی مرتبط با خانواده و فرزندآوری، همگی این موارد باعث شده که خانوادهها کمتر تمایل به داشتن فرزندان بیشتر داشته باشند.
علاوه بر آن، تغییر نگرشهای فرهنگی به سمت فردگرایی و آزادیهای شخصی، تغییر ساختار خانواده به سمت خانوادههای هستهای و کاهش حمایتهای اجتماعی، همه این عوامل بهصورت ترکیبی تصمیم خانوادهها را برای فرزندآوری تحت تأثیر قرار داده و موجب کاهش چشمگیر نرخ تولد شده است.
ارزیابی شما از شرایط کلی جامعه برای موضوع فرزندآوری چیست.
علاوه بر موانع ذهنی و باورهای فردی، مسایل بیرونی مانند وضعیت اقتصادی، امنیت شغلی، سیاستهای حمایتی دولت و شرایط سیاسی - اجتماعی تاثیر بسزایی بر تصمیمگیری خانوادهها درباره فرزندآوری دارند و نااطمینانی نسبت به آینده اقتصادی و اجتماعی معمولاً تمایل به فرزندآوری را کاهش میدهد.
بنابراین ضروری است سیاستهای کلان به گونهای طراحی شود که حمایتهای مالی، تسهیلات مسکن، خدمات بهداشتی و آموزشهای فرهنگی را به خانوادهها ارایه دهند، در واقع میتوان گفت اگرچه فرزندآوری باید تصمیمی مشترک باشد ولی ساختارهای اجتماعی و نقشهای جنسیتی باعث شده بار اصلی آن بر دوش زنان باشد، در حالی که مردان نقش کلیدی در تصمیمگیری دارند و اصلاح این وضعیت نیازمند تحول فرهنگی و ارتقای برابری در مسوولیتهای والدینی است.
علاوه بر آن، عوامل بیرونی مانند بیکاری، تورم و افزایش هزینههای زندگی فشار مالی قابل توجهی بر خانوادهها وارد کرده که میتواند موجب کاهش فرزندآوری نیز شود و در مجموع، فرزندآوری نتیجه تعامل عوامل فردی، ساختاری و محیطی است و تغییر در هر یک از این عوامل بر روند جمعیت تاثیرگذار خواهد بود.
قزوین همچون بسیاری از استانهای کشور با کاهش نرخ موالید مواجه است و براساس آخرین آمارها، نرخ باروری در استان به زیر سطح جانشینی رسیده و جمعیت آن رو به پیری دارد و این روند نگرانیهایی درباره تامین نیروی جوان و فعال اقتصادی در آینده ایجاد کرده است، به طور مشخص، نرخ رشد جمعیت استان در سالهای گذشته کاهش چشمگیری داشته که ضرورت اتخاذ سیاستهای حمایتی را دوچندان میکند، طبق قانون جوانی جمعیت دولت درصدد است تا با همکاری دستگاههای مختلف و حمایتهایی که در قانون از زوجین دارای فرزند پیش بینی کرده، روند کاهش جمعیت را کند و متوقف نماید.
موضوع فرزندآوری به دلایل مختلف در طبقات گوناگون جامعه متفاوت دیده میشود و معمولا در طبقات متوسط و پایینتر، به دلیل نگرانی کمتر نسبت به هزینههای بالای زندگی و شاید وابستگی بیشتر به سنتها، پذیرش فرزندآوری راحتتر دیده میشود، در مقابل، طبقات بالاتر به دلیل مشغلههای شغلی، هزینههای زندگی، دغدغههای تربیتی و چشماندازهای متفاوت نسبت به آینده، تمایل به فرزندآوری کمتری دارند.
البته این موضوع به آموزش، فرهنگسازی و شرایط اقتصادی نیز بسیار وابسته است، در واقع میتوان گفت که پذیرش روانی فرزندآوری در طبقات پایینتر آسان و طبیعیتر میباشد، در حالی که در طبقات بالاتر، تصمیمگیری پیچیدهتر، آگاهانهتر و گاه با اضطراب و تعویق همراه بوده و این الگو در بسیاری از جوامع ، از جمله ایران در دهههای اخیر دیده شده و بخشی از تغییرات فرهنگی - اقتصادی در سبک زندگی مردم نیز اتفاق افتاده است.
فرزندآوری یک موضوع مشترک و خانوادگی است که به اراده و تصمیم زوجین بستگی دارد و در بسیاری از جوامع، فرهنگ و باورهای رایج زنان را مسوول اصلی فرزندآوری میدانند، اما واقعیت این است که تصمیمگیری در این زمینه باید به صورت مشترک و مبتنی بر گفت و گو و تفاهم بین زوجین انجام شود، خردهفرهنگها و باورهای سنتی گاهی محدودیتهایی ایجاد میکنند که منجر به فشار و استرس بر زنان میشود و در بعضی موارد نقش مردان در این فرایند کمتر دیده میشود و به همین دلیل، تغییر نگرش و ارتقای سطح آموزش خانوادهها برای پذیرش مسوولیت مشترک، بسیار مهم است.
در واقع فرزندآوری، باید یک تصمیم مشترک خانوادگی باشد؛ اما در برخی مواقع نقشها، انتظارات جنسیتی، ساختارهای قدرت و خردهفرهنگها باعث میشوند فرزندآوری بیشتر بر دوش زنان تعریف شود، در حالی که مردان در تصمیمگیری نقش پررنگتری دارند و از این رو تغییر این وضعیت نیازمند تحول در نگرشهای فرهنگی، ارتقا آموزشهای خانوادهمحور و برابری در نقشآفرینی در حوزه تولید مثل و تربیت فرزند است.
تصمیمگیری برای بچهدار شدن یک فرآیند پیچیده است که عوامل متعددی در آن نقش دارد؛ از جمله شرایط اقتصادی خانواده، سطح آموزش و آگاهی زوجین، نگرشها و باورهای فرهنگی، حمایتهای اجتماعی و دولتی، وضعیت سلامت جسمی و روانی، امنیت شغلی، محیط زندگی، حتی فضای سیاسی و اجتماعی جامعه و علاوه بر اینها، انتظارات و برنامهریزیهای فردی زوجین برای آینده و تربیت فرزندان نیز در چنین تصمیمگیریها نقش مهمی ایفا میکند.
فرزندآوری نه صرفا یک انتخاب زیستی یا اقتصادی، بلکه تصمیمی عمیقا اجتماعی، روانی و فرهنگی است و افراد با سبک دلبستگی ایمن، احساس مسوولیت بالا و دید مثبت به زندگی خانوادگی، آمادگی بیشتری برای پذیرش نقش را والد دارند و باورهای فردی، تجربههای کودکی، شرایط اقتصادی، فشار یا حمایت اطرافیان و ثبات شغلی از جمله عواملی هستند که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم بر تصمیمگیری روانی زوجها تاثیر میگذارند، در مجموع، فرزندآوری نه صرفاً یک امر زیستی، بلکه تصمیمی عمیقا اجتماعی، روانی و فرهنگی است که در بستر تعامل عوامل فردی و محیطی شکل میگیرد.
دولت چهاردهم با تمرکز بر سیاستهای جمعیتی، برنامههای متعددی را در دستور کار قرار داده و در همین راستا استانداری قزوین نیز با همکاری دستگاههای مرتبط، اجرای آنها را پیگیری میکند، تشکیل ستاد حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و نظارت مستمر بر عملکرد دستگاههای اجرایی در انجام وظایف محوله، از جمله این اقدامات است، این برنامهها شامل ارایه تسهیلات ویژه به خانوادهها برای فرزندآوری، افزایش حمایتهای مالی و بیمهای، تسهیل دسترسی به خدمات بهداشتی و آموزشی، توسعه مراکز نگهداری و حمایت از کودکان و اجرای طرحهای فرهنگسازی و آموزش گسترده در حوزه خانواده و فرزندآوری میباشد.
بهعنوان نمونه، در ماه گذشته واگذاری زمین به خانوادههای دارای سه فرزند و بیشتر برای ۲ هزار و ۶۱۰ خانواده واجد شرایط انجام شد که این اقدام، گامی عملی در راستای اجرای سیاستهای تشویقی دولت چهاردهم در حمایت از خانوادههای فرزنددار و تحقق اهداف جوانی جمعیت است، این واگذاریها نهتنها بیانگر اراده جدی دولت در تسهیل تامین مسکن برای خانوادههای پرجمعیت محسوب میشود، بلکه نشاندهنده حرکت نظاممند در جهت ایجاد زیرساختهای پشتیبان برای فرزندآوری در کشور است.
دفتر امور بانوان و خانواده استانداری نیز در راستای سیاستهای دولت، با حمایت از بانوان کارآفرین و مشاغل خرد و خانگی و تقویت زیرساختهای اشتغال، تلاش میکند بسترهای اقتصادی و اجتماعی لازم برای افزایش جمعیت را فراهم سازد و تمامی این اقدامات در قالب برنامهای جامع و میانمدت اجرا میشود تا تحولی مثبت در وضعیت جمعیت استان قزوین حاصل شود.
با وجود تصویب و اجرای قوانین حمایتی در حوزه جمعیت، نرخ فرزندآوری در سالهای اخیر کاهش یافته است، به گونهای که تعداد تولدها در استان از ۱۵ هزار و ۱۵۸ مورد در سال ۱۴۰۰ به ۱۲ هزار و ۹۴۵ مورد در سال ۱۴۰۳ رسیده و این موضوع نشان دهنده آن است که فرزندآوری صرفا یک تصمیم قانونی نیست بلکه انتخابی پیچیده و متاثر از عوامل روانی، فرهنگی و اجتماعی محسوب می شود.
در این راستا، ضروری است دولت ضمن تداوم و تقویت سیاستهای حمایتی، با فراهمآوردن بسترهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پایدار، زمینه اطمینان و آرامش خانوادهها را برای اتخاذ این تصمیم مهم فراهم سازد و این اقدامات کلیدی شامل تقویت نظامهای حمایت مالی، تسهیل دسترسی به خدمات بهداشتی و آموزشی، توسعه زیرساختهای رفاهی و مسکن و اجرای برنامههای فرهنگسازی جامعه است که تنها از طریق همکاری مستمر بین دولت و جامعه میتوان شاهد تحقق اهداف جوانی جمعیت و ارتقا وضعیت جمعیتی استان بود.
ارسال دیدگاه