کلیدهای تربیت از نگاه امیرالمومنین(ع)

تربیت، دُر گرانی است، این دُر دست یافتنی است، اگر چه وراثت در تحقق آن نقش دارد اما بیش از آن باید با صبر و دقت و نکته آموزی آن را آموخت و آموزش داد. در گستره وسیع روایات تربیتی امامان معصوم، چند توصیه از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام گلچین کرده ایم.

[

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از پایگاه خبری تحلیلی طنین یاس، مهم‌ترین روش‌های تعلیم و تربیت اسلامی با توجه به آموزه‌های امام علی (علیه السلام) عبارتند از:

, شبکه اطلاع رسانی راه دانا, طنین یاس,

پله به پله راه بپمایید

پله به پله راه بپمایید

, پله به پله راه بپمایید,

رسیدن به کمال، کار یک لحظه و یک آن نیست باید کار را به تدریج و آرام پیمود. در نگاه تربیتی نیز این اصل مهم مد نظر است که چون استعدادهامختلف ظریفت ها متفاوت و روحیه ها متنوع است. باید کار تربیتی آرام، بی شتاب و با توجه شکل گیرد تا به نتیجه مطلوب برسد، حضرت علی علیه السلام این مهم را در نامه ای به مالک اشتر تشریح کرده است:

« بپرهیز از شتاب زدگی در کارهایی که وقت انجام دادنش نرسیده است و از احمال گری در کارهایی که وقت انجام دادنش فرا رسیده پس هر چیز را در جای آن بدار و هر کاری را به هنگام آن بگذار»( نهج البلاغه نامه 53)

سعدی نکته پرداز نیز در شعری که امروز ضرب المثل شده گفته است: « هرو آن نیست که گه تند و گهی خسته رود، رهرو آنی است که آهسته و پیوسته رود»

سهل و آسان بگیرید

سهل و آسان بگیرید

, سهل و آسان بگیرید,

برنامه های تربیتی باید سهل و آسان و دل پذیر باشند نه سخت دشوار و طاقت سوز، آسان بودن باعث می شود که انگیزه ها در درون نمیرد و شعله اشتیاق راحت تر جان بگیرد، راه آسان را می توان با شوق پیمود اما راه طولانی و پُر گردنده از همان ابتدا سخت جلوه می کند و فرد از هر بهانه و فرصتی برای فرار کردن و آزاد ساختن خویش بهره می گیرد، بنای دین نیز بر آسان گیری، همان سان که خداوند فرموده« یرید الله بکم الیرو لایرید بکم العسر» یعنی« خدا آسایش شما را می خواهد نه زحمت شما را» ( بقره آیه 185) و از همین رو ریاضت های سخت و روزه های عجیب و غریب را نه در دینمان داریم و نه حتی قبول می کنیم.

امام علی عیله السلام می فرمایند: «خداوند بلند مرتبه شخص ملایم طبع و آسان گیر و گشاده دست و سهل گیر را دوست دارد.»

فطرت آدمی هم از خشونت و فشار فراری است این چنین است که حضرت علی علیه السلام نیز مأمورانش را به مهربانی توصیه می کند؛« با مردم فروتن باش و نرم خو و گشاده رو» و هم اشاره می کند که « مدارا، دشواری ها را آسان می سازد و سبب های سخت را آسان می کند.»

معتدل باشد

معتدل باشد

, معتدل باشد,

در تربیت دینی اعتدال و میانه روی بهترین کار است نه امیددادن باید بیش از اندازه باشد و نه بیم و ترس دادن، حضرت علی علیه السلام می فرمایند: « دانای زیرک کسی است که مردم را از آمرزش خدا مأیوس نسازد از مهربانی اش مأیوس شان نکند و از عذاب ناگهانی وی ایمنشان ندارد( نهجه البلاغه حکمت 90)

امیرالمؤمنین علی علیه السلام به همین سهولت و در سه جمله کوتاه مسیر میانه روی را ترسیم می کنند، ساختار تربیتی اسلام نیز همین گونه است که مردم را به راهی میانه رهنمون می دارد، مسیری که از افراط و تفریط دور است، اعتدال در همه زمینه ها کارساز و راه گشا است. برای مثال در معیشت و اقتصاد، حضرت علی علیه السلام بر میان روی توصیه می کنند و در راه کاری ساده می فرمایند: «بخشیده باشد نه با تبذیر، اندازه نگه دار و بر خود سخت نگیر.»( نهجه البلاغه حکمت 33)

اگر چه بخشنده بودن اصل است اما به سرعت این شبهه زدوده می شود تا کسی گمان نکند که برای رسیدن به قله سخاوتمند باید همه چیز را بخشید، بخشش خوب است و به شرط عدم اسراف و عدم اسراف یعنی اندازه نگه داشتن. از آن طرف هم نباید ( این اندازه نگه داشتن) برسد به جایی که پیوست بکوشد که مالی از کفش نرود!

تدبر کنید

تدبر کنید

هر چند که در کاربردهای روزانه تفکر و تدبر با هم به یک معنا به کار می روند اما این دو معنایی متفاوت از یکدیگر دارند.

تدبر یعنی؛عاقبت اندیشی و به پایان کار نگاه کردن. به عبارت دیگر تدبر یعنی انسان در ظاهر امور توقف نکند و آخر کار را هم در نظر بگیرد در همه امور تدبر، اصلی کاربردی و مهم است و در تربیت امری خاص است و هم ویژه و هم مؤثر...

آدم ظاهر بین از درک حقایق ناتوان است و این سبب می شود که در دیگر بخش های زندگی نیز برداشتش سطحی و کم عمق باشد، برای مثال کسی که به ظاهر انفاق بنگرد چیزی به جز فقر و ناداری نمی بیند اما اگر باطن و پایانش را ببیند یک تجارت پُر سود را در نظر می آورد؛ همانطور که ربا در حالت اول می شود وسیله ای آسان برای کسب پول و ثروت و در برداشت دوم وسیله ای برای بدبختی و آخرت سوزی.

حضرت علی علیه السلام درباره لزوم تدبر می فرمایند: « خردمندترین مردمان، عاقبت نگرترین شان است.» و هشدار می دهد که « به درستی که هر که بدون نگریستن در پایان امور بدان ها وارد شود، بی گمان خود را در معرض مصیبت های گران قرار داده است.»

فکر کنید و به فکر بی اندازید

فکر کنید و به فکر بی اندازید

, فکر کنید و به فکر بی اندازید,

« بر روی زمین چیزی بزرگ نیست مگر انسان، و در انسان چیزی بزرگی نیست مگر فکر او» فکر کردن و به فکر واداشتن از مهم ترین ارکان تربیت است در کتاب های اخلاق نیز بر عنصر اندیشه قبل از کردار بسیار تأکید شده است و گفته اند: « لحظه ای تأمل گاه با عمری تجربه برابری می کند، فکر کردن باعث می شود تا آدمی سود و زیان رفتارش را بفهمد و صلاح و فساد کارها را یشناسد با این شیوه، شوق انجام کار نیک یا ترک کار ناروا، شدیدتر و واقعی تر می شود کدام بهتر است:کاری که با فکر وانگیزه بخشی وارد شود یا دستوری صرف و تقلیدی و خشک و خالی! ، امام علی علیه السلام درباره تفکر می فرماید: « بینا کسی است که شنید و اندیشید و دید و به دل، بیناگردید و از آنچه مایه عبرت است سود گیرد، سپس راه روشن را پیمود و در این راه از افتادن در پرتگاه ها و گم شدن در کوره راه ها دوری کرد.» ( نهج البلاغه خطبه 152)

درباره ثمرات تفکر هم می فرمایند:« اندیشیدن بسیار پایان هر کار را پسندیده می سازد و از تباهی امور جلوگیری می کند.»

کرامت بدهید

کرامت بدهید

, کرامت بدهید,

کرامت به معنای بزرگواری و بزرگ منشی است، خداوند متعال در مورد انسان می گوید:« ما انسان را کرامت بخشیدیم» سوره اسراء آیه 70)

این کرامت ذاتی انسان سبب می شود که میل و جهشش به سمت و سوی رشد و تعالی باشد. بها دادن به کرامت آدمی، در حقیقت، توجه به چیزی است که جز ذات اوست بدیهی است که انسان چیزی را که در مسیر خاص و اراده ذاتی اش باشد بهتر می پذیرد همانطور که هر کار و برنامه ای را که احساس کند در پی ضربه زدن به شخصیت و کرامت اوست، پس می زند. همچنین کرامت باعث می شود که انسان از پستی راهی یافته و به سوی بزرگ منشی گام بردارد، وقتی انسان بزرگ شد و بزرگ دید، دنیا را کوچک می شمارد، « من کرمت نفسه صغرت الدنیا فی عینه» حضرت علی علیه السلام نیز در نامه ای به امام مجتبی علیه السلام چنین می فرماید: « بزرگوارتر از آن باش که به پستی تن دهی هر چند که تو را به مقصودت برساند؛ چرا که نمی توانی در برابر آن چه از شخصیتت در این راه از دست می دهی، جایگزینی به دست آوری، بنده دیگری نباش در حالی که خدایت تو را آزاد آفریده است.» ( نهج البلاغه نامه 31)

منابع: