فشارهای بین‌المللی برای اجرای استانداردهای FATF توسط ایران

مقامات آمریکایی از سال‌ها پیش بر ضرورت اجرای استانداردهای FATF توسط ایران تأکید کرده‌اند. برخی از این مقامات، ایران را به تأمین مالی تروریسم متهم کرده و اجرای این استانداردها را راهی برای مقابله با این مسئله می‌دانند. گروهی دیگر نیز هدف اصلی را کشف و مسدودسازی راه‌های دور زدن تحریم‌ها توسط ایران عنوان کرده‌اند.

اظهارات مقامات آمریکایی درباره FATF

• ریچارد نفیو، معمار تحریم‌های ایران (مرداد ۱۴۰۳): او اعلام کرد که ایالات متحده اجرای تحریم‌های ایران را در سازمان ملل، نهادهای چندجانبه مانند FATF و تعاملات دیپلماتیک خود در اولویت قرار داده است.

• بیانیه وزارت خزانه‌داری آمریکا (آبان ۱۳۹۹): این بیانیه تأکید داشت که اصلاحات جدید FATF به شناسایی شرکت‌های پوششی و افراد مرتبط با تحریم‌ها کمک می‌کند.

• استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری دولت ترامپ (تیر ۱۳۹۸): وی در جلسه FATF اعلام کرد که آمریکا از این نهاد برای کشف و مسدودسازی راه‌های دور زدن تحریم‌ها استفاده می‌کند.

• بیانیه وزارت امور خارجه آمریکا (آبان ۱۳۹۸): ایران به صادرات تروریسم متهم شد و این کشور به عدم شفافیت در نظام ضد پولشویی و تأمین مالی تروریسم متهم گردید.

• سیگال مندلکر، دستیار وزیر خزانه‌داری آمریکا (خرداد ۱۳۹۷): او بر ضرورت تقویت شبکه‌های مالی در برابر بازیگران غیرقانونی از طریق FATF تأکید کرد.

• مارشال بیلینگرلی، معاون دستیار وزارت خزانه‌داری آمریکا (پاییز ۱۳۹۷): وی خواستار ایجاد چارچوب قانونی در ایران برای مقابله با تأمین مالی تروریسم شد و تأکید کرد که فشارها بر ایران ادامه خواهد یافت.

• خوان زاراته، معاون وزارت خزانه‌داری دولت اوباما (اردیبهشت ۱۳۹۵): او حضور کامل FATF را برای سخت‌تر کردن شرایط ایران ضروری دانست.

• استوارت لوی، دستیار وزارت خزانه‌داری دولت اوباما (مهر ۱۳۸۸): وی اعلام کرد که FATF برای آگاهی‌بخشی درباره ریسک‌های ناشی از فعالیت‌های غیرشفاف ایران استفاده می‌شود.

پس اظهارات مقامات آمریکایی نشان می‌دهد که FATF به‌عنوان ابزاری برای افزایش فشارهای اقتصادی و سیاسی بر ایران مورد استفاده قرار گرفته است. این فشارها با هدف محدودسازی فعالیت‌های مالی ایران و جلوگیری از دور زدن تحریم‌ها طراحی شده‌اند.

نقش تحریم‌ها در محدودیت همکاری بانک‌های خارجی با ایران

بررسی اسناد بانک‌های خارجی، از جمله بانک کونلون چین، نشان می‌دهد که برخلاف ادعاهای موافقان FATF، تحریم‌های ایالات متحده آمریکا عامل اصلی عدم همکاری بانک‌های خارجی با ایران است و استانداردهای FATF نقش تعیین‌کننده‌ای ندارند.

تأثیر تحریم‌های آمریکا بر روابط بانکی ایران

تحریم‌های گسترده آمریکا علیه ایران، که از دهه ۱۹۸۰ آغاز شده و با خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ تشدید شده‌اند، بانک‌ها و شرکت‌های خارجی را از همکاری با ایران بازمی‌دارند. این تحریم‌ها محدودیت‌های شدیدی در بخش‌های مالی، بانکی و انرژی اعمال کرده‌اند. مهم‌ترین ابزار آمریکا برای این تحریم‌ها، سیستم تسویه‌حساب‌های بین‌المللی دلاری است. نقض این تحریم‌ها می‌تواند منجر به جریمه‌های سنگین و قطع دسترسی به سیستم دلاری شود.

نمونه‌های جریمه‌های سنگین بانکی

چندین بانک بزرگ جهانی به دلیل نقض تحریم‌های آمریکا علیه ایران و دیگر کشورها، جریمه‌های سنگینی پرداخت کرده‌اند:

• بانک پاریباس فرانسه (۲۰۱۴): پرداخت جریمه ۸.۹ میلیارد دلاری.

• بانک HSBC انگلیس (۲۰۱۲): پرداخت ۱.۹ میلیارد دلار.

• کامرزبانک آلمان (۲۰۱۵): پرداخت ۱.۴۵ میلیارد دلار.

این جریمه‌ها هم‌زمان با تأثیر مالی سنگین، اعتبار این بانک‌ها را به‌شدت کاهش داده و بانک‌ها را از همکاری با ایران منصرف کرده‌اند.

نقش بانک کونلون چین

بانک کونلون چین، که با هدف تسهیل مبادلات مالی ایران و چین تأسیس شده بود، تا سال ۱۳۹۸ به همکاری با ایران ادامه داد. با پایان معافیت‌های تحریمی آمریکا پس از خروج از برجام، این بانک رسماً اعلام کرد که فعالیت‌های خود با ایران را به کالاهای بشردوستانه محدود کرده است. این پیام آشکار نشان می‌دهد که تحریم‌های آمریکا، نه FATF، عامل اصلی محدودیت‌ها بوده‌اند.

بنابر این می توان به این جمع بندی رسید که اسناد بانک‌های خارجی نشان می‌دهد که علت اصلی عدم همکاری با بانک‌های ایران، تحریم‌های آمریکا است. فشار اقتصادی و جریمه‌های سنگین آمریکا باعث می‌شود که بانک‌ها و شرکت‌های خارجی، حتی در صورت عدم اجرای استانداردهای FATF، از همکاری با ایران خودداری کنند.

نقش احتیاطی استانداردهای FATF و تأثیر آن بر روابط بانکی ایران

گروه ویژه اقدام مالی (FATF) نهاد بین‌المللی مبارزه با پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم، استانداردهایی را برای افزایش شفافیت مالی و شناسایی ذی‌نفعان نهایی تعیین کرده است. با وجود اینکه ایران در سال‌های اخیر در لیست سیاه FATF قرار گرفته، ادعای برخی از موافقان FATF مبنی بر اینکه این عامل مانع همکاری بانک‌های خارجی با ایران است، دقیق به نظر نمی‌رسد.

ماهیت احتیاطی استانداردهای FATF

استانداردهای FATF بیشتر جنبه احتیاطی دارند و بانک‌ها و مؤسسات مالی را ملزم به دقت بیشتر در شناسایی مشتریان و ذی‌نفعان می‌کنند. این نهاد، در یادداشت تفسیری توصیه شماره ۱۹، هرگز توصیه به قطع رابطه با کشورهای پرریسک نکرده است. بلکه از بانک‌ها خواسته که اقداماتی مانند شناسایی تشدید‌شده مشتری (EDD) را اجرا کنند.

چرا همکاری ایران با FATF می‌تواند محدودیت‌ها را افزایش دهد؟

مشکل اصلی در ادعای موافقان FATF نادیده گرفتن تحریم‌های آمریکا به‌عنوان مانع اصلی همکاری بانک‌های خارجی با ایران است. حتی در صورت اجرای کامل استانداردهای FATF و خروج ایران از لیست این نهاد، روابط بانکی ایران با بانک‌های خارجی بهبود نمی‌یابد. دلیل اصلی این است که:

• تحریم‌های آمریکا بانک‌ها را از همکاری با ایران بازمی‌دارد.

• بانک‌ها و شرکت‌هایی که حاضر به همکاری با ایران شده‌اند، معمولاً تلاش می‌کنند این فعالیت‌ها را از دید مقامات آمریکایی مخفی کنند.

رعایت استانداردهای FATF، مستلزم شفافیت مالی و به اشتراک‌گذاری اطلاعات تراکنش‌های مشکوک با طرف‌های خارجی است. این شفافیت می‌تواند باعث افزایش احتمال کشف این همکاری‌ها و در نهایت منصرف شدن بانک‌ها و شرکت‌ها از تعامل با ایران شود.