دانا گزارش میدهد؛
الگوی کشت گم شده و سیاستهای ناکارآمد/ بودجههای ناچیز و فرصتهای از دست رفته در مدیریت آب کشاورزی
وزارت جهاد کشاورزی، فرصتهای طلایی زیادی را برای اصلاح الگوی کشت و مدیریت آب از دست داده است.
به گزارش خبرنگار اقتصادی شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ پیش از اینکه به هر نوع اظهار نظری در خصوص آب بپردازیم، باید یک حقیقت تلخ را بپذیریم:
وزارت جهاد کشاورزی، در کنار وزارت نیرو، بزرگترین مسئول بحران آب در ایران است. نه چون منابع آب کم شده، بلکه چون سیاستهایش نتوانسته از این منابع بهصورت هوشمندانه استفاده کند.
اشتباه اول: ترسیم الگوی کشت، بدون توجه به آب!
وزارت کشاورزی دهههاست که الگوی کشت را بر اساس “خودکفایی” و “قدرت سیاسی محصولات” تنظیم میکند، نه بر اساس “میزان آب مصرفی”. نتیجه؟
برنج در استانهای خشک مثل اصفهان و یزد کشت میشود — در حالی که هر کیلوگرم آن، ۵۰۰۰ لیتر آب مصرف میکند.
پسته در مناطقی کشت میشود که منابع زیرزمینی در حال نابودی است — در حالی که هر کیلوگرم آن، ۵۴۰۰ لیتر آب میطلبد.
یونجه — که فقط برای خوراک دام است — همچنان در کشت گسترده باقی مانده — با مصرف آبی برابر با ۴ برابر گندم!
در مقابل، محصولات کمآببر مثل هندوانه (۱۲۶–۲۰۰ لیتر به ازای هر کیلوگرم) یا گوجهفرنگی، بدون حمایت و مشوق، رها شدهاند.
اشتباه دوم: فناوریهای نوین، فقط در کاغذ!
سالهاست که آبیاری قطرهای، کشاورزی دقیق، و سامانههای هوشمند آبیاری بهعنوان راهحل معرفی میشوند؛ اما کمتر از ۱۰ درصد کشاورزان از آنها استفاده میکنند. چرا؟
- هزینه بالا — و بدون تسهیلات واقعی
- عدم آموزش — کشاورز نمیداند چطور استفاده کند
- عدم پشتیبانی فنی — بعد از نصب، سیستم خراب میشود و کسی تعمیر نمیکند
- عدم اینترنت روستایی — سامانههای هوشمند بدون اینترنت کار نمیکنند
اشتباه سوم: قیمت آب، انگیزه صرفهجویی نمیدهد!
آب کشاورزی در ایران، ارزانترین آب جهان است و این یعنی هیچ انگیزهای برای صرفهجویی وجود ندارد. وقتی کشاورز بداند هر مترمکعب آب فقط چند هزار تومان است، چرا باید سرمایهگذاری کند تا آن را ذخیره کند؟
اشتباه چهارم: مدیریت جزیرهای — بدون هماهنگی!
وزارت کشاورزی، وزارت نیرو و سازمان محیط زیست — هر کدام با برنامه جداگانه عمل میکنند.
- کشاورزی میگوید: “باید کشت کنیم — آب را از زیرزمینی بکشیم.”
- نیرو میگوید: “باید سد بسازیم — آب را برای برق ذخیره کنیم.”
- محیط زیست میگوید: “باید از تالابها محافظت کنیم — آب را رها کنیم.”
نتیجه؟ همه چیز متوقف میشود — جز خشک شدن منابع آب.
امیر هدایتی، سرپرست دفتر امور آب کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی طی هفته گذشته در حاشیه جلسه ای اعلام کرد: “برای کاهش ناترازی آب و انرژی، نیاز به اعتبار داریم!”
هدایتی ادامه داد: “با توجه به ناترازی آب و انرژی، بهویژه در بخش کشاورزی، باید برنامههایی برای کاهش اثرات این ناترازی اجرا شود. نیاز به اعتبارات خاص برای نگهداری سدها، کانالها و زیرساختهای آبی داریم، چون استهلاک در این بخش از سرمایهگذاری پیشی گرفته است.”
وی افزود: “در یک دهه گذشته، اعتبارات برای احداث نیروگاهها بود، نه برای نگهداری زیرساختهای کشاورزی. در برنامه هفتم هم کمتر از ۵ درصد اعتبارات به این بخش تخصیص یافته است.”
این مدیر وزارت کشاورزی توضیح داد: “ما با وزارت نیرو هر دو هفته جلسه داریم، اما برای تنظیم الگوی کشت، باید از آخرین وضعیت آب با خبر باشیم. تا پایان مرداد، وزارت نیرو باید دو سناریوی بهرهبرداری آب سال آینده را به ما بدهد، تا بر اساس آن، الگوی کشت را تنظیم کنیم.”
وی ادامه داد: “در مورد قطعی برق هم، که بر کشاورزی تأثیر مستقیم دارد، سعی کردیم قطعیها را به ۵ ساعت محدود کنیم؛ اما به دلیل قطعی سراسری، در برخی مناطق ۲ ساعت قطعی منطقهای داشتیم. ما اعتراض کردیم، اما ناترازی انرژی به گونهای است که قطعی برق داریم.”
سیدمحمد جمالیان، نماینده مجلس نیز در این خصوص به راه دانا اظهار کرد: “پساب را به هدر میدهیم، در حالی که میتواند نجاتدهنده باشد!”
جمالیان ادامه داد: “باید استفاده از پساب، اصلاح الگوی کشت و مکانیزهسازی کشاورزی با سرعت بیشتری پیگیری شود. تاکنون از پساب بهرهبرداری مطلوبی نشده است.”
نماینده مردم اراک گفت: “در اراک، آب خروجی تصفیهخانه بدون استفاده به تالاب سرریز میشود، در حالی که میتوان از آن برای آبیاری و حتی آب شرب استفاده کرد. این فرصت را از دست ندهیم.”
وی افزود: “با وجود پیشبینی کمبارشی و خشکسالی، با تلاش شبانهروزی آبفا، فقط در یک منطقه محدود، قطعی ۱ تا ۲ روزه آب داشتیم، و در سایر نقاط اراک، آب قطع نشد.”
وی در پایان گفت: “اما مشکل اصلی، تأمین بودجه است. با وجود دستور وزیر نیرو، هنوز اعتبارات به طور کامل تخصیص نیافته است، و ما باید پیگیر باشیم تا همکاران درگیر مسائل اداری نشوند.”
بهرهوری در حوزه آب بسیار پایین است/ لزوم استفاده از دانش بنیانها
علیرضا عباسی، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی، درباره نحوه مصرف آب و لزوم مدیریت این موضوع به راه دانا اظهار کرد: بهرهوری در حوزه آب بسیار پایین است و باید با استفاده از تکنولوژیهای جدید و ظرفیت شرکتهای دانشبنیان، از این آب موجود حداکثر تولید را به دست آورد.
عباسی ادامه داد: باید از جدیدترین روشها و تکنولوژیها در حوزه کشاورزی، صنعتی و فضای سبز استفاده کرد. او همچنین اشاره کرده است که ۸۰ درصد از آب منازلی که وارد سیستم فاضلاب میشود قابلبازگشت به چرخه تولید آب است و میتوان از آبهای تصفیه شده خانگی در نیروگاهها استفاده کرد.
فرهنگسازی قدمی برای ایجاد بهره وری در حوزه آب
این نماینده مجلس با اشاره به ظرفیت دانشبنیان و فناوریهای جدید که در ایران طراحی شدهاند، افزود: در حوزه فرهنگسازی برای استفاده از این فناوریها هم باید اقداماتی انجام شود.
وی با اشاره به ارزانی قیمت آب گفت: این موضوع باعث شده که افراد و کارخانهها به موضوع بهرهوری آب و استفاده از دستگاههای دانشبنیان فکر نکنند.
عباسی همچنین با بیان اینکه برخی از شبکههای آبرسانی مربوط به ۳۰ سال قبل و فرسوده هستند، از دولت خواست، جلوگیری از هدررفت آب در سیستم توزیع و انتقال آب را در دستور کار خود قرار دهد و تأکید کرد، باید شبکههای آبرسانی بازبینی و ترمیم شوند تا هدررفت آب در این سیستمها کاهش یابد.
عباس پاپی زاده، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس نیز درباره این موضوع گفت: اگر تنها ۱۰ درصد در بخش کشاورزی صرفهجویی کرده یا محصولاتی را کشت کنیم که نیاز کمتری به آب داشته باشند از محل این صرفهجویی میتوانیم تمام منابع موردنیاز برای آب شرب و صنعت را تأمین کنیم.
این نماینده مجلس دررابطهبا کشت برنج باتوجهبه بحران آب در کشور گفت: در بعضی از مناطق کشور که دچار کمآبی هستیم کشت برنج به مصلحت نیست، در حال حاضر در بسیاری از استانها که برای تأمین آب هم دچار مشکل هستیم کشت برنج انجام میدهیم، وقتی میگوییم در آب شرب یک استان دچار مشکل هستیم صحبت از هفت درصد آب مصرفی کل کشور است.
وی ادامه داد: برخی موارد در کشور دیده میشود که استانهایی مثل اصفهان یا خراسان جنوبی و همدان که دچار کمآبی هستند و برنج میکارند درحالیکه در این مناطق یا باید کلاً کشاورزی نکنند؛ چون تأمین آب شرب مردم در اولویت است و یا اگر اصرار بر کشاورزی دارند، محصولات کمآب با نیاز آبی کمتر را کشت کنند.
فرهنگسازی برای کاشت محصولات ارگانیک/ افزایش بهرهوری آب، یک ضرورت است نه یک انتخاب
وی در پایان گفت: وزارت جهاد کشاورزی باید سیاستگذاری کلان انجام دهد و الگوی کشت را تنظیم کند؛ الگوی کشت؛ یعنی اینکه اجازه ندهیم در استانهای کمآب برنج و یا چغندر که آب زیادی نیاز دارد کشت شود، باید این محصولات را به استانهایی ببریم که آب بیشتری دارند یا آنها را از کشت بهاره به کشت پاییزه منتقل کنیم تا بتوانیم از ظرفیت بارندگی در فصل زمستان نیز بهره ببریم.
شمس علی هادیزاده معلم کارشناس اقتصاد کشاورزی و عضو اتاق بازرگانی درباره این موضوع به راه دانا اظهار کرد: فرهنگسازی برای کاشت محصولات ارگانیک سبب جلوگیری از هدررفت منابع آبوخاک میشود.
وی ادامه داد: برای تولید محصول سالم الزام به کاهش تولید نیست؛ زیرا در بسیاری از کشورهای پیشرفته، گاهی چندبرابر ما کود شیمایی مصرف میکنند؛ اما کودی مصرف میکنند که باقیمانده سموم را در محصول ندارد.
وی با بیان اینکه تولید محصولات ارگانیک مشکل اشتغال را رفع کرده و بهرهوری خوبی خواهد داشت، گفت: تولید محصول سالم باید روند ارگانیک را طی کند و درعینحال از هدررفت منابع و میوهها جلوگیری کند.
وی در پایان با اشاره به اینکه بیش از ۹۰ درصد خاک کشور قلیایی است، تغییرات الگوی کشت را ضروری دانست.
وزیر جهاد کشاورزی: “بهرهوری آب ما نصف جهان است؛ اما راهحل را نگفت!”
نوری قزلجه وزیر کشاورزی در روزهای اخیر اعلام کرد: “به ازای هر مترمکعب آب، ما فقط ۱.۴ کیلوگرم محصول تولید میکنیم، در حالی که کشورهای پیشرفته ۲ تا ۳ کیلوگرم تولید میکنند.”
اما سؤال اینجاست: وزیر جهاد کشاورزی، چه اقداماتی انجام داده است تا این عدد را افزایش دهد؟
- آیا برنامهای برای کاهش کشت برنج و یونجه دارد؟
- آیا تسهیلات واقعی برای آبیاری قطرهای ارائه کرده است؟
- آیا قیمت آب را اصلاح کرده تا انگیزه صرفهجویی ایجاد شود؟
- آیا با وزارت نیرو هماهنگی یکپارچه دارد؟
در پاسخ باید گفت: خیر. فقط “شرح مشکل” داده، نه “راهحل”.
وضعیت آب در کشاورزی ایران — با ارقام واقعی
- مصرف آب در کشاورزی ایران: بیش از ۹۰٪ منابع آب شیرین کشور — در حالی که میانگین جهانی ۷۲٪ است.
- راندمان آبیاری در ایران: حدود ۴۰٪ — در حالی که کشورهای همسایه به ۶۰٪ رسیدهاند.
- بهرهوری فیزیکی آب: ۰.۹ تا ۱.۴ کیلوگرم به ازای هر مترمکعب — در حالی که میانگین جهانی ۲.۵ کیلوگرم است.
- بهرهوری اقتصادی آب (بانک جهانی): عدد ۵ — بسیار پایینتر از میانگین جهانی.
- وابستگی به آبهای زیرزمینی: ۶۲.۱٪ — در حالی که میانگین آسیا ۳۸.۵٪ و اروپا ۲۹.۵٪ است.
تجارب جهانی: چگونه دیگران موفق شدند؟
- هلند: با فناوری گلخانهای، بازیافت آب و کشاورزی عمودی، بهرهوری آب را چند برابر کرد.
- چین و استرالیا: با پروژههای ملی آبیاری و مدیریت حوضههای آبریز، هدررفت آب را کاهش دادند.
- بیساری از کشورهای دیگر نیز چنین تجاربی را داشته اند.
درس مشترک:“تحول در مدیریت آب، نیازمند ترکیب فناوری + سیاستگذاری هوشمند + فرهنگسازی است، نه فقط شعار و جلسه!”
راهکارهای عملی: چه کار باید کرد؟
۱. اصلاح الگوی کشت بر اساس آمایش سرزمینی — کشت محصولات کمآببر در مناطق خشک.
۲. تضمین خرید محصولات کمآببر — تا کشاورز ترغیب شود.
۳. ارائه تسهیلات بلندمدت و کمبهره برای آبیاری نوین — همراه با آموزش و پشتیبانی فنی.
۴. اصلاح قیمت آب کشاورزی — ایجاد انگیزه اقتصادی برای صرفهجویی.
۵. استفاده از پساب تصفیهشده در کشاورزی — بهویژه در مناطق صنعتی.
۶. ایجاد سامانه یکپارچه مدیریت منابع آب (IWRM) — با مشارکت همه نهادها.
۷. سرمایهگذاری در اینترنت روستایی و کشاورزی هوشمند — برای بهرهبرداری از فناوریهای نوین.
نتیجهگیری: وقتی آب تمام شود، کشاورزی هم تمام میشود
به گزارش راه دانا، وزارت جهاد کشاورزی، فرصتهای طلایی زیادی را برای اصلاح الگوی کشت و مدیریت آب از دست داده است.
حالا دیگر وقت “جلسهگذاری” و “تشخیص مشکل” تمام شده، وقت “اقدام فوری” است.
اگر این کار نشود:
- منابع زیرزمینی کاملاً خشک میشوند.
- تالابها و دریاچهها نابود میشوند.
- کشاورزان به شهرها مهاجرت میکنند.
- امنیت غذایی به خطر میافتد.
- قیمتها دوباره میپرند، چون تولید کاهش مییابد.
ارسال دیدگاه