گفت‌وگو با دکتر مهدی مطهرنیا

• چهارشنبه ۰۹ مرداد ۱۳۹۲ ۱۲:۴۰
• کد خبر : 5783

• اخبار
• بین الملل

آنچه که در مورد ارتباط ایران با سازمان‌های بین المللی باید مد نظر قرار داد در فضای روابط ایران با غرب قابل تحلیل است. سازمان‌های بین المللی اگر چه از استقلال حقوقی برخوردار هستند، ولی تحت نفوذ ایالات متحده امریکا هستند.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی دانا؛ آژانس بین المللی انرژی هسته ای در یک دهه اخیر تمرکز ویژه ی بر پرونده هسته ای ایران داشته و عملا می توان گفت پرونده هسته ای ایران پرچالش ترین و مهمترین معیار عملکرد این آژانس بوده و هست. در این حال اینک که در روزهای بنیانگذاری این آژانس به سر میبریم برای بررسی و واشکافی بیشتر روابط ایران و این آژانس گفتگویی با دکتر مهدی مطهرنیا کارشناس مسائل سیاست خارجی و آینده پژوه سیاسی داشته ایم:

به عنوان سوال نخست بستر ها و اهداف شکل گیری آژانس بین المللی انرژی هسته ای را چگونه مورد بررسی قرار می دهید؟

بعد از جنگ جهانی دوم آرام آرام زمزمه های شکل گیری این آژانس مشخص شد. رئیس جمهور وقت امریکا در آن دروان توجه به انرژی هسته ای برای صلح را مورد توجه قرارداد. در دهه 1950 رئیس جمهور وقت امریکا با سخنرانی های متفاوت شروع به سخن گفتن از بمب اتم برای صلح کرد. در سال 1955 هم در مجمع عموی سازمان ملل متحد در سخنرانی آیزنهاور شاهد این نکته بودیم و بعد در سال 1957 پیش نویس تاسیس آژانس بین المللی انرژی هسته ای را شاهد هستیم که هفت هدف مهم برای این آژانس بیان شد. هدف نخست جلوگیری از گسترش سلاح های هسته ای بود. هدف دوم در واقع پادمان هسته ای را شامل می شد. هدف سوم هم گسترش عمودی سلاح های هسته یا هدف قرار داد. بعدها هم آژانس بین المللی انرژی هسته و پیمان های ان پی تی مطرح شد که بندهای خاص آن از بند اول تا چهارم مطرح شد تا بتواند در زمینه کنترل گسترش سلاح های هسته ای و استفاده صلح آمیز از این انرژی مورد توجه قرار گیرد. لذا بالغ بر نیم قرن و حدود 7 دهه ما در چارچوب مسائل هسته ای و آژانس هستیم.

ضرورت شکل گیری آژانس بین المللی انرژی هسته ای چه بوده است؟

استفاده غیر صلح آمیز از انرژی هسته ای و بهره گیری از بمب اتم در چارچوب جنگ جهانی دوم و همچنین استفاده امریکا بر ضد ژاپن در هیروشیما و ناکازاکی و کشتار وسیع در این حوزه خود مبین و نشان دهنده این امر بود که باید نوعی نظام جامع در جهت کنترل هسته ای در جهان وجود داشته باشد. چرا که این انرژی می تواند کاربردهای خطرناک و ضد بشری را از آن خود کند و این کاردبردها ایجاب میکرد که جامعه بین الملل برای کنترل آن فکری کند. من براین باور هستم که نفس این اقدام اقدامی درست و نوعی کنش سیاسی و امنیتی بجا بود اما چگونگی بهربرداری از این آژانس و این نوع سازماندهی در جهت سیاست های آپارتایدی چندان  مطلوب نبوده است.

بسیاری معتقدند که رویکرد آژانس در نگاهی کلی تبعیض آمیز و همراه با نوع اعمال آپارتاید هسته ای است. آیا قبل از توجه آژانس بین المللی انرژی هسته ای به پرونده ایران آیا آژانس بین المللی انرژی هسته ای در مورد کشورهای دیگر هم رویکردهای تبعیض آمیزی داشته است؟

آنچه که بیشتر از هر چیزی رویکردی تبعیض آمیز  آژانس بین المللی انرژی هسته ای را به نمایش گذارد پرونده هسته ای ایران بوده و هست. چرا که اگر پرونده هسته ای ایران در وهله نخست از زاویه ای تخصصی مطرح شد، اما با عنایت به نوع سیاست خارجی ایران و به چالش خواندن سیاست های سلطه طلبانه قدرت های بزرگ جهان موجب شد تا کم کم فضایی ایجاد گردد تا مساله برخورد با پرونده هسته ای ایران به مساله ای  بسیار ویژه بدل گردد و این رویکرد تبعیض آژانس را بیش از پیش به نمایش گذاشت. در این چارچوب پرونده هسته ی ایران پوششی سیاسی به خود گرفت و در چارچوب تئوری های جنگ های نامتعادل و ایجاد قدرت نمایی و رویکرد تحت فشار قراردادن ایران مورد عنایت قدرت های بزرگ جهان قرار گرفت.

در این راستا نخست امریکا و  کشورهای همسو با امریکا پرونده هسته ای ایران را در آژانس مطرح و سپس با فرستاندن آن به شورای امنیت سازمان ملل متحد وارد عمل شدند. من بر این باور هستم که آنچه بیشترین میزان غلظت تحرکات دو گانه آژانس را به نمایش گذاشت پرونده هسته ای ایران بوده است. چنانچه برخورد آژانس با کشورهایی که دارنده سلاح هسته ای بوده و عضو آژانس نشده اند (مانند رژیم صهیونیستی که نه تنها انرژی هسته ای را دارا است بلکه به زعم بسیاری از صاحب نظران دارای موشک های با کلاهک های هسته ای است) در مقایسه با ایران نیز در همین راستا قابل ارزیابی است. از این منظر طرح این موضوع در افکار عمومی برای آژانس بین المللی انرژی هسته ای مطرح است که چرا آژانس بین المللی انرژی هسته ای به رژیم های مانند رژیم اسرائیل فشار وارد نمیکند تا در چارچوب آژانس بین المللی انرژی هسته ای وارد عمل شده و به فعالیت بپردازد و در مقابل با ایران به شدت برخورد میکند.

به باور من توجیهی هر چند کم رنگ در مورد این رویکرد از سوی آژانس وجود دارد، اما در مورد ایران نیز همین توجیه کم رنگ نیز و جود ندارد. چرا که ایران به عنوان عضو آژانس پذیرفته شده است و همواره تلاش کرده است تا با همکاری های سازنده با آژانس بین المللی انرژی هسته ای موضوع پرونده هسته ای ایران را تا حدودی در چارچوب قواعد و مقررات موجود مورد احترام و پیگیری قرار دهد.

تاثیر روابط ایران و امریکا در روابط ایران و آژانس بین المللی انرژی هسته ای در یک دهه اخیر چه بوده  است؟

آنچه که در مورد ارتباط ایران با سازمان های بین المللی باید مد نظر قرار دارد در فضای روابط ایران با غرب قابل تحلیل است.  سازمان های بین المللی اگر چه از استقلال حقوقی برخوردار هستند، ولی تحت نفوذ ایالات متحده امریکا هستند. آژانس بین المللی انرژی هسته ای هم از این قاعده مستثنی نیست. لذا ما باید بپذیریم که با توجه به رویکرد سیاسی و در مرکزیت بودن  ساحت سیاسی روابط ایران با غرب و ایالات متحده امریکا ( این کشور به عنوان قدرت مندترین کشور جهان با ضعف های بسیار روبرو بوده است، اما قدرت رو به تزاید خود را از دست نداده است. یعنی این بحران ها توانسته است در برابر ایالات متحده امریکا قرار گیرد ولی امریکا تلاش کرده از این امر به عنوان فرصت بهره گیرد) باید پذیرفت سازمان های بین المللی تحت نفوذ امریکا و کشورهای همسو با امریکا قرار دارد و بیشترین میزان عملیات ارتباطی در جهان را دارا هستند. لذا فراز و نشیبت های ناشی از برخورد سازمان های مانند آژانس بین المللی انرژی هسته ای با ایران را می توان در چارچوب بحران ایران و امریکا معنی کرد. یعنی تا زمانی که بحران در روابط ایران و امریکا حل نگردد باید پذیرفت که با حل نشدن این امر روابط ایران با آژانس بین المللی انرژی هسته ای هم تحت الشعاع آن قرار خواهد گرفت.

به باور من بحران در روابط ایران و امریکا بحرانی اتمیزه شده است و بارها گفته ام در لایه مرکزی پروتونی، لایه نوترنی و لایه الکترونی این بحران چالش وجود دارد. در لایه نوترونی بحران گفتمانی و در در لایه الکترونی آن بحران سیاسی وجود دارد. در لایه الکترونی این بحران پرونده هسته ای ایران قرار دارد که ما شاهد برخورد آژانس بین المللی انرژی هسته ای و دیگر سازمان های بین المللی با ایران هستیم لذا عمق این بحران را نه تنها در یک بحران دو طرفه بلکه باید در بحران گفتمانی ایران و غرب بویژه ایالات متحده امریکا دنبال کنیم.

با توجه به نقش دبیر کل های آژانس بین المللی انرژی هسته ای تغییر این دبیر کل ها در یک دهه اخیر چه تاثیری در رویکرد آژانس بین المللی انرژی هسته ای نسبت به ایران داشته است؟

در مورد سازمانها دو نظریه چپ مارکسیستی و راست لیبرالیستی مطرح است. در نظریه چپ مارکسیستی گفته میشود که چنین سازمان هایی دارای شخصیت تعریف شده حقوقی هستند و رای نهایی مجموعه آرای اعضای آن سازمان و شورا هست در حالی که در دیدگاه راست لیبرال گفته میشود که سازمان ها هر چند از اعضای خود متشکل شده اند اما در درون این شوراها و سازمان ها رای نهایی را اعضای قدرتمند تر میگیرند. اگر این نظریه را مورد توجه قرا دهیم باید بگوییم که آژانس بین المللی انرژی هسته ای  تحت تاثیر ایالات متحده امریکا و کشورهای قدرتمند است. مدیر کل این سازمان هم در اساسنامه این سازمان جایگاه تعریف شده دارد و می توان گفت  در اصل هماهنگ کننده برجسته در آژانس بین المللی انرژی هسته ای محسوب میشود. لذا انتخاب این شورای حکام و تاثیر   فضای شورای حاکم بر آرای  عملیاتی آژانس بین المللی را نمی توان منکر شد.

آینده روابط ایران و آژانس بین المللی انرژی هسته ای با توجه به تغییر دولت در ایران چگونه خواهد بود؟

دولت آقای روحانی پس از دولت نهم و دهم که ادبیاتی رادیکال را با نظام بین الملل در پیش گرفت به کار مشغول میشود.  شخص روحانی به عنوان چهره ای شناخته شده بین المللی است که از منظر متغیر فردی می تواند تا حدودی فضای موجود را آسان تر کند و بر تعامل بین ایران و آژانس و دیگر سازمان های بین المللی و حتی رقیب و مخالفان جمهوری اسلامی ایران تاثیر داشته باشد. لذا از منظر متخصصان بزرگ روابط بین الملل که از زاویه ای تئوریک به این امر نگاه میکنند شاید بگوییم که از منظر متغیر فردی شخص روحانی دارای ویژگی هایی است که میتواند دارای اهمیت و تاثیر گذاری باشد. به پیروی از این معنا در دولت آینده روحانی به نظر میرسد از نگرش هایی استفاده خواهد شد که تا حدود زیادی پارادیم اصلی صحنه ی سیاست یا منابع و منافع را رعایت کرده تا حد زیادی بتواند با کمترین منابع منافع قابل قبول و بیشتری را در ضمن توجه به منافع ملی جمهوری اسلامی ایران به دست آورد. از این منظر باید بگوییم متغیر نسبی نیز جایگاه ویژه ای داشته باشد. در این حال پیروزی روحانی نیز نشان داد که  حمایت هایی از نگرش آقای روحانی در برخورد با پرونده هسته ای وجود دارد.

آیا در سیر روابط ایران و آژانس میتوان نوعی تغییر روش و بازنگری را مد نظر قرار داد؟

این توقع را نباید داشت. ایالات متحده امریکا و کشورهای همسو با امریکا و حتی کشورهایی که دارای زاویه هایی با امریکا در آژانس بین المللی انرژی هسته ای هستند رفتار و کنش خود را نسبت به ایران تغییر نخواهند داد. به عبارت دیگر ممکن است در سطح ادبیات و گفتار سیاسی خود تجدید نظرهایی را انجام دهند، اما در سطح کنش سیاسی این تغییرات انجام نخواهد شد و بر اساس تجربه مسائل قبلی که در سه دهه گذشته با جمهوری اسلام ایران داشته اند به سرعت نگرش های خود را تغییر نخواهند داد. اگر چه در سطح ادبیات و گفتار سیاسی ( اکنون نیز حتی امریکا در مورد اعمال تحریم های تازه تعلل می ورزد و اینها هم نشانگانی بر تغییر در سطح ادبیات و گفتار سیاسی است) اما فاصله بسیاری بین عمل و گفتار وجود دارد. یعنی هر نوع تغییری در نگرش آژانس به دولت یازدهم به سهولت انجام نخواهد پذیرفت و نیاز به زمان دارد.

انتهای متن/

• برچسب ها
• #
• #
• #