دلایل خاموشی در ایران/ نتیجه بررسی های کمیسیون انرژی مجلس
بی‌توجهی به سیاست‌های کلی انرژی در 2 دهه گذشته برای توسعه انرژی‌های تجدید‌پذیر، همچنین ضعف مدیریت کوتاهمدت درتأمین سوخت نیروگاه‌ها عامل ناترازی برق است.
به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ موضوع ناترازی انرژی همچنان به عنوان یک چالش اصلی در اقتصاد کشور مطرح است، به طوری که هر هفته شاهد تعطیلی چند روز به دلیل آلودگی هوا هستیم. هرچند بخشی از این وضعیت تحت تاثیر وارونگی دما و تغییرات فصلی است اما نمی‌توان از ناترازی انرژی کشور و در پی آن استفاده نیروگاه‌ها از سوخت مازوت نیز در رقم‌خوردن چنین شرایطی غافل بود. البته کمیسیون انرژی در گزارشی یکی از دلایل گستردگی خاموشی‌ها در آبان و آذر را ناشی از عدم مصرف مازوت در نیروگاه‌های کشور عنوان کرده است که این موضوع قطعا مربوط به ۳ نیروگاهی است که در حومه شهر قرار دارند. در واقع با توجه به اثرات منفی مازوت‌سوزی، نیروگاه‌هایی که در حومه شهر قرار داشتند تعطیل شدند اما سایر نیروگاه‌هایی که از شهر فاصله دارند همچنان از مازوت به عنوان سوخت دوم خود استفاده می‌کنند.
فارغ از موضوع آلودگی هوا موضوع ناترازی انرژی منجر به بروز مشکلاتی در فعالیت صنایع شده است، به طوری که اخیرا گزارش‌هایی منتشر می‌شود که نشان می‌دهد احتمالا عدم‌النفع قطعی برق و گاز در سال جاری برای صنایع افزایش خواهد یافت. سال گذشته این صنعت حدود ۴ میلیارد دلار از این محل خسارت دیده است. به طور قطع این موضوع در سطح کلان روی زنجیره ارزش اقتصاد و حتی تورم نیز تاثیرگذار است.
* در شرایط کنونی مقصر این ناترازی انرژی کیست؟
مهدی فضائلی، عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب اسلامی در توئیتی در پیام‌رسان ایکس نوشت: «اگر سیاست‌های کلی انرژی مبنی بر بهینه‌سازی مصرف و کاهش شدت انرژی و کسب فناوری‌های نوین در انرژی خورشیدی، انرژی بادی، پیل‌های زمین‌سوختی و گرمایی پیگیری و اجرا شده بود، امروز با ناترازی انرژی مواجه بودیم؟»
قطعاً طی سال‌های گذشته اگر در صنعت برق سرمایه‌گذاری می‌شد امروز مشکل ناترازی در صنعت برق وجود نداشت. بخشی از این مساله به مشکلات دولت با صنعتگران در سال‌های ۹۷ و ۹۸ بازمی‌گردد؛ آن زمان سرمایه‌گذارانی در این حوزه ورود کرده و حتی از صندوق توسعه ملی تسهیلات ارزی نیز دریافت کرده بودند اما در همان مقطع سازمان برنامه و بودجه وقت تاکید داشت که تسهیلات دریافتی سرمایه‌گذاران برای ساخت نیروگاه باید به صورت ارزی برگردانده شود، در حالی که سرمایه‌گذاران معتقد بودند این پروژه‌ها در داخل کشور اجرا شده‌اند و در زمان دریافت تسهیلات برای تجهیزات هزینه شده و امکان بازگشت ارزی وجود ندارد و باید معادل ریال با نرخ دریافت تسهیلات محاسبه شود ولی دولت اصرار به نرخ روز تسهیلات داشت که همین اختلاف‌نظرها در زمینه تسهیلات ارز و همچنین قیمت‌گذاری دستوری در نرخ برق، منجر شد سرمایه‌گذاری در این حوزه متوقف شود.
هم‌اکنون طبق گزارش سندیکای برق ایران، کشور سالانه باید حداقل ۱۵ هزار مگاوات برق تولید کند تا در آینده بتواند از شر ناترازی خلاص شود. البته مصطفی مشهدی‌رجبی، سخنگوی صنعت برق معتقد است «ساخت سالانه ۵ هزار مگاوات می‌تواند نیاز برق کشور را به طور کامل برطرف کند».
شاید اگر دولت در زمینه سرمایه‌گذاری در انرژی‌های نو تسهیلات ویژه‌ای ارائه می‌کرد، توسعه سرمایه‌گذاری در این بخش امروز نه‌تنها می‌توانست ناترازی‌ها را تامین کند، حتی آلودگی هوا را نیز تا حدودی تعدیل می‌کرد. به همین دلیل در نگاه به مقصر آلودگی هوا باید یک نگاه بلندمدت و یک نگاه کوتاهمدت را در نظر داشت. در بخش بلندمدت به طور قطع دولت‌های مختلف از سال ۹۹ که سیاست‌های کلان حوزه انرژی ابلاغ شده اما به آن پایبند نبوده‌اند همه مقصر هستند. در نگاه کوتاهمدت نیز به طور قطع مدیران مربوط در دولت چهاردهم که از ابتدای شهریور تاکنون میزان ذخیره سوخت نیروگاه‌ها را افزایش نداده‌اند مقصر محسوب می‌شوند.
البته سخنگوی کمیسیون انرژی ناکارآمدی در تامین سوخت پس از شهریور ۱۴۰۳ را به عنوان عامل اصلی خاموشی گسترده فصل پاییز معرفی کرده است. خبر خارج شدن نیروگاه برق ری از مدار به دلیل اتمام ذخیره گازوئیل در ادامه همین ناکارآمدی روی داده است. جالب این است که مسؤولان مختلف، اظهارنظرهای متناقضی در این زمینه دارند.
جلیل مختار تاکید کرد: «تامین سوخت نیروگاهی از شهریور دلیل اصلی قطع برق است و عدم اجرای مصوبات شعام پس از روی کار آمدن دولت چهاردهم، از جمله مصوبه مهر و مصوبه آبان، زمینه تشدید قطعی‌ها را فراهم کرده است. مصوبه ۱۰ مرداد شورای عالی امنیت ملی به دولت اجازه می‌داد تا حد مجازی مازوت در نیروگاه‌ها مصرف شود. این مصوبه در رابطه با فک پلمب تعدادی نیروگاه‌های مازوت‌سوز دستوری ندارد و بر این اساس، از حداکثر ظرفیت این مصوبه در طول دولت سیزدهم استفاده شد و میزان مصرف مازوت به متوسط روزانه ۲۰ میلیون و ۶۰۰ هزار لیتر رسید که چند برابر سال‌های قبل است».
او افزود: «عدم مصرف مازوت در آبان و آذر با وجود مصوبات شورای عالی امنیت ملی و عدم مدیریت سوخت نیروگاهی پس از شهریور، عامل اصلی قطعی‌های برق در کشور است». وی با اشاره به ترک‌فعل‌های صورت‌گرفته هم تاکید کرد: «علت قطعی‌های پاییزه روشن است و نباید با دلایل واهی آن را به گردن دولت قبل انداخت».
محمد محمدی، سرپرست تولید و بهره‌برداری نیروگاه برق ری، از کاهش ۸۷ درصدی تامین گازوئیل این نیروگاه نسبت به سال گذشته خبر داد. وی اظهار داشت: « تخصیص سهمیه گاز حداقلی و اتمام ذخایر گازوئیل موجب خروج واحدهای این مجموعه از مدار تولید شده است. همچنین سهمیه گاز طبیعی نیروگاه نیز از ۱۰ آذرماه به حداقل کاهش یافته و در بسیاری از روزها هیچ سهمیه‌ای به نیروگاه ری اختصاص داده نشده است».
در مقابل، شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی بلافاصله در اطلاعیه‌ای تاکید کرد نیروگاه ری عمدتاً تولید برق خود را با گاز طبیعی انجام می‌دهد و در فصل سرد به دلیل راندمان پایین، سوخت بیشتری به نیروگاه‌های دماوند و پرند استان تهران که راندمان بالاتری دارند، تحویل داده می‌شود. در این اطلاعیه ادعا شده تحویل سوخت مایع به نیروگاه‌های کشور در ۴ ماه گذشته (شهریور تاکنون) نسبت به سال گذشته ۵۰ درصد افزایش داشته است.
بر اساس گزارش‌های موجود، به دلیل کمبود یا نبود سوخت در نیروگاه‌ها، از مجموع بیش از ۶۰۰ واحد نیروگاهی، حداقل ۸۰ واحد نیروگاهی (معادل ۱۳.۵ درصد) از مدار بهره‌برداری خارج شده است. ظرفیت عملی تولید برق حرارتی حدود ۵۸ هزار مگاوات است اما وقتی ۸ هزار مگاوات آن به دلیل نداشتن سوخت کافی از مدار خارج است، ظرفیت عملی تولید به ۵۰ هزار مگاوات کاهش می‌یابد.
نیروگاه‌های حرارتی باید تعمیرات دوره‌ای و اساسی خود را در فصل سرد سال برای آمادگی حداکثری تولید در فصل گرم سال (تابستان) انجام دهند. در واقع، حدود ۷ هزار مگاوات از ظرفیت عملی تولید نیز به دلیل تعمیرات از مدار خارج است و توان عملی تولید برق فعلی نیروگاه‌های حرارتی به ۴۳ هزار مگاوات کاهش یافته است.
در شرایطی که اوج مصرف برق در روزهای جاری بین ۴۵ تا ۴۷ هزار مگاوات است، ناچار هستند فاصله نیاز مصرف تا سقف تولید عملی فعلی برق حرارتی (۴۳ هزار مگاوات) را با اعمال خاموشی‌های نوبتی در بخش‌های خانگی و صنایع جبران کنند.
***
تبعات ناترازی انرژی برای تولید
علی‌اصغر آهنی‌ها، نماینده کارفرمایان در شورای عالی کار گفت: «بعد از شروع فصل سرما و عدم ذخیره‌سازی سوخت در نیروگاه‌ها، قطع برق بروز کرد اما دولت‌ها باید برنامه‌ریزی‌هایی داشته باشند تا حداقل نیروگاه‌های تولید برق مشکلی نداشته باشند. متأسفانه عدم تأمین برق باعث شد تعدادی از نیروگاه‌ها از مدار خارج شوند و تولید در برخی از صنایع تعطیل شد. در تابستان مشکل برق داشتیم و در زمستان علاوه بر برق، مشکل گاز نیز داریم. در حال حاضر ۵۰ درصد ظرفیت صنایع در شهرک‌های صنعتی فعال است، چنین شرایطی برای کارفرمایان در حالی رخ داده که آنها در ۳ ماه پایانی سال هزینه‌های‌شان به اندازه ۵ ماه حقوق است، چرا که باید عیدی و حقوق را در ماه‌های پایانی سال پرداخت
کنند».
وزارت نیرو باید با مدیریت برق در بخش‌های دیگر، مثل خانگی، سوخت‌رسانی را انجام می‌داد تا به تولید و اشتغال ضربه وارد نشود. در سالی که با عنوان جهش تولید نامگذاری شده، بهتر است به حیات تولید و صنعت توجه شود. اگر چرخ صنعت بچرخد، اشتغال و درآمد مردم نیز رونق خواهد داشت.
طبق ماده ۲۵ قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار، در زمان کمبود برق، گاز یا خدمات مخابراتی، واحدهای تولیدی صنعتی و کشاورزی نباید در اولویت قطع برق، گاز یا خدمات مخابراتی قرار داشته باشند. شرکت‌های عرضه‌کننده برق، گاز و خدمات مخابرات موظفند هنگام عقد قرارداد با واحدهای تولیدی، وجه التزام قطع برق، گاز یا خدمات مخابراتی را در متن قرارداد پیش‌بینی کنند. هرگاه دولت به دلیل کمبودهای مقطعی به شرکت‌های عرضه‌کننده برق یا گاز یا مخابرات دستور قطع موقت جریان برق، گاز یا خدمات مخابراتی واحدهای تولیدی متعلق به شرکت‌های خصوصی و تعاونی را بدهد، موظف است نحوه جبران خسارت‌های وارده به این شرکت‌ها، ناشی از تصمیم فوق را نیز تعیین و اعلام کند.
نگاه به تولید باید تغییر کند. تصور کنید برق ۵۰ خانه قطع شود و در همان ساعت برق یک شهرک صنعتی با ۵۰۰ کارگر نیز قطع شود. در چنین شرایطی می‌توان گفت انگار برق خانه ۵۰۰ کارگر قطع شده است؛ بنابراین اهمیت قطع نشدن برق صنایع در اینجا مشخص می‌شود. به عبارت دیگر، قطع برق صنایع نه‌تنها به مشکلات ناشی از کاهش تولید و گرانی، بلکه به مشکلاتی مانند کاهش حقوق کارگران روزمزد و... نیز دامن می‌زند.
در حوزه ناترازی انرژی، طبق قانون بهبود فضای کسب‌وکار، موضوع قطع برق نباید صنعت را در اولویت قرار دهد، چون دقیقا جایی است که تولید ثروت می‌کند اما متأسفانه سیاست‌های غلط اجرایی باعث شده است صدها میلیارد ریال خسارت به واحدهای صنعتی وارد شود.
محمد‌طلا مظلومی، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، بر آلودگی بالای مازوت تولیدشده در ایران تأکید و اعلام کرد: «در حال حاضر برخی نیروگاه‌های کشور که در حومه شهر قرار ندارند از سوخت مازوت استفاده می‌کنند. محدودیت برای استفاده از مازوت تنها مربوط به چند نیروگاه در حاشیه شهر بود. بنابراین مشکل آلودگی ناشی از مصرف مازوت بی‌کیفیت همچنان وجود دارد. وزارت نفت باید برای حل مشکل کیفیت مازوت تولیدی برنامه‌ای داشته باشد. عدم چاره‌اندیشی در این زمینه می‌تواند تبعاتی برای سلامت مردم داشته باشد». وی در ادامه افزود: دولت باید برای افزایش ساخت نیروگاه و تولید برق کشور تدابیری را در دستور کار قرار دهد. همچنین حمایت از سرمایه‌گذاران داخلی با توجه به افزایش تقاضای برق باید اولویت باشد، زیرا این روند به خصوصی‌سازی نیروگاه‌ها کمک می‌کند.
کاهش ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها امسال در شرایطی رخ داد که تحویل گازوئیل توسط شرکت پخش فرآورده‌های نفتی نسبت به سال گذشته بیشتر بود. با این حال، کاهش گاز طبیعی کافی نبود و نیروگاه‌ها مجبور به برداشت سوخت مایع از مخازن راهبردی خود شدند. وزارت نفت باید اقدامات لازم برای تحویل مناسب سوخت مایع را انجام می‌داد تا از قطع برق جلوگیری شود.
اهمیت تأمین سوخت مایع پایدار روشن است، چرا که در صورت تأمین مناسب، ذخایر سوخت مایع می‌توانست به حد قابل اتکا برسد و مشکلات ناشی از قطع برق به حداقل برسد. برای مدیریت بهتر منابع انرژی و جلوگیری از خاموشی‌ها و تعطیلی‌های بیشتر، ادغام وزارت نیرو و وزارت نفت به‌عنوان یکی از راهکارها پیشنهاد شده که این موضوع توسط کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس در حال بررسی است.
***
دلایل کمبود گاز در کشور
زیان واحدهای صنعتی به لحاظ خرابی قطعات ماشین‌آلات هنگام قطع برق و فرصت از دست رفته تولید است، در حالی که باید شرایطی را فراهم کنیم که سرمایه‌گذار رغبت کرده و وارد عرصه تولید شود.
طبق آمار تأییدشده توسط وزارت نیرو و وزارت نفت، متوسط روزانه پرشدگی ذخایر گازوئیل در ۵ ماه فعالیت دولت سیزدهم در سال ۱۴۰۳ معادل ۱۰ میلیون لیتر در روز بوده است. این در حالی است که در ۳ ماه فعالیت دولت چهاردهم، از ابتدای شهریور تا ابتدای آذرماه سال جاری، نه‌تنها ذخایر راهبردی گازوئیل نیروگاه‌ها پر نشد، بلکه به طور متوسط روزانه ۷.۲۱ میلیون لیتر از این ذخایر کاسته شد. این مساله به طور قطع در تشدید کاهش سوخت نیروگاه‌ها مؤثر بود به طوری که در پاییز امسال میزان ذخیره نیروگاه‌ها به جای ۳.۲ میلیارد لیتر نفت‌گازی که در پاییز سال گذشته ثبت شده بود به حدود ۱.۸ میلیارد لیتر رسید.
کاهش ذخایر گازوئیل و کمبود گاز طبیعی، علت اصلی قطع برق و گاز در روزهای اخیر بوده است. برای جلوگیری از بروز چنین مشکلاتی در آینده، لازم است مدیریت بهینه منابع انرژی و تدوین برنامه‌های بلندمدت برای تأمین پایدار انرژی مورد توجه قرار گیرد. البته اخیرا وزارت نفت اعلام کرده میزان تحویل سوخت در پاییز امسال نسبت به تابستان جاری افزایش یافته است اما آمار دقیقی از میزان ذخیره کنونی نیروگاه‌ها در دسترس نیست. از آنجا که هنوز خاموشی‌ها و آلودگی هوا در کشور برقرار است، نشان می‌دهد برخی نیروگاه‌ها هنوز از مازوت استفاده می‌کنند. به طور کلی حدود ۸ درصد آلایندگی کشور مربوط به نیروگاه‌ها و استفاده از مازوت است.
بحث درباره علت تأمین نشدن سوخت نیروگاه‌ها و بروز خاموشی‌ها همچنان ادامه دارد و هر دستگاهی سعی دارد از خود رفع اتهام کند. حل مشکل ناترازی انرژی در کشور نیازمند یک زنجیره اقدامات است. سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، با بیان اینکه ۸۵ درصد سبد انرژی نیروگاه‌ها را گاز تشکیل می‌دهد، تصریح کرد: «۱۰۰ درصد سوخت اول نیروگاه‌های بخاری و گازی از گاز تشکیل شده است. در زمستان، با افزایش مصرف در بخش‌های خانگی، تجاری و صنایع کوچک، نیروگاه‌های کشور بخشی از سوخت خود را گاز و بخشی دیگر را نفت‌گاز و نفت‌کوره تحویل می‌گیرند. ۷۲ درصد سبد انرژی کشور از گاز تشکیل شده و این به معنای آن است که تمام تخم‌مرغ‌ها در سبد گاز چیده شده است. در زمستان امسال نزدیک به ۸۰ تا ۸۲ درصد از کل گاز تولیدی را بخش‌های خانگی، تجاری و صنایع جزء مصرف می‌کنند و تنها همان ۲۰ درصد باقیمانده باید به بخش صنعت و نیروگاه‌ها تحویل شود که رقم چندان زیادی نیست».
با توجه به اینکه تمام نیروگاه‌های حرارتی کشور بر مبنای مصرف گاز طبیعی طراحی شده‌اند، کمبود گاز طبیعی در سال‌های اخیر سبب شده در فصول سرد، همزمان با کاهش گاز تأمین‌شده برای نیروگاه‌ها، جهت جلوگیری از قطع برق، سوخت مایع شامل گازوئیل و مازوت جایگزین گاز طبیعی نیروگاه‌ها شود. بنابراین وقتی کمبود سوخت گاز روی دهد، نیروگاه‌ها مجبور به استفاده از سوخت گازوئیل خواهند بود. در شرایطی که نیروگاه‌ها نتوانند گازوئیل مورد نیاز خود را تأمین کنند، به کاهش ظرفیت تولید آنها منجر می‌شود یا حتی به سمت استفاده از مازوت می‌روند. به همین دلیل در شرایط قطع گاز، احتمال تشدید آلودگی هوا نیز در کشور وجود دارد.
دولت‌های مختلف در سال‌های گذشته برنامه‌ای برای توسعه انرژی‌های تجدید‌پذیر نداشته‌اند و همین مساله باعث شده این ظرفیت همچنان مغفول بماند، در حالی که تولید در کشور به دلیل ناترازی تعطیل شده و کارگران نیز با چالش حاصل از آن مواجه شده‌اند.
ارسال دیدگاه