آموزه‌های رمضانی در راه تحقق اقتصاد مقاومتی
در تاریخ اتفاقات نظامی و اقتصادی بسیاری رخ داده که پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) آن را در ماه رمضان به نیکوئی مدیریت کرده اند که می تواند الگو و نقشه راهی برای مدیریت بحرانهای گوناگون – از جمله بحرانهای اقتصادی- باشد.[
به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از پایگاه خبری تحلیلی طنین یاس سید ستار مهدیزاده، پژوهشگر مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما و دفتر فرهنگستان علوم اسلامی، در مقاله ای پژوهشی به ماه مبارک رمضان و اقتصاد مقاومتی پرداخته است:
, شبکه اطلاع رسانی راه دانا,واژه شناسی
ابتدا لازم است واژگان را معنی کنیم؛
اقتصاد
یعنی میانه روی؛
واژه اقْتَصَدَ فی الأمر: یعنی در آن کار میانه روى کرد. این واژه ضد (افْرَطَ) است،- قصد فى النَّفَقَة: در مخارج زندگى میانه روى کرد،- قصد فى امْرِه: در کار خود استوار شد.[1]
در اصطلاح امروز به کارهای مادی و پولی و معیشتی اقتصاد گفته می شود.
مقاومت
از ماده قوم
اسْتَقَامَ: استوار شد. «استقَامَ لهُ الأمرُ»: آن کار براى او استوار و مناسب شد. این تعبیر در زبان متداول رایج است.[2]
و اسْتَقامَ الأَمْرُ: اعْتَدَلَ.[3] کار مستقیم شد یعنی معتدل شد.
و القوام: ما یقیم الإنسان من القوت[4]. قوام به غذا و قوتی که انسان را زنده و پابرجا نگه می دارد گفته می شود.
استقامت معادل ، صبر، حلم، پایداری و صبر است.
رمضان
«رمضان: نام ماه نهم از ماه هاى عربى و ماه روزه اسلامى است و آن ماه نزول قرآن است «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ ...» بقره: 185.
در مجمع البیان گفته: رمضان از رمض به معنى شدت تابش آفتاب بر خاک است علت این تسمیه آنست که عرب ماه ها را با زمانى که در آن واقع شوند نام گذارى کرده اند رمضان در زمان شدت گرما بود و جمع آنرا رمضانات گفته اند و گفته شده رمضان از نامهاى خداوند است.
جوهرى و فیروزآبادى نیز علت تسمیه را مثل مجمع گفته اند و گویند:
آنگاه که نام هاى ماهها را از لغت قدیم نقل کردند با زمانی که ماه ها در آن واقع شدند نام گذارى کردند . رمضان در کلام اللّه مجید فقط یک دفعه آمده است».[5]
رَمِض- رَمَضاً النهارُ: گرماى روز سخت شد، الرَّمَض- مص، گرماى سخت تابستان، باران قبل از فصل پاییز که بر روى زمین گرم فرود آید.
الرَّمْضَاء- سختى گرما، زمینى که از سختى تابش خورشید بسیار گرم شده باشد.
رَمَضَانُ- ماه نهم از سال قمرى است که میان ماه شعبان و شوال است تعداد روزهاى این ماه معمولًا (30) روز است و مسلمانان در این ماه روزه مىگیرند.[6]
رمضان ماه خداست چون خداوند از همه چیز بهترین را به خود نسبت داده است و از میان ماهها ماه رمضان را به خود نسبت داده است.
علت تکریم و روزه ماه رمضان، وجود شب قدر، و علت عظمت شب قدر نزول قرآن است:
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: {إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِی کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَق السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ[7]} فَغُرَّةُ الشُّهُورِ شَهْرُ اللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَلْبُ شَهْرِ رَمَضَانَ لَیْلَةُ الْقَدْرِ وَ نَزَلَ الْقُرْآنُ فِی أَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَاسْتَقْبِلِ الشَّهْرَ بِالْقُرْآنِ.[8]
خداوند می فرماید: تعداد ماهها در نزد خداوند دوازده ماه است از روزی که که خداوند آسمانها و زمین را آفریده است.
امام صادق (ع) در تفسیر این آیه فرمودند: که پیشانی و بهترین ماهها رمضان است و قلب رمضان شب قدر است و قرآن در شب اول آن نازل شده است.
پس ماه را با قرآن استقبال کن.
البته با توجه به آیه شریفه « انا انزلناه فی لیله مبارکه انا کنا منزلین[9]» نزول قرآن در شب قدر قطعی است.
پس به خاطر قرآن و شب قدر باید ماه مبارک رمضان را روزه بگیریم.
در ماه رمضان یک روزه دار باید از کارهائی که روزه را باطل می کند خودداری کند مثل؛ خوردن و آشامیدن و دروغ بستن عمدی به خدا و ائمه (ع) و سر فرو بردن در آب و استفراغ عمدی و فرو رفتن گرد و خاک غلیظ در گلو و اماله کردن و نزدیکی و بی هوش شدن و ...
اگر با نگاه خاصی بخواهیم این دستورات را دسته بندی کنیم می بینیم که این خودداری ها ترکیبی از کارهای نفسانی و شهوانی، تفریحی، درمانی و گفتاری است.
این تحریم باعث می شود یک مسلمان قدرت خود نگه داری در ابعاد گوناگونی را پیدا کند؛ هم در جلو گیری از شهوت جنسی؛ و هم در مورد شهوت طعام و تمرین تشنه و گرسنه ماندن ارادی و عمدی و کنترل زبان و گفتار و کنترل خواب و بیداری به خاطر سحری و افطاری و همزمان سازی زندگی انسانی خود با طلوع و غروب شرعی نور آسمان و گردش زمین و غیره قدرت ارادی بیشتری پیدا کند.
تکرار ماه رمضان در هر سال این خصلت خود نگه داری یا تقوای چند بعدی ویژه را در دل فرهنگ اسلامی و در طبیعت روح و جان مسلمانان نهادینه می کند.
که هیچ مکتب عرفانی و تربیتی و ریاضتی تا به حال نتوانسته است در دل پیروانش فرهنگی به این سطح ایجاد کند، تازه اسلام روزه را دارای مراتب دانسته و راه تکمیل آن را برای افراد خاص باز گذاشته است و نقشه دقیق ریاضت شرعی و عرفانی و درمانی و اقتصادی را ترسیم کرده است آن را به همه زمانهای دیگر مثل سه ماه رجب و شعبان و رمضان و سه روز در ماه یا روزه دهر که - جز چند روزِ حرام و ایام مسافرتی است - سرایت داده است.
از نظر طول و عرض این روزه را نیز گسترش داده است، از نظر اعمال و ابعاد خود نگه داری نیز آن را دارای مراتب تشکیکی دانسته و روزه را به روزه عام و خاص و خاص الخاص تقسیم کرده است که البته این تقسیم کردن و مرتبه دادن با عبارات گوناگون در روایات صورت گرفته است.
در روزه عام فرد از همان کارهائی که روزه را باطل می کند خود را نگه می دارد و در روزه خاص انسان خود را از هر گناه اعضا و جوارح مثل گناهان چشم و گوش و دست و غیره حفظ می کند و در روزه خاص الخاص ، قلب خود را از غیر خدا حفظ می کند و همه کارها و افکارش خدائی است.
این ظرفیتِ ایجاد یک پایگاه اولیه ثابت در دل فرهنگ، به عنوان واجب شرعی برای همه پیروان آنهم در عین انعطاف پذیری کامل آمیخته با اقتدار است که برای افراد معذور اجازه ترک روزه را داده است.
اسلام یک حکم واجب را به عنوان پایگاه اولیه در دل فرهنگ مثل روزه ایجاد کرده است و بعد آن را از نظر طول و عرض و عمق گسترش بخشیده است از نظر زمان به همه ماهها گسترش داده و روزه ماه رجب و شعبان و ایام البیض و خیلی روزهای دیگر را مستحب و روزه دهر را هم اجازه داده است.
از نظر اخلاقی خیلی از اخلاقیات را به روزه گره زده است مثل افطاری دادن و مهمان داری و اطعام طعام و انفاق و یاد خدا و قرآن خواندن در ماه مبارک و حفظ زبان از غیبت و تهمت و خیلی کارهای دیگر.
این ظرفیت توسعه پذیری روزه ابعادی دارد که روزه ماه رمضان خیلی از ابعاد زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد که یکی از آنها ابعاد اقتصادی است.
گوشه هائی از این خطبه را نقل می کنیم تا برداشت های خود را از منبع غنی و کلام صاحب شریعت در این نوشتار به این خطبه مستند کنیم:
على بن ابى طالب گوید: رسول خدا «ص» یک روز این خطبه را براى ما خواند:
آی مردم ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش بشما رو کرده است، ....
از خدا بخواهید با نیات درست و دلهاى پاک که شما را براى روزه در آن و خواندن قرآن موفق دارد بدبخت آنکه از آمرزش خدا در این ماه محروم گردد،
بگرسنگى و تشنگى خود در آن گرسنگى و تشنگى روز قیامت را یاد کنید و بر فقراء و مساکین خود صدقه دهید و بزرگان خود را احترام کنید و خردان را ترحم کنید و صله رحم کنید و زبانها نگهدارید و از آنچه خدا دیدنش را حلال نکرده چشم بپوشید و آنچه را از شنیدنش حلال نکرده گوش ببندید و بر یتیمان مردم مهر ورزید تا بر یتیمان شما مهر ورزند و بخدا از گناهان خود توبه کنید ...
ای مردم هر کدام شما یک روزه دار را افطار دهد در این ماه نزد خدا ثواب آزاد کردن بندهاى دارد و گناهان گذشتهاش آمرزیده گردد عرض شد یا رسول اللَّه همه ماها بر آن توانائى نداریم، فرمود از خدا بپرهیزید گرچه با نیمه خرمائى باشد و گرچه بشربتى آب باشد ای مردم هر که در این ماه خوشخلقى کند جواز صراط او باشد در روزى که همه قدمها بلغزد هر که در آن تخفیف دهد بر مملوکان خود خدا حسابش را تخفیف دهد و هر که شر خود را باز دارد خدا خشم خود را از او باز دارد روزى که ملاقاتش کند و هر که در آن یتیمى را گرامى دارد خدا روز ملاقاتش او را گرامى دارد و هر که در آن صله رحم کند روز ملاقات با او صله نماید برحمت خود و هر که قطع رحم کند خدا در روز ملاقاتش رحمت خود از او ببرد.[10]
اکنون به ابعاد اقتصادی ماه مبارک رمضان می پردازیم که معارف را اهل بیت به آن گره زده اند:
- عادت و فرهنگ نهادینه شده ریاضت کشی جمعی
اولین سرمایه ماه مبارک رمضان برای ریاضت اقتصادی، یک عادت و فرهنگ نهادینه شده تاریخی است.
که می توان با تقلید و الگوگیری یا گره زدن ریاضت هائی خاص به آن و شعبه ها و شاخه های فرعی آن مثل روزه ماه رجب و شعبان ریاضت اقتصادی و یا مقاومت اقتصادی را بر این فرهنگ بار کرد و با راحتی با این فرهنگ آشتی داد، این فرهنگ ظرفیت تاریخی و فرهنگی عمیقی دارد که اندیشمندان باید با تفکر عمیق در آن، آن را کشف کرده و از آن در این دوران استفاد کنند.
- اتفاقات تاریخی - مذهبی ماه مبارک رمضان و مدیریت اهل بیت (ع)
در تاریخ اتفاقاتی نظامی و اقتصادی رخ داده که پیامبر ص و اهل بیت (ع) آن را در ماه رمضان به نیکوئی مدیریت کرده اند که می تواند الگو و نقشه راهی برای مدیریت بحرانهای گوناگون – از جمله بحرانهای اقتصادی- باشد.
مثل اتفاق کندن خندق در اطراف مدینه در ایام ماه مبارک رمضان. در این حادثه پیامبر اکرم ص از شدت گرسنگی بر شکم خود سنگ می بست اما دست از مقاومت نظامی بر نمی داشت و این فرهنگ را در دل مسلمانان با الگو دهی خود نهادینه کرد.
خود در صف مقدم تلاش و مقاومت نظامی و صرفه جوئی اقتصادی و ایثار گری حضور داشت.
على بن ابراهیم گفته است چون روز دوم شد بامدادان براى کندن خندق رفتند و رسول خدا (ص) در مسجد فتح نشسته بود در این میان که مهاجران مشغول کندن بودند کوهى جلو آنها پدید شد که تیشه در آن کارگر نمیشد و جابر بن عبد اللَّه انصارى را نزد رسول خدا (ص) فرستادند تا به او گزارش دهد.
جابر گوید من به مسجد رفتم و رسول خدا (ص) به پشت خوابیده بود و عباى خود را بالش ساخته و سنگى به شکم خود بسته بود گفتم یا رسول اللَّه کوهى جلو ما درآمده است که تبرها در آن کار نمیکند شتابان برخاست و آمد سر کار و ظرفى آب خواست و روى و دو ذراع خود را شست و بر سر و دو پاى خود مسح کرد و سپس از آن نوشید و آن را در دهان گردانید و بر آن سنگش ریخت و کلنگى برگرفت و بر آن سنگ زد و از آن برقى جهید که در تابش آن کاخهاى روم را دیدیم دوباره زد و برقى دیگر جهید که در تابش آن کاخهاى مدائن را دیدیم و بار سوم زد و در تابش آن کاخهاى یمن را دیدیم و رسول خدا (ص) فرمود آگاه باشید که بزودى این کشورها که برق تبر بر آنها جهید بروى شما فتح میشوند و سپس آن کوه سنگ بمانند ریگ براى ما هموار و آسان شد.[11]
امام رضا (ع)- از پدرانش نقل کرده است که حضرت علی (ع) فرمود: در کندن خندق با پیامبر بودم، پس فاطمه آمد و پاره نانى با خود داشت و آن را به پیامبر داد. پیامبر گفت: «این چیست؟» گفت: «نانى است که براى حسن و حسین می پختم و پاره اى از آن را براى شما آوردم». پیامبر (ص) گفت: «نخستین خوراکى است که از سه روز به این طرف وارد دهان پدرت می شود».[12]
شعب ابی طالب و مقاومت شدید و سه ساله مسلمانان در مقابل تحریم های اقتصادی و گرسنگی شدید و عبور از این بحران با قدرت همدلی و ایمان عمیق می توان الگوی مناسبی برای ایجاد فرهنگ برای مقاومت اقتصادی در بحرانها باشد.
«کفار قریش قبیله بنى هاشم را از خانه هایشان خارج کردند تا اینکه در شعب أبی طالب علیه السّلام وارد شدند و پاسبان هائى را بر آنان گماشتند، بنى هاشم در مدت سه سال با این زجر و شکنجه در آنجا بسر بردند. پس از آن خداى توانا موریانه را (براى خوردن) آن نامه فرستاد. حدیث موریانه و جریان آن همان است که راویه ها (در جاى خود) روایت کرده اند».[13]
- مصرف کم به خاطر روزه داری و تغییرات اقتصادی و اجتماعی آن
اگر به آمارهای خرید و مصرف ماه رمضان توجه کنیم میزان مصرف بعضی مواد غذائی به خاطر روزه داری کم می شود چون یک وعده اصلی غذا یعنی نهار کم می شود و دیگر وعده های غیر رسمی و میان غذا و تنقلات و صرف میوه و محصولات دیگر و نوشیدنی ها مثل نوشابه کم می شود و اگر همه مردم روزه بگیرند تاثیر اقتصادی روزه بسیار محسوس تر خواهد بود.
البته تغییر کاملا مشهود در تعاملات اقتصادی و گردش بازار در ماه مبارک رمضان بسیار معلوم است.
غذاخوری ها و فست فود ها و آبمیوه و بستنی فروشی های درون شهر تقریبا در طول روز تعطیل می شود مغازها موقع افطار معمولا بسته می شود و دم افطار خیابانها و کوچه ها از جمعیت خالی می شود و مساجد از سایر ایام سال پر رونق تر می شود و نظام اقتصاد شهری با ماه رمضان تغییر اساسی پیدا می کند و این اتفاق نشان می دهد که ماه رمضان با تغییر محدودی که در روش خورد و خوراک و زمان خواب و بیداری ایجاد می کند تغییرات بسیار گسترده ای را در ترافیک شهری، کم شدن میزان جرم، کم شدن مصرف مواد غذائی ، تغییر سبد خرید، باز و بسته شدن مغازه ها و سایر ابعاد گوناگون اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی ایجاد می کند.
با مطالعه علمی و آماری در این میزان تاثیر گذاری ماه رمضان[14] می توان به ارتباط نحوه تغذیه عمومی و اقتصاد و سلامت مردم پی برد و با این کار می توان برنامه های کارآمد و کاربردی برای ریاضت اقتصادی و اقتصاد مقاومتی طرح ریزی کرد.
[1] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 110.
[2] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 63.
[3] . تاج العروس من جواهر القاموس، ج17، ص: 594.
[4] .التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج9، ص: 341.
[5] . قاموس قرآن، ج3، ص: 123.
[6] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 443.
[7] .26 توبه.
[8] . الکافی (ط - الإسلامیة)، ج4، ص: 66.
[9] . دخان 3.
[10] الأمالی للصدوق ترجمه کمرهاى، ص: 95.
[11] . الروضة من الکافی یا گلستان آل محمد / ترجمه کمرهاى، ج2، ص: 26.
[12] .الحیاة / ترجمه احمد آرام، ج2، ص: 353.
[13] . ترجمه إثبات الوصیة، ص: 213.
[14] . لطفا اگر در این مورد در این اینترنت آماری پیدا کردید اضافه کنید من دسترسی کافی ندارم.
انتهای پیام/
واژه شناسی
ابتدا لازم است واژگان را معنی کنیم؛
اقتصاد
یعنی میانه روی؛
واژه اقْتَصَدَ فی الأمر: یعنی در آن کار میانه روى کرد. این واژه ضد (افْرَطَ) است،- قصد فى النَّفَقَة: در مخارج زندگى میانه روى کرد،- قصد فى امْرِه: در کار خود استوار شد.[1]
در اصطلاح امروز به کارهای مادی و پولی و معیشتی اقتصاد گفته می شود.
مقاومت
از ماده قوم
اسْتَقَامَ: استوار شد. «استقَامَ لهُ الأمرُ»: آن کار براى او استوار و مناسب شد. این تعبیر در زبان متداول رایج است.[2]
و اسْتَقامَ الأَمْرُ: اعْتَدَلَ.[3] کار مستقیم شد یعنی معتدل شد.
و القوام: ما یقیم الإنسان من القوت[4]. قوام به غذا و قوتی که انسان را زنده و پابرجا نگه می دارد گفته می شود.
استقامت معادل ، صبر، حلم، پایداری و صبر است.
رمضان
«رمضان: نام ماه نهم از ماه هاى عربى و ماه روزه اسلامى است و آن ماه نزول قرآن است «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ ...» بقره: 185.
در مجمع البیان گفته: رمضان از رمض به معنى شدت تابش آفتاب بر خاک است علت این تسمیه آنست که عرب ماه ها را با زمانى که در آن واقع شوند نام گذارى کرده اند رمضان در زمان شدت گرما بود و جمع آنرا رمضانات گفته اند و گفته شده رمضان از نامهاى خداوند است.
جوهرى و فیروزآبادى نیز علت تسمیه را مثل مجمع گفته اند و گویند:
آنگاه که نام هاى ماهها را از لغت قدیم نقل کردند با زمانی که ماه ها در آن واقع شدند نام گذارى کردند . رمضان در کلام اللّه مجید فقط یک دفعه آمده است».[5]
رَمِض- رَمَضاً النهارُ: گرماى روز سخت شد، الرَّمَض- مص، گرماى سخت تابستان، باران قبل از فصل پاییز که بر روى زمین گرم فرود آید.
الرَّمْضَاء- سختى گرما، زمینى که از سختى تابش خورشید بسیار گرم شده باشد.
رَمَضَانُ- ماه نهم از سال قمرى است که میان ماه شعبان و شوال است تعداد روزهاى این ماه معمولًا (30) روز است و مسلمانان در این ماه روزه مىگیرند.[6]
رمضان ماه خداست چون خداوند از همه چیز بهترین را به خود نسبت داده است و از میان ماهها ماه رمضان را به خود نسبت داده است.
علت تکریم و روزه ماه رمضان، وجود شب قدر، و علت عظمت شب قدر نزول قرآن است:
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: {إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِی کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَق السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ[7]} فَغُرَّةُ الشُّهُورِ شَهْرُ اللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَلْبُ شَهْرِ رَمَضَانَ لَیْلَةُ الْقَدْرِ وَ نَزَلَ الْقُرْآنُ فِی أَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَاسْتَقْبِلِ الشَّهْرَ بِالْقُرْآنِ.[8]
خداوند می فرماید: تعداد ماهها در نزد خداوند دوازده ماه است از روزی که که خداوند آسمانها و زمین را آفریده است.
امام صادق (ع) در تفسیر این آیه فرمودند: که پیشانی و بهترین ماهها رمضان است و قلب رمضان شب قدر است و قرآن در شب اول آن نازل شده است.
پس ماه را با قرآن استقبال کن.
البته با توجه به آیه شریفه « انا انزلناه فی لیله مبارکه انا کنا منزلین[9]» نزول قرآن در شب قدر قطعی است.
پس به خاطر قرآن و شب قدر باید ماه مبارک رمضان را روزه بگیریم.
در ماه رمضان یک روزه دار باید از کارهائی که روزه را باطل می کند خودداری کند مثل؛ خوردن و آشامیدن و دروغ بستن عمدی به خدا و ائمه (ع) و سر فرو بردن در آب و استفراغ عمدی و فرو رفتن گرد و خاک غلیظ در گلو و اماله کردن و نزدیکی و بی هوش شدن و ...
اگر با نگاه خاصی بخواهیم این دستورات را دسته بندی کنیم می بینیم که این خودداری ها ترکیبی از کارهای نفسانی و شهوانی، تفریحی، درمانی و گفتاری است.
این تحریم باعث می شود یک مسلمان قدرت خود نگه داری در ابعاد گوناگونی را پیدا کند؛ هم در جلو گیری از شهوت جنسی؛ و هم در مورد شهوت طعام و تمرین تشنه و گرسنه ماندن ارادی و عمدی و کنترل زبان و گفتار و کنترل خواب و بیداری به خاطر سحری و افطاری و همزمان سازی زندگی انسانی خود با طلوع و غروب شرعی نور آسمان و گردش زمین و غیره قدرت ارادی بیشتری پیدا کند.
تکرار ماه رمضان در هر سال این خصلت خود نگه داری یا تقوای چند بعدی ویژه را در دل فرهنگ اسلامی و در طبیعت روح و جان مسلمانان نهادینه می کند.
که هیچ مکتب عرفانی و تربیتی و ریاضتی تا به حال نتوانسته است در دل پیروانش فرهنگی به این سطح ایجاد کند، تازه اسلام روزه را دارای مراتب دانسته و راه تکمیل آن را برای افراد خاص باز گذاشته است و نقشه دقیق ریاضت شرعی و عرفانی و درمانی و اقتصادی را ترسیم کرده است آن را به همه زمانهای دیگر مثل سه ماه رجب و شعبان و رمضان و سه روز در ماه یا روزه دهر که - جز چند روزِ حرام و ایام مسافرتی است - سرایت داده است.
از نظر طول و عرض این روزه را نیز گسترش داده است، از نظر اعمال و ابعاد خود نگه داری نیز آن را دارای مراتب تشکیکی دانسته و روزه را به روزه عام و خاص و خاص الخاص تقسیم کرده است که البته این تقسیم کردن و مرتبه دادن با عبارات گوناگون در روایات صورت گرفته است.
در روزه عام فرد از همان کارهائی که روزه را باطل می کند خود را نگه می دارد و در روزه خاص انسان خود را از هر گناه اعضا و جوارح مثل گناهان چشم و گوش و دست و غیره حفظ می کند و در روزه خاص الخاص ، قلب خود را از غیر خدا حفظ می کند و همه کارها و افکارش خدائی است.
این ظرفیتِ ایجاد یک پایگاه اولیه ثابت در دل فرهنگ، به عنوان واجب شرعی برای همه پیروان آنهم در عین انعطاف پذیری کامل آمیخته با اقتدار است که برای افراد معذور اجازه ترک روزه را داده است.
اسلام یک حکم واجب را به عنوان پایگاه اولیه در دل فرهنگ مثل روزه ایجاد کرده است و بعد آن را از نظر طول و عرض و عمق گسترش بخشیده است از نظر زمان به همه ماهها گسترش داده و روزه ماه رجب و شعبان و ایام البیض و خیلی روزهای دیگر را مستحب و روزه دهر را هم اجازه داده است.
از نظر اخلاقی خیلی از اخلاقیات را به روزه گره زده است مثل افطاری دادن و مهمان داری و اطعام طعام و انفاق و یاد خدا و قرآن خواندن در ماه مبارک و حفظ زبان از غیبت و تهمت و خیلی کارهای دیگر.
این ظرفیت توسعه پذیری روزه ابعادی دارد که روزه ماه رمضان خیلی از ابعاد زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد که یکی از آنها ابعاد اقتصادی است.
گوشه هائی از این خطبه را نقل می کنیم تا برداشت های خود را از منبع غنی و کلام صاحب شریعت در این نوشتار به این خطبه مستند کنیم:
على بن ابى طالب گوید: رسول خدا «ص» یک روز این خطبه را براى ما خواند:
آی مردم ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش بشما رو کرده است، ....
از خدا بخواهید با نیات درست و دلهاى پاک که شما را براى روزه در آن و خواندن قرآن موفق دارد بدبخت آنکه از آمرزش خدا در این ماه محروم گردد،
بگرسنگى و تشنگى خود در آن گرسنگى و تشنگى روز قیامت را یاد کنید و بر فقراء و مساکین خود صدقه دهید و بزرگان خود را احترام کنید و خردان را ترحم کنید و صله رحم کنید و زبانها نگهدارید و از آنچه خدا دیدنش را حلال نکرده چشم بپوشید و آنچه را از شنیدنش حلال نکرده گوش ببندید و بر یتیمان مردم مهر ورزید تا بر یتیمان شما مهر ورزند و بخدا از گناهان خود توبه کنید ...
ای مردم هر کدام شما یک روزه دار را افطار دهد در این ماه نزد خدا ثواب آزاد کردن بندهاى دارد و گناهان گذشتهاش آمرزیده گردد عرض شد یا رسول اللَّه همه ماها بر آن توانائى نداریم، فرمود از خدا بپرهیزید گرچه با نیمه خرمائى باشد و گرچه بشربتى آب باشد ای مردم هر که در این ماه خوشخلقى کند جواز صراط او باشد در روزى که همه قدمها بلغزد هر که در آن تخفیف دهد بر مملوکان خود خدا حسابش را تخفیف دهد و هر که شر خود را باز دارد خدا خشم خود را از او باز دارد روزى که ملاقاتش کند و هر که در آن یتیمى را گرامى دارد خدا روز ملاقاتش او را گرامى دارد و هر که در آن صله رحم کند روز ملاقات با او صله نماید برحمت خود و هر که قطع رحم کند خدا در روز ملاقاتش رحمت خود از او ببرد.[10]
اکنون به ابعاد اقتصادی ماه مبارک رمضان می پردازیم که معارف را اهل بیت به آن گره زده اند:
- عادت و فرهنگ نهادینه شده ریاضت کشی جمعی
اولین سرمایه ماه مبارک رمضان برای ریاضت اقتصادی، یک عادت و فرهنگ نهادینه شده تاریخی است.
که می توان با تقلید و الگوگیری یا گره زدن ریاضت هائی خاص به آن و شعبه ها و شاخه های فرعی آن مثل روزه ماه رجب و شعبان ریاضت اقتصادی و یا مقاومت اقتصادی را بر این فرهنگ بار کرد و با راحتی با این فرهنگ آشتی داد، این فرهنگ ظرفیت تاریخی و فرهنگی عمیقی دارد که اندیشمندان باید با تفکر عمیق در آن، آن را کشف کرده و از آن در این دوران استفاد کنند.
- اتفاقات تاریخی - مذهبی ماه مبارک رمضان و مدیریت اهل بیت (ع)
در تاریخ اتفاقاتی نظامی و اقتصادی رخ داده که پیامبر ص و اهل بیت (ع) آن را در ماه رمضان به نیکوئی مدیریت کرده اند که می تواند الگو و نقشه راهی برای مدیریت بحرانهای گوناگون – از جمله بحرانهای اقتصادی- باشد.
مثل اتفاق کندن خندق در اطراف مدینه در ایام ماه مبارک رمضان. در این حادثه پیامبر اکرم ص از شدت گرسنگی بر شکم خود سنگ می بست اما دست از مقاومت نظامی بر نمی داشت و این فرهنگ را در دل مسلمانان با الگو دهی خود نهادینه کرد.
خود در صف مقدم تلاش و مقاومت نظامی و صرفه جوئی اقتصادی و ایثار گری حضور داشت.
على بن ابراهیم گفته است چون روز دوم شد بامدادان براى کندن خندق رفتند و رسول خدا (ص) در مسجد فتح نشسته بود در این میان که مهاجران مشغول کندن بودند کوهى جلو آنها پدید شد که تیشه در آن کارگر نمیشد و جابر بن عبد اللَّه انصارى را نزد رسول خدا (ص) فرستادند تا به او گزارش دهد.
جابر گوید من به مسجد رفتم و رسول خدا (ص) به پشت خوابیده بود و عباى خود را بالش ساخته و سنگى به شکم خود بسته بود گفتم یا رسول اللَّه کوهى جلو ما درآمده است که تبرها در آن کار نمیکند شتابان برخاست و آمد سر کار و ظرفى آب خواست و روى و دو ذراع خود را شست و بر سر و دو پاى خود مسح کرد و سپس از آن نوشید و آن را در دهان گردانید و بر آن سنگش ریخت و کلنگى برگرفت و بر آن سنگ زد و از آن برقى جهید که در تابش آن کاخهاى روم را دیدیم دوباره زد و برقى دیگر جهید که در تابش آن کاخهاى مدائن را دیدیم و بار سوم زد و در تابش آن کاخهاى یمن را دیدیم و رسول خدا (ص) فرمود آگاه باشید که بزودى این کشورها که برق تبر بر آنها جهید بروى شما فتح میشوند و سپس آن کوه سنگ بمانند ریگ براى ما هموار و آسان شد.[11]
امام رضا (ع)- از پدرانش نقل کرده است که حضرت علی (ع) فرمود: در کندن خندق با پیامبر بودم، پس فاطمه آمد و پاره نانى با خود داشت و آن را به پیامبر داد. پیامبر گفت: «این چیست؟» گفت: «نانى است که براى حسن و حسین می پختم و پاره اى از آن را براى شما آوردم». پیامبر (ص) گفت: «نخستین خوراکى است که از سه روز به این طرف وارد دهان پدرت می شود».[12]
شعب ابی طالب و مقاومت شدید و سه ساله مسلمانان در مقابل تحریم های اقتصادی و گرسنگی شدید و عبور از این بحران با قدرت همدلی و ایمان عمیق می توان الگوی مناسبی برای ایجاد فرهنگ برای مقاومت اقتصادی در بحرانها باشد.
«کفار قریش قبیله بنى هاشم را از خانه هایشان خارج کردند تا اینکه در شعب أبی طالب علیه السّلام وارد شدند و پاسبان هائى را بر آنان گماشتند، بنى هاشم در مدت سه سال با این زجر و شکنجه در آنجا بسر بردند. پس از آن خداى توانا موریانه را (براى خوردن) آن نامه فرستاد. حدیث موریانه و جریان آن همان است که راویه ها (در جاى خود) روایت کرده اند».[13]
- مصرف کم به خاطر روزه داری و تغییرات اقتصادی و اجتماعی آن
اگر به آمارهای خرید و مصرف ماه رمضان توجه کنیم میزان مصرف بعضی مواد غذائی به خاطر روزه داری کم می شود چون یک وعده اصلی غذا یعنی نهار کم می شود و دیگر وعده های غیر رسمی و میان غذا و تنقلات و صرف میوه و محصولات دیگر و نوشیدنی ها مثل نوشابه کم می شود و اگر همه مردم روزه بگیرند تاثیر اقتصادی روزه بسیار محسوس تر خواهد بود.
البته تغییر کاملا مشهود در تعاملات اقتصادی و گردش بازار در ماه مبارک رمضان بسیار معلوم است.
غذاخوری ها و فست فود ها و آبمیوه و بستنی فروشی های درون شهر تقریبا در طول روز تعطیل می شود مغازها موقع افطار معمولا بسته می شود و دم افطار خیابانها و کوچه ها از جمعیت خالی می شود و مساجد از سایر ایام سال پر رونق تر می شود و نظام اقتصاد شهری با ماه رمضان تغییر اساسی پیدا می کند و این اتفاق نشان می دهد که ماه رمضان با تغییر محدودی که در روش خورد و خوراک و زمان خواب و بیداری ایجاد می کند تغییرات بسیار گسترده ای را در ترافیک شهری، کم شدن میزان جرم، کم شدن مصرف مواد غذائی ، تغییر سبد خرید، باز و بسته شدن مغازه ها و سایر ابعاد گوناگون اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی ایجاد می کند.
با مطالعه علمی و آماری در این میزان تاثیر گذاری ماه رمضان[14] می توان به ارتباط نحوه تغذیه عمومی و اقتصاد و سلامت مردم پی برد و با این کار می توان برنامه های کارآمد و کاربردی برای ریاضت اقتصادی و اقتصاد مقاومتی طرح ریزی کرد.
[1] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 110.
[2] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 63.
[3] . تاج العروس من جواهر القاموس، ج17، ص: 594.
[4] .التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج9، ص: 341.
[5] . قاموس قرآن، ج3، ص: 123.
[6] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 443.
[7] .26 توبه.
[8] . الکافی (ط - الإسلامیة)، ج4، ص: 66.
[9] . دخان 3.
[10] الأمالی للصدوق ترجمه کمرهاى، ص: 95.
[11] . الروضة من الکافی یا گلستان آل محمد / ترجمه کمرهاى، ج2، ص: 26.
[12] .الحیاة / ترجمه احمد آرام، ج2، ص: 353.
[13] . ترجمه إثبات الوصیة، ص: 213.
[14] . لطفا اگر در این مورد در این اینترنت آماری پیدا کردید اضافه کنید من دسترسی کافی ندارم.
انتهای پیام/
واژه شناسی
ابتدا لازم است واژگان را معنی کنیم؛
اقتصاد
یعنی میانه روی؛
واژه اقْتَصَدَ فی الأمر: یعنی در آن کار میانه روى کرد. این واژه ضد (افْرَطَ) است،- قصد فى النَّفَقَة: در مخارج زندگى میانه روى کرد،- قصد فى امْرِه: در کار خود استوار شد.[1]
در اصطلاح امروز به کارهای مادی و پولی و معیشتی اقتصاد گفته می شود.
مقاومت
از ماده قوم
اسْتَقَامَ: استوار شد. «استقَامَ لهُ الأمرُ»: آن کار براى او استوار و مناسب شد. این تعبیر در زبان متداول رایج است.[2]
و اسْتَقامَ الأَمْرُ: اعْتَدَلَ.[3] کار مستقیم شد یعنی معتدل شد.
و القوام: ما یقیم الإنسان من القوت[4]. قوام به غذا و قوتی که انسان را زنده و پابرجا نگه می دارد گفته می شود.
استقامت معادل ، صبر، حلم، پایداری و صبر است.
رمضان
«رمضان: نام ماه نهم از ماه هاى عربى و ماه روزه اسلامى است و آن ماه نزول قرآن است «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ ...» بقره: 185.
در مجمع البیان گفته: رمضان از رمض به معنى شدت تابش آفتاب بر خاک است علت این تسمیه آنست که عرب ماه ها را با زمانى که در آن واقع شوند نام گذارى کرده اند رمضان در زمان شدت گرما بود و جمع آنرا رمضانات گفته اند و گفته شده رمضان از نامهاى خداوند است.
جوهرى و فیروزآبادى نیز علت تسمیه را مثل مجمع گفته اند و گویند:
آنگاه که نام هاى ماهها را از لغت قدیم نقل کردند با زمانی که ماه ها در آن واقع شدند نام گذارى کردند . رمضان در کلام اللّه مجید فقط یک دفعه آمده است».[5]
رَمِض- رَمَضاً النهارُ: گرماى روز سخت شد، الرَّمَض- مص، گرماى سخت تابستان، باران قبل از فصل پاییز که بر روى زمین گرم فرود آید.
الرَّمْضَاء- سختى گرما، زمینى که از سختى تابش خورشید بسیار گرم شده باشد.
رَمَضَانُ- ماه نهم از سال قمرى است که میان ماه شعبان و شوال است تعداد روزهاى این ماه معمولًا (30) روز است و مسلمانان در این ماه روزه مىگیرند.[6]
رمضان ماه خداست چون خداوند از همه چیز بهترین را به خود نسبت داده است و از میان ماهها ماه رمضان را به خود نسبت داده است.
علت تکریم و روزه ماه رمضان، وجود شب قدر، و علت عظمت شب قدر نزول قرآن است:
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: {إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِی کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَق السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ[7]} فَغُرَّةُ الشُّهُورِ شَهْرُ اللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَلْبُ شَهْرِ رَمَضَانَ لَیْلَةُ الْقَدْرِ وَ نَزَلَ الْقُرْآنُ فِی أَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَاسْتَقْبِلِ الشَّهْرَ بِالْقُرْآنِ.[8]
خداوند می فرماید: تعداد ماهها در نزد خداوند دوازده ماه است از روزی که که خداوند آسمانها و زمین را آفریده است.
امام صادق (ع) در تفسیر این آیه فرمودند: که پیشانی و بهترین ماهها رمضان است و قلب رمضان شب قدر است و قرآن در شب اول آن نازل شده است.
پس ماه را با قرآن استقبال کن.
البته با توجه به آیه شریفه « انا انزلناه فی لیله مبارکه انا کنا منزلین[9]» نزول قرآن در شب قدر قطعی است.
پس به خاطر قرآن و شب قدر باید ماه مبارک رمضان را روزه بگیریم.
در ماه رمضان یک روزه دار باید از کارهائی که روزه را باطل می کند خودداری کند مثل؛ خوردن و آشامیدن و دروغ بستن عمدی به خدا و ائمه (ع) و سر فرو بردن در آب و استفراغ عمدی و فرو رفتن گرد و خاک غلیظ در گلو و اماله کردن و نزدیکی و بی هوش شدن و ...
اگر با نگاه خاصی بخواهیم این دستورات را دسته بندی کنیم می بینیم که این خودداری ها ترکیبی از کارهای نفسانی و شهوانی، تفریحی، درمانی و گفتاری است.
این تحریم باعث می شود یک مسلمان قدرت خود نگه داری در ابعاد گوناگونی را پیدا کند؛ هم در جلو گیری از شهوت جنسی؛ و هم در مورد شهوت طعام و تمرین تشنه و گرسنه ماندن ارادی و عمدی و کنترل زبان و گفتار و کنترل خواب و بیداری به خاطر سحری و افطاری و همزمان سازی زندگی انسانی خود با طلوع و غروب شرعی نور آسمان و گردش زمین و غیره قدرت ارادی بیشتری پیدا کند.
تکرار ماه رمضان در هر سال این خصلت خود نگه داری یا تقوای چند بعدی ویژه را در دل فرهنگ اسلامی و در طبیعت روح و جان مسلمانان نهادینه می کند.
که هیچ مکتب عرفانی و تربیتی و ریاضتی تا به حال نتوانسته است در دل پیروانش فرهنگی به این سطح ایجاد کند، تازه اسلام روزه را دارای مراتب دانسته و راه تکمیل آن را برای افراد خاص باز گذاشته است و نقشه دقیق ریاضت شرعی و عرفانی و درمانی و اقتصادی را ترسیم کرده است آن را به همه زمانهای دیگر مثل سه ماه رجب و شعبان و رمضان و سه روز در ماه یا روزه دهر که - جز چند روزِ حرام و ایام مسافرتی است - سرایت داده است.
از نظر طول و عرض این روزه را نیز گسترش داده است، از نظر اعمال و ابعاد خود نگه داری نیز آن را دارای مراتب تشکیکی دانسته و روزه را به روزه عام و خاص و خاص الخاص تقسیم کرده است که البته این تقسیم کردن و مرتبه دادن با عبارات گوناگون در روایات صورت گرفته است.
در روزه عام فرد از همان کارهائی که روزه را باطل می کند خود را نگه می دارد و در روزه خاص انسان خود را از هر گناه اعضا و جوارح مثل گناهان چشم و گوش و دست و غیره حفظ می کند و در روزه خاص الخاص ، قلب خود را از غیر خدا حفظ می کند و همه کارها و افکارش خدائی است.
این ظرفیتِ ایجاد یک پایگاه اولیه ثابت در دل فرهنگ، به عنوان واجب شرعی برای همه پیروان آنهم در عین انعطاف پذیری کامل آمیخته با اقتدار است که برای افراد معذور اجازه ترک روزه را داده است.
اسلام یک حکم واجب را به عنوان پایگاه اولیه در دل فرهنگ مثل روزه ایجاد کرده است و بعد آن را از نظر طول و عرض و عمق گسترش بخشیده است از نظر زمان به همه ماهها گسترش داده و روزه ماه رجب و شعبان و ایام البیض و خیلی روزهای دیگر را مستحب و روزه دهر را هم اجازه داده است.
از نظر اخلاقی خیلی از اخلاقیات را به روزه گره زده است مثل افطاری دادن و مهمان داری و اطعام طعام و انفاق و یاد خدا و قرآن خواندن در ماه مبارک و حفظ زبان از غیبت و تهمت و خیلی کارهای دیگر.
این ظرفیت توسعه پذیری روزه ابعادی دارد که روزه ماه رمضان خیلی از ابعاد زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد که یکی از آنها ابعاد اقتصادی است.
گوشه هائی از این خطبه را نقل می کنیم تا برداشت های خود را از منبع غنی و کلام صاحب شریعت در این نوشتار به این خطبه مستند کنیم:
على بن ابى طالب گوید: رسول خدا «ص» یک روز این خطبه را براى ما خواند:
آی مردم ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش بشما رو کرده است، ....
از خدا بخواهید با نیات درست و دلهاى پاک که شما را براى روزه در آن و خواندن قرآن موفق دارد بدبخت آنکه از آمرزش خدا در این ماه محروم گردد،
بگرسنگى و تشنگى خود در آن گرسنگى و تشنگى روز قیامت را یاد کنید و بر فقراء و مساکین خود صدقه دهید و بزرگان خود را احترام کنید و خردان را ترحم کنید و صله رحم کنید و زبانها نگهدارید و از آنچه خدا دیدنش را حلال نکرده چشم بپوشید و آنچه را از شنیدنش حلال نکرده گوش ببندید و بر یتیمان مردم مهر ورزید تا بر یتیمان شما مهر ورزند و بخدا از گناهان خود توبه کنید ...
ای مردم هر کدام شما یک روزه دار را افطار دهد در این ماه نزد خدا ثواب آزاد کردن بندهاى دارد و گناهان گذشتهاش آمرزیده گردد عرض شد یا رسول اللَّه همه ماها بر آن توانائى نداریم، فرمود از خدا بپرهیزید گرچه با نیمه خرمائى باشد و گرچه بشربتى آب باشد ای مردم هر که در این ماه خوشخلقى کند جواز صراط او باشد در روزى که همه قدمها بلغزد هر که در آن تخفیف دهد بر مملوکان خود خدا حسابش را تخفیف دهد و هر که شر خود را باز دارد خدا خشم خود را از او باز دارد روزى که ملاقاتش کند و هر که در آن یتیمى را گرامى دارد خدا روز ملاقاتش او را گرامى دارد و هر که در آن صله رحم کند روز ملاقات با او صله نماید برحمت خود و هر که قطع رحم کند خدا در روز ملاقاتش رحمت خود از او ببرد.[10]
اکنون به ابعاد اقتصادی ماه مبارک رمضان می پردازیم که معارف را اهل بیت به آن گره زده اند:
- عادت و فرهنگ نهادینه شده ریاضت کشی جمعی
اولین سرمایه ماه مبارک رمضان برای ریاضت اقتصادی، یک عادت و فرهنگ نهادینه شده تاریخی است.
که می توان با تقلید و الگوگیری یا گره زدن ریاضت هائی خاص به آن و شعبه ها و شاخه های فرعی آن مثل روزه ماه رجب و شعبان ریاضت اقتصادی و یا مقاومت اقتصادی را بر این فرهنگ بار کرد و با راحتی با این فرهنگ آشتی داد، این فرهنگ ظرفیت تاریخی و فرهنگی عمیقی دارد که اندیشمندان باید با تفکر عمیق در آن، آن را کشف کرده و از آن در این دوران استفاد کنند.
- اتفاقات تاریخی - مذهبی ماه مبارک رمضان و مدیریت اهل بیت (ع)
در تاریخ اتفاقاتی نظامی و اقتصادی رخ داده که پیامبر ص و اهل بیت (ع) آن را در ماه رمضان به نیکوئی مدیریت کرده اند که می تواند الگو و نقشه راهی برای مدیریت بحرانهای گوناگون – از جمله بحرانهای اقتصادی- باشد.
مثل اتفاق کندن خندق در اطراف مدینه در ایام ماه مبارک رمضان. در این حادثه پیامبر اکرم ص از شدت گرسنگی بر شکم خود سنگ می بست اما دست از مقاومت نظامی بر نمی داشت و این فرهنگ را در دل مسلمانان با الگو دهی خود نهادینه کرد.
خود در صف مقدم تلاش و مقاومت نظامی و صرفه جوئی اقتصادی و ایثار گری حضور داشت.
على بن ابراهیم گفته است چون روز دوم شد بامدادان براى کندن خندق رفتند و رسول خدا (ص) در مسجد فتح نشسته بود در این میان که مهاجران مشغول کندن بودند کوهى جلو آنها پدید شد که تیشه در آن کارگر نمیشد و جابر بن عبد اللَّه انصارى را نزد رسول خدا (ص) فرستادند تا به او گزارش دهد.
جابر گوید من به مسجد رفتم و رسول خدا (ص) به پشت خوابیده بود و عباى خود را بالش ساخته و سنگى به شکم خود بسته بود گفتم یا رسول اللَّه کوهى جلو ما درآمده است که تبرها در آن کار نمیکند شتابان برخاست و آمد سر کار و ظرفى آب خواست و روى و دو ذراع خود را شست و بر سر و دو پاى خود مسح کرد و سپس از آن نوشید و آن را در دهان گردانید و بر آن سنگش ریخت و کلنگى برگرفت و بر آن سنگ زد و از آن برقى جهید که در تابش آن کاخهاى روم را دیدیم دوباره زد و برقى دیگر جهید که در تابش آن کاخهاى مدائن را دیدیم و بار سوم زد و در تابش آن کاخهاى یمن را دیدیم و رسول خدا (ص) فرمود آگاه باشید که بزودى این کشورها که برق تبر بر آنها جهید بروى شما فتح میشوند و سپس آن کوه سنگ بمانند ریگ براى ما هموار و آسان شد.[11]
امام رضا (ع)- از پدرانش نقل کرده است که حضرت علی (ع) فرمود: در کندن خندق با پیامبر بودم، پس فاطمه آمد و پاره نانى با خود داشت و آن را به پیامبر داد. پیامبر گفت: «این چیست؟» گفت: «نانى است که براى حسن و حسین می پختم و پاره اى از آن را براى شما آوردم». پیامبر (ص) گفت: «نخستین خوراکى است که از سه روز به این طرف وارد دهان پدرت می شود».[12]
شعب ابی طالب و مقاومت شدید و سه ساله مسلمانان در مقابل تحریم های اقتصادی و گرسنگی شدید و عبور از این بحران با قدرت همدلی و ایمان عمیق می توان الگوی مناسبی برای ایجاد فرهنگ برای مقاومت اقتصادی در بحرانها باشد.
«کفار قریش قبیله بنى هاشم را از خانه هایشان خارج کردند تا اینکه در شعب أبی طالب علیه السّلام وارد شدند و پاسبان هائى را بر آنان گماشتند، بنى هاشم در مدت سه سال با این زجر و شکنجه در آنجا بسر بردند. پس از آن خداى توانا موریانه را (براى خوردن) آن نامه فرستاد. حدیث موریانه و جریان آن همان است که راویه ها (در جاى خود) روایت کرده اند».[13]
- مصرف کم به خاطر روزه داری و تغییرات اقتصادی و اجتماعی آن
اگر به آمارهای خرید و مصرف ماه رمضان توجه کنیم میزان مصرف بعضی مواد غذائی به خاطر روزه داری کم می شود چون یک وعده اصلی غذا یعنی نهار کم می شود و دیگر وعده های غیر رسمی و میان غذا و تنقلات و صرف میوه و محصولات دیگر و نوشیدنی ها مثل نوشابه کم می شود و اگر همه مردم روزه بگیرند تاثیر اقتصادی روزه بسیار محسوس تر خواهد بود.
البته تغییر کاملا مشهود در تعاملات اقتصادی و گردش بازار در ماه مبارک رمضان بسیار معلوم است.
غذاخوری ها و فست فود ها و آبمیوه و بستنی فروشی های درون شهر تقریبا در طول روز تعطیل می شود مغازها موقع افطار معمولا بسته می شود و دم افطار خیابانها و کوچه ها از جمعیت خالی می شود و مساجد از سایر ایام سال پر رونق تر می شود و نظام اقتصاد شهری با ماه رمضان تغییر اساسی پیدا می کند و این اتفاق نشان می دهد که ماه رمضان با تغییر محدودی که در روش خورد و خوراک و زمان خواب و بیداری ایجاد می کند تغییرات بسیار گسترده ای را در ترافیک شهری، کم شدن میزان جرم، کم شدن مصرف مواد غذائی ، تغییر سبد خرید، باز و بسته شدن مغازه ها و سایر ابعاد گوناگون اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی ایجاد می کند.
با مطالعه علمی و آماری در این میزان تاثیر گذاری ماه رمضان[14] می توان به ارتباط نحوه تغذیه عمومی و اقتصاد و سلامت مردم پی برد و با این کار می توان برنامه های کارآمد و کاربردی برای ریاضت اقتصادی و اقتصاد مقاومتی طرح ریزی کرد.
[1] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 110.
[2] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 63.
[3] . تاج العروس من جواهر القاموس، ج17، ص: 594.
[4] .التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج9، ص: 341.
[5] . قاموس قرآن، ج3، ص: 123.
[6] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 443.
[7] .26 توبه.
[8] . الکافی (ط - الإسلامیة)، ج4، ص: 66.
[9] . دخان 3.
[10] الأمالی للصدوق ترجمه کمرهاى، ص: 95.
[11] . الروضة من الکافی یا گلستان آل محمد / ترجمه کمرهاى، ج2، ص: 26.
[12] .الحیاة / ترجمه احمد آرام، ج2، ص: 353.
[13] . ترجمه إثبات الوصیة، ص: 213.
[14] . لطفا اگر در این مورد در این اینترنت آماری پیدا کردید اضافه کنید من دسترسی کافی ندارم.
انتهای پیام/
واژه شناسی
ابتدا لازم است واژگان را معنی کنیم؛
اقتصاد
یعنی میانه روی؛
واژه اقْتَصَدَ فی الأمر: یعنی در آن کار میانه روى کرد. این واژه ضد (افْرَطَ) است،- قصد فى النَّفَقَة: در مخارج زندگى میانه روى کرد،- قصد فى امْرِه: در کار خود استوار شد.[1]
در اصطلاح امروز به کارهای مادی و پولی و معیشتی اقتصاد گفته می شود.
مقاومت
از ماده قوم
اسْتَقَامَ: استوار شد. «استقَامَ لهُ الأمرُ»: آن کار براى او استوار و مناسب شد. این تعبیر در زبان متداول رایج است.[2]
و اسْتَقامَ الأَمْرُ: اعْتَدَلَ.[3] کار مستقیم شد یعنی معتدل شد.
و القوام: ما یقیم الإنسان من القوت[4]. قوام به غذا و قوتی که انسان را زنده و پابرجا نگه می دارد گفته می شود.
استقامت معادل ، صبر، حلم، پایداری و صبر است.
رمضان
«رمضان: نام ماه نهم از ماه هاى عربى و ماه روزه اسلامى است و آن ماه نزول قرآن است «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ ...» بقره: 185.
در مجمع البیان گفته: رمضان از رمض به معنى شدت تابش آفتاب بر خاک است علت این تسمیه آنست که عرب ماه ها را با زمانى که در آن واقع شوند نام گذارى کرده اند رمضان در زمان شدت گرما بود و جمع آنرا رمضانات گفته اند و گفته شده رمضان از نامهاى خداوند است.
جوهرى و فیروزآبادى نیز علت تسمیه را مثل مجمع گفته اند و گویند:
آنگاه که نام هاى ماهها را از لغت قدیم نقل کردند با زمانی که ماه ها در آن واقع شدند نام گذارى کردند . رمضان در کلام اللّه مجید فقط یک دفعه آمده است».[5]
رَمِض- رَمَضاً النهارُ: گرماى روز سخت شد، الرَّمَض- مص، گرماى سخت تابستان، باران قبل از فصل پاییز که بر روى زمین گرم فرود آید.
الرَّمْضَاء- سختى گرما، زمینى که از سختى تابش خورشید بسیار گرم شده باشد.
رَمَضَانُ- ماه نهم از سال قمرى است که میان ماه شعبان و شوال است تعداد روزهاى این ماه معمولًا (30) روز است و مسلمانان در این ماه روزه مىگیرند.[6]
رمضان ماه خداست چون خداوند از همه چیز بهترین را به خود نسبت داده است و از میان ماهها ماه رمضان را به خود نسبت داده است.
علت تکریم و روزه ماه رمضان، وجود شب قدر، و علت عظمت شب قدر نزول قرآن است:
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: {إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِی کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَق السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ[7]} فَغُرَّةُ الشُّهُورِ شَهْرُ اللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَلْبُ شَهْرِ رَمَضَانَ لَیْلَةُ الْقَدْرِ وَ نَزَلَ الْقُرْآنُ فِی أَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَاسْتَقْبِلِ الشَّهْرَ بِالْقُرْآنِ.[8]
خداوند می فرماید: تعداد ماهها در نزد خداوند دوازده ماه است از روزی که که خداوند آسمانها و زمین را آفریده است.
امام صادق (ع) در تفسیر این آیه فرمودند: که پیشانی و بهترین ماهها رمضان است و قلب رمضان شب قدر است و قرآن در شب اول آن نازل شده است.
پس ماه را با قرآن استقبال کن.
البته با توجه به آیه شریفه « انا انزلناه فی لیله مبارکه انا کنا منزلین[9]» نزول قرآن در شب قدر قطعی است.
پس به خاطر قرآن و شب قدر باید ماه مبارک رمضان را روزه بگیریم.
در ماه رمضان یک روزه دار باید از کارهائی که روزه را باطل می کند خودداری کند مثل؛ خوردن و آشامیدن و دروغ بستن عمدی به خدا و ائمه (ع) و سر فرو بردن در آب و استفراغ عمدی و فرو رفتن گرد و خاک غلیظ در گلو و اماله کردن و نزدیکی و بی هوش شدن و ...
اگر با نگاه خاصی بخواهیم این دستورات را دسته بندی کنیم می بینیم که این خودداری ها ترکیبی از کارهای نفسانی و شهوانی، تفریحی، درمانی و گفتاری است.
این تحریم باعث می شود یک مسلمان قدرت خود نگه داری در ابعاد گوناگونی را پیدا کند؛ هم در جلو گیری از شهوت جنسی؛ و هم در مورد شهوت طعام و تمرین تشنه و گرسنه ماندن ارادی و عمدی و کنترل زبان و گفتار و کنترل خواب و بیداری به خاطر سحری و افطاری و همزمان سازی زندگی انسانی خود با طلوع و غروب شرعی نور آسمان و گردش زمین و غیره قدرت ارادی بیشتری پیدا کند.
تکرار ماه رمضان در هر سال این خصلت خود نگه داری یا تقوای چند بعدی ویژه را در دل فرهنگ اسلامی و در طبیعت روح و جان مسلمانان نهادینه می کند.
که هیچ مکتب عرفانی و تربیتی و ریاضتی تا به حال نتوانسته است در دل پیروانش فرهنگی به این سطح ایجاد کند، تازه اسلام روزه را دارای مراتب دانسته و راه تکمیل آن را برای افراد خاص باز گذاشته است و نقشه دقیق ریاضت شرعی و عرفانی و درمانی و اقتصادی را ترسیم کرده است آن را به همه زمانهای دیگر مثل سه ماه رجب و شعبان و رمضان و سه روز در ماه یا روزه دهر که - جز چند روزِ حرام و ایام مسافرتی است - سرایت داده است.
از نظر طول و عرض این روزه را نیز گسترش داده است، از نظر اعمال و ابعاد خود نگه داری نیز آن را دارای مراتب تشکیکی دانسته و روزه را به روزه عام و خاص و خاص الخاص تقسیم کرده است که البته این تقسیم کردن و مرتبه دادن با عبارات گوناگون در روایات صورت گرفته است.
در روزه عام فرد از همان کارهائی که روزه را باطل می کند خود را نگه می دارد و در روزه خاص انسان خود را از هر گناه اعضا و جوارح مثل گناهان چشم و گوش و دست و غیره حفظ می کند و در روزه خاص الخاص ، قلب خود را از غیر خدا حفظ می کند و همه کارها و افکارش خدائی است.
این ظرفیتِ ایجاد یک پایگاه اولیه ثابت در دل فرهنگ، به عنوان واجب شرعی برای همه پیروان آنهم در عین انعطاف پذیری کامل آمیخته با اقتدار است که برای افراد معذور اجازه ترک روزه را داده است.
اسلام یک حکم واجب را به عنوان پایگاه اولیه در دل فرهنگ مثل روزه ایجاد کرده است و بعد آن را از نظر طول و عرض و عمق گسترش بخشیده است از نظر زمان به همه ماهها گسترش داده و روزه ماه رجب و شعبان و ایام البیض و خیلی روزهای دیگر را مستحب و روزه دهر را هم اجازه داده است.
از نظر اخلاقی خیلی از اخلاقیات را به روزه گره زده است مثل افطاری دادن و مهمان داری و اطعام طعام و انفاق و یاد خدا و قرآن خواندن در ماه مبارک و حفظ زبان از غیبت و تهمت و خیلی کارهای دیگر.
این ظرفیت توسعه پذیری روزه ابعادی دارد که روزه ماه رمضان خیلی از ابعاد زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد که یکی از آنها ابعاد اقتصادی است.
گوشه هائی از این خطبه را نقل می کنیم تا برداشت های خود را از منبع غنی و کلام صاحب شریعت در این نوشتار به این خطبه مستند کنیم:
على بن ابى طالب گوید: رسول خدا «ص» یک روز این خطبه را براى ما خواند:
آی مردم ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش بشما رو کرده است، ....
از خدا بخواهید با نیات درست و دلهاى پاک که شما را براى روزه در آن و خواندن قرآن موفق دارد بدبخت آنکه از آمرزش خدا در این ماه محروم گردد،
بگرسنگى و تشنگى خود در آن گرسنگى و تشنگى روز قیامت را یاد کنید و بر فقراء و مساکین خود صدقه دهید و بزرگان خود را احترام کنید و خردان را ترحم کنید و صله رحم کنید و زبانها نگهدارید و از آنچه خدا دیدنش را حلال نکرده چشم بپوشید و آنچه را از شنیدنش حلال نکرده گوش ببندید و بر یتیمان مردم مهر ورزید تا بر یتیمان شما مهر ورزند و بخدا از گناهان خود توبه کنید ...
ای مردم هر کدام شما یک روزه دار را افطار دهد در این ماه نزد خدا ثواب آزاد کردن بندهاى دارد و گناهان گذشتهاش آمرزیده گردد عرض شد یا رسول اللَّه همه ماها بر آن توانائى نداریم، فرمود از خدا بپرهیزید گرچه با نیمه خرمائى باشد و گرچه بشربتى آب باشد ای مردم هر که در این ماه خوشخلقى کند جواز صراط او باشد در روزى که همه قدمها بلغزد هر که در آن تخفیف دهد بر مملوکان خود خدا حسابش را تخفیف دهد و هر که شر خود را باز دارد خدا خشم خود را از او باز دارد روزى که ملاقاتش کند و هر که در آن یتیمى را گرامى دارد خدا روز ملاقاتش او را گرامى دارد و هر که در آن صله رحم کند روز ملاقات با او صله نماید برحمت خود و هر که قطع رحم کند خدا در روز ملاقاتش رحمت خود از او ببرد.[10]
اکنون به ابعاد اقتصادی ماه مبارک رمضان می پردازیم که معارف را اهل بیت به آن گره زده اند:
- عادت و فرهنگ نهادینه شده ریاضت کشی جمعی
اولین سرمایه ماه مبارک رمضان برای ریاضت اقتصادی، یک عادت و فرهنگ نهادینه شده تاریخی است.
که می توان با تقلید و الگوگیری یا گره زدن ریاضت هائی خاص به آن و شعبه ها و شاخه های فرعی آن مثل روزه ماه رجب و شعبان ریاضت اقتصادی و یا مقاومت اقتصادی را بر این فرهنگ بار کرد و با راحتی با این فرهنگ آشتی داد، این فرهنگ ظرفیت تاریخی و فرهنگی عمیقی دارد که اندیشمندان باید با تفکر عمیق در آن، آن را کشف کرده و از آن در این دوران استفاد کنند.
- اتفاقات تاریخی - مذهبی ماه مبارک رمضان و مدیریت اهل بیت (ع)
در تاریخ اتفاقاتی نظامی و اقتصادی رخ داده که پیامبر ص و اهل بیت (ع) آن را در ماه رمضان به نیکوئی مدیریت کرده اند که می تواند الگو و نقشه راهی برای مدیریت بحرانهای گوناگون – از جمله بحرانهای اقتصادی- باشد.
مثل اتفاق کندن خندق در اطراف مدینه در ایام ماه مبارک رمضان. در این حادثه پیامبر اکرم ص از شدت گرسنگی بر شکم خود سنگ می بست اما دست از مقاومت نظامی بر نمی داشت و این فرهنگ را در دل مسلمانان با الگو دهی خود نهادینه کرد.
خود در صف مقدم تلاش و مقاومت نظامی و صرفه جوئی اقتصادی و ایثار گری حضور داشت.
على بن ابراهیم گفته است چون روز دوم شد بامدادان براى کندن خندق رفتند و رسول خدا (ص) در مسجد فتح نشسته بود در این میان که مهاجران مشغول کندن بودند کوهى جلو آنها پدید شد که تیشه در آن کارگر نمیشد و جابر بن عبد اللَّه انصارى را نزد رسول خدا (ص) فرستادند تا به او گزارش دهد.
جابر گوید من به مسجد رفتم و رسول خدا (ص) به پشت خوابیده بود و عباى خود را بالش ساخته و سنگى به شکم خود بسته بود گفتم یا رسول اللَّه کوهى جلو ما درآمده است که تبرها در آن کار نمیکند شتابان برخاست و آمد سر کار و ظرفى آب خواست و روى و دو ذراع خود را شست و بر سر و دو پاى خود مسح کرد و سپس از آن نوشید و آن را در دهان گردانید و بر آن سنگش ریخت و کلنگى برگرفت و بر آن سنگ زد و از آن برقى جهید که در تابش آن کاخهاى روم را دیدیم دوباره زد و برقى دیگر جهید که در تابش آن کاخهاى مدائن را دیدیم و بار سوم زد و در تابش آن کاخهاى یمن را دیدیم و رسول خدا (ص) فرمود آگاه باشید که بزودى این کشورها که برق تبر بر آنها جهید بروى شما فتح میشوند و سپس آن کوه سنگ بمانند ریگ براى ما هموار و آسان شد.[11]
امام رضا (ع)- از پدرانش نقل کرده است که حضرت علی (ع) فرمود: در کندن خندق با پیامبر بودم، پس فاطمه آمد و پاره نانى با خود داشت و آن را به پیامبر داد. پیامبر گفت: «این چیست؟» گفت: «نانى است که براى حسن و حسین می پختم و پاره اى از آن را براى شما آوردم». پیامبر (ص) گفت: «نخستین خوراکى است که از سه روز به این طرف وارد دهان پدرت می شود».[12]
شعب ابی طالب و مقاومت شدید و سه ساله مسلمانان در مقابل تحریم های اقتصادی و گرسنگی شدید و عبور از این بحران با قدرت همدلی و ایمان عمیق می توان الگوی مناسبی برای ایجاد فرهنگ برای مقاومت اقتصادی در بحرانها باشد.
«کفار قریش قبیله بنى هاشم را از خانه هایشان خارج کردند تا اینکه در شعب أبی طالب علیه السّلام وارد شدند و پاسبان هائى را بر آنان گماشتند، بنى هاشم در مدت سه سال با این زجر و شکنجه در آنجا بسر بردند. پس از آن خداى توانا موریانه را (براى خوردن) آن نامه فرستاد. حدیث موریانه و جریان آن همان است که راویه ها (در جاى خود) روایت کرده اند».[13]
- مصرف کم به خاطر روزه داری و تغییرات اقتصادی و اجتماعی آن
اگر به آمارهای خرید و مصرف ماه رمضان توجه کنیم میزان مصرف بعضی مواد غذائی به خاطر روزه داری کم می شود چون یک وعده اصلی غذا یعنی نهار کم می شود و دیگر وعده های غیر رسمی و میان غذا و تنقلات و صرف میوه و محصولات دیگر و نوشیدنی ها مثل نوشابه کم می شود و اگر همه مردم روزه بگیرند تاثیر اقتصادی روزه بسیار محسوس تر خواهد بود.
البته تغییر کاملا مشهود در تعاملات اقتصادی و گردش بازار در ماه مبارک رمضان بسیار معلوم است.
غذاخوری ها و فست فود ها و آبمیوه و بستنی فروشی های درون شهر تقریبا در طول روز تعطیل می شود مغازها موقع افطار معمولا بسته می شود و دم افطار خیابانها و کوچه ها از جمعیت خالی می شود و مساجد از سایر ایام سال پر رونق تر می شود و نظام اقتصاد شهری با ماه رمضان تغییر اساسی پیدا می کند و این اتفاق نشان می دهد که ماه رمضان با تغییر محدودی که در روش خورد و خوراک و زمان خواب و بیداری ایجاد می کند تغییرات بسیار گسترده ای را در ترافیک شهری، کم شدن میزان جرم، کم شدن مصرف مواد غذائی ، تغییر سبد خرید، باز و بسته شدن مغازه ها و سایر ابعاد گوناگون اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی ایجاد می کند.
با مطالعه علمی و آماری در این میزان تاثیر گذاری ماه رمضان[14] می توان به ارتباط نحوه تغذیه عمومی و اقتصاد و سلامت مردم پی برد و با این کار می توان برنامه های کارآمد و کاربردی برای ریاضت اقتصادی و اقتصاد مقاومتی طرح ریزی کرد.
[1] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 110.
[2] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 63.
[3] . تاج العروس من جواهر القاموس، ج17، ص: 594.
[4] .التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج9، ص: 341.
[5] . قاموس قرآن، ج3، ص: 123.
[6] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 443.
[7] .26 توبه.
[8] . الکافی (ط - الإسلامیة)، ج4، ص: 66.
[9] . دخان 3.
[10] الأمالی للصدوق ترجمه کمرهاى، ص: 95.
[11] . الروضة من الکافی یا گلستان آل محمد / ترجمه کمرهاى، ج2، ص: 26.
[12] .الحیاة / ترجمه احمد آرام، ج2، ص: 353.
[13] . ترجمه إثبات الوصیة، ص: 213.
[14] . لطفا اگر در این مورد در این اینترنت آماری پیدا کردید اضافه کنید من دسترسی کافی ندارم.
انتهای پیام/
واژه شناسی
, واژه شناسی,ابتدا لازم است واژگان را معنی کنیم؛
,اقتصاد
, اقتصاد,یعنی میانه روی؛
,واژه اقْتَصَدَ فی الأمر: یعنی در آن کار میانه روى کرد. این واژه ضد (افْرَطَ) است،- قصد فى النَّفَقَة: در مخارج زندگى میانه روى کرد،- قصد فى امْرِه: در کار خود استوار شد.[1]
, [1],در اصطلاح امروز به کارهای مادی و پولی و معیشتی اقتصاد گفته می شود.
,مقاومت
, مقاومت,از ماده قوم
,اسْتَقَامَ: استوار شد. «استقَامَ لهُ الأمرُ»: آن کار براى او استوار و مناسب شد. این تعبیر در زبان متداول رایج است.[2]
, [2],و اسْتَقامَ الأَمْرُ: اعْتَدَلَ.[3] کار مستقیم شد یعنی معتدل شد.
, [3],و القوام: ما یقیم الإنسان من القوت[4]. قوام به غذا و قوتی که انسان را زنده و پابرجا نگه می دارد گفته می شود.
, [4],استقامت معادل ، صبر، حلم، پایداری و صبر است.
, ., .,رمضان
, رمضان,«رمضان: نام ماه نهم از ماه هاى عربى و ماه روزه اسلامى است و آن ماه نزول قرآن است «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ ...» بقره: 185.
,در مجمع البیان گفته: رمضان از رمض به معنى شدت تابش آفتاب بر خاک است علت این تسمیه آنست که عرب ماه ها را با زمانى که در آن واقع شوند نام گذارى کرده اند رمضان در زمان شدت گرما بود و جمع آنرا رمضانات گفته اند و گفته شده رمضان از نامهاى خداوند است.
,جوهرى و فیروزآبادى نیز علت تسمیه را مثل مجمع گفته اند و گویند:
,آنگاه که نام هاى ماهها را از لغت قدیم نقل کردند با زمانی که ماه ها در آن واقع شدند نام گذارى کردند . رمضان در کلام اللّه مجید فقط یک دفعه آمده است».[5]
, [5],رَمِض- رَمَضاً النهارُ: گرماى روز سخت شد، الرَّمَض- مص، گرماى سخت تابستان، باران قبل از فصل پاییز که بر روى زمین گرم فرود آید.
,الرَّمْضَاء- سختى گرما، زمینى که از سختى تابش خورشید بسیار گرم شده باشد.
,رَمَضَانُ- ماه نهم از سال قمرى است که میان ماه شعبان و شوال است تعداد روزهاى این ماه معمولًا (30) روز است و مسلمانان در این ماه روزه مىگیرند.[6]
, [6],رمضان ماه خداست چون خداوند از همه چیز بهترین را به خود نسبت داده است و از میان ماهها ماه رمضان را به خود نسبت داده است.
,علت تکریم و روزه ماه رمضان، وجود شب قدر، و علت عظمت شب قدر نزول قرآن است:
,عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: {إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِی کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَق السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ[7]} فَغُرَّةُ الشُّهُورِ شَهْرُ اللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَلْبُ شَهْرِ رَمَضَانَ لَیْلَةُ الْقَدْرِ وَ نَزَلَ الْقُرْآنُ فِی أَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَاسْتَقْبِلِ الشَّهْرَ بِالْقُرْآنِ.[8]
, [7], [8],خداوند می فرماید: تعداد ماهها در نزد خداوند دوازده ماه است از روزی که که خداوند آسمانها و زمین را آفریده است.
,امام صادق (ع) در تفسیر این آیه فرمودند: که پیشانی و بهترین ماهها رمضان است و قلب رمضان شب قدر است و قرآن در شب اول آن نازل شده است.
,پس ماه را با قرآن استقبال کن.
,البته با توجه به آیه شریفه « انا انزلناه فی لیله مبارکه انا کنا منزلین[9]» نزول قرآن در شب قدر قطعی است.
, [9],پس به خاطر قرآن و شب قدر باید ماه مبارک رمضان را روزه بگیریم.
,در ماه رمضان یک روزه دار باید از کارهائی که روزه را باطل می کند خودداری کند مثل؛ خوردن و آشامیدن و دروغ بستن عمدی به خدا و ائمه (ع) و سر فرو بردن در آب و استفراغ عمدی و فرو رفتن گرد و خاک غلیظ در گلو و اماله کردن و نزدیکی و بی هوش شدن و ...
,اگر با نگاه خاصی بخواهیم این دستورات را دسته بندی کنیم می بینیم که این خودداری ها ترکیبی از کارهای نفسانی و شهوانی، تفریحی، درمانی و گفتاری است.
,این تحریم باعث می شود یک مسلمان قدرت خود نگه داری در ابعاد گوناگونی را پیدا کند؛ هم در جلو گیری از شهوت جنسی؛ و هم در مورد شهوت طعام و تمرین تشنه و گرسنه ماندن ارادی و عمدی و کنترل زبان و گفتار و کنترل خواب و بیداری به خاطر سحری و افطاری و همزمان سازی زندگی انسانی خود با طلوع و غروب شرعی نور آسمان و گردش زمین و غیره قدرت ارادی بیشتری پیدا کند.
,تکرار ماه رمضان در هر سال این خصلت خود نگه داری یا تقوای چند بعدی ویژه را در دل فرهنگ اسلامی و در طبیعت روح و جان مسلمانان نهادینه می کند.
,که هیچ مکتب عرفانی و تربیتی و ریاضتی تا به حال نتوانسته است در دل پیروانش فرهنگی به این سطح ایجاد کند، تازه اسلام روزه را دارای مراتب دانسته و راه تکمیل آن را برای افراد خاص باز گذاشته است و نقشه دقیق ریاضت شرعی و عرفانی و درمانی و اقتصادی را ترسیم کرده است آن را به همه زمانهای دیگر مثل سه ماه رجب و شعبان و رمضان و سه روز در ماه یا روزه دهر که - جز چند روزِ حرام و ایام مسافرتی است - سرایت داده است.
,از نظر طول و عرض این روزه را نیز گسترش داده است، از نظر اعمال و ابعاد خود نگه داری نیز آن را دارای مراتب تشکیکی دانسته و روزه را به روزه عام و خاص و خاص الخاص تقسیم کرده است که البته این تقسیم کردن و مرتبه دادن با عبارات گوناگون در روایات صورت گرفته است.
,در روزه عام فرد از همان کارهائی که روزه را باطل می کند خود را نگه می دارد و در روزه خاص انسان خود را از هر گناه اعضا و جوارح مثل گناهان چشم و گوش و دست و غیره حفظ می کند و در روزه خاص الخاص ، قلب خود را از غیر خدا حفظ می کند و همه کارها و افکارش خدائی است.
,این ظرفیتِ ایجاد یک پایگاه اولیه ثابت در دل فرهنگ، به عنوان واجب شرعی برای همه پیروان آنهم در عین انعطاف پذیری کامل آمیخته با اقتدار است که برای افراد معذور اجازه ترک روزه را داده است.
,اسلام یک حکم واجب را به عنوان پایگاه اولیه در دل فرهنگ مثل روزه ایجاد کرده است و بعد آن را از نظر طول و عرض و عمق گسترش بخشیده است از نظر زمان به همه ماهها گسترش داده و روزه ماه رجب و شعبان و ایام البیض و خیلی روزهای دیگر را مستحب و روزه دهر را هم اجازه داده است.
,از نظر اخلاقی خیلی از اخلاقیات را به روزه گره زده است مثل افطاری دادن و مهمان داری و اطعام طعام و انفاق و یاد خدا و قرآن خواندن در ماه مبارک و حفظ زبان از غیبت و تهمت و خیلی کارهای دیگر.
,این ظرفیت توسعه پذیری روزه ابعادی دارد که روزه ماه رمضان خیلی از ابعاد زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد که یکی از آنها ابعاد اقتصادی است.
,گوشه هائی از این خطبه را نقل می کنیم تا برداشت های خود را از منبع غنی و کلام صاحب شریعت در این نوشتار به این خطبه مستند کنیم:
,على بن ابى طالب گوید: رسول خدا «ص» یک روز این خطبه را براى ما خواند:
,آی مردم ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش بشما رو کرده است، ....
,از خدا بخواهید با نیات درست و دلهاى پاک که شما را براى روزه در آن و خواندن قرآن موفق دارد بدبخت آنکه از آمرزش خدا در این ماه محروم گردد،
,بگرسنگى و تشنگى خود در آن گرسنگى و تشنگى روز قیامت را یاد کنید و بر فقراء و مساکین خود صدقه دهید و بزرگان خود را احترام کنید و خردان را ترحم کنید و صله رحم کنید و زبانها نگهدارید و از آنچه خدا دیدنش را حلال نکرده چشم بپوشید و آنچه را از شنیدنش حلال نکرده گوش ببندید و بر یتیمان مردم مهر ورزید تا بر یتیمان شما مهر ورزند و بخدا از گناهان خود توبه کنید ...
,ای مردم هر کدام شما یک روزه دار را افطار دهد در این ماه نزد خدا ثواب آزاد کردن بندهاى دارد و گناهان گذشتهاش آمرزیده گردد عرض شد یا رسول اللَّه همه ماها بر آن توانائى نداریم، فرمود از خدا بپرهیزید گرچه با نیمه خرمائى باشد و گرچه بشربتى آب باشد ای مردم هر که در این ماه خوشخلقى کند جواز صراط او باشد در روزى که همه قدمها بلغزد هر که در آن تخفیف دهد بر مملوکان خود خدا حسابش را تخفیف دهد و هر که شر خود را باز دارد خدا خشم خود را از او باز دارد روزى که ملاقاتش کند و هر که در آن یتیمى را گرامى دارد خدا روز ملاقاتش او را گرامى دارد و هر که در آن صله رحم کند روز ملاقات با او صله نماید برحمت خود و هر که قطع رحم کند خدا در روز ملاقاتش رحمت خود از او ببرد.[10]
, [10],اکنون به ابعاد اقتصادی ماه مبارک رمضان می پردازیم که معارف را اهل بیت به آن گره زده اند:
,,
- عادت و فرهنگ نهادینه شده ریاضت کشی جمعی
اولین سرمایه ماه مبارک رمضان برای ریاضت اقتصادی، یک عادت و فرهنگ نهادینه شده تاریخی است.
که می توان با تقلید و الگوگیری یا گره زدن ریاضت هائی خاص به آن و شعبه ها و شاخه های فرعی آن مثل روزه ماه رجب و شعبان ریاضت اقتصادی و یا مقاومت اقتصادی را بر این فرهنگ بار کرد و با راحتی با این فرهنگ آشتی داد، این فرهنگ ظرفیت تاریخی و فرهنگی عمیقی دارد که اندیشمندان باید با تفکر عمیق در آن، آن را کشف کرده و از آن در این دوران استفاد کنند.
- اتفاقات تاریخی - مذهبی ماه مبارک رمضان و مدیریت اهل بیت (ع)
در تاریخ اتفاقاتی نظامی و اقتصادی رخ داده که پیامبر ص و اهل بیت (ع) آن را در ماه رمضان به نیکوئی مدیریت کرده اند که می تواند الگو و نقشه راهی برای مدیریت بحرانهای گوناگون – از جمله بحرانهای اقتصادی- باشد.
مثل اتفاق کندن خندق در اطراف مدینه در ایام ماه مبارک رمضان. در این حادثه پیامبر اکرم ص از شدت گرسنگی بر شکم خود سنگ می بست اما دست از مقاومت نظامی بر نمی داشت و این فرهنگ را در دل مسلمانان با الگو دهی خود نهادینه کرد.
خود در صف مقدم تلاش و مقاومت نظامی و صرفه جوئی اقتصادی و ایثار گری حضور داشت.
على بن ابراهیم گفته است چون روز دوم شد بامدادان براى کندن خندق رفتند و رسول خدا (ص) در مسجد فتح نشسته بود در این میان که مهاجران مشغول کندن بودند کوهى جلو آنها پدید شد که تیشه در آن کارگر نمیشد و جابر بن عبد اللَّه انصارى را نزد رسول خدا (ص) فرستادند تا به او گزارش دهد.
جابر گوید من به مسجد رفتم و رسول خدا (ص) به پشت خوابیده بود و عباى خود را بالش ساخته و سنگى به شکم خود بسته بود گفتم یا رسول اللَّه کوهى جلو ما درآمده است که تبرها در آن کار نمیکند شتابان برخاست و آمد سر کار و ظرفى آب خواست و روى و دو ذراع خود را شست و بر سر و دو پاى خود مسح کرد و سپس از آن نوشید و آن را در دهان گردانید و بر آن سنگش ریخت و کلنگى برگرفت و بر آن سنگ زد و از آن برقى جهید که در تابش آن کاخهاى روم را دیدیم دوباره زد و برقى دیگر جهید که در تابش آن کاخهاى مدائن را دیدیم و بار سوم زد و در تابش آن کاخهاى یمن را دیدیم و رسول خدا (ص) فرمود آگاه باشید که بزودى این کشورها که برق تبر بر آنها جهید بروى شما فتح میشوند و سپس آن کوه سنگ بمانند ریگ براى ما هموار و آسان شد.[11]
امام رضا (ع)- از پدرانش نقل کرده است که حضرت علی (ع) فرمود: در کندن خندق با پیامبر بودم، پس فاطمه آمد و پاره نانى با خود داشت و آن را به پیامبر داد. پیامبر گفت: «این چیست؟» گفت: «نانى است که براى حسن و حسین می پختم و پاره اى از آن را براى شما آوردم». پیامبر (ص) گفت: «نخستین خوراکى است که از سه روز به این طرف وارد دهان پدرت می شود».[12]
شعب ابی طالب و مقاومت شدید و سه ساله مسلمانان در مقابل تحریم های اقتصادی و گرسنگی شدید و عبور از این بحران با قدرت همدلی و ایمان عمیق می توان الگوی مناسبی برای ایجاد فرهنگ برای مقاومت اقتصادی در بحرانها باشد.
«کفار قریش قبیله بنى هاشم را از خانه هایشان خارج کردند تا اینکه در شعب أبی طالب علیه السّلام وارد شدند و پاسبان هائى را بر آنان گماشتند، بنى هاشم در مدت سه سال با این زجر و شکنجه در آنجا بسر بردند. پس از آن خداى توانا موریانه را (براى خوردن) آن نامه فرستاد. حدیث موریانه و جریان آن همان است که راویه ها (در جاى خود) روایت کرده اند».[13]
- مصرف کم به خاطر روزه داری و تغییرات اقتصادی و اجتماعی آن
اگر به آمارهای خرید و مصرف ماه رمضان توجه کنیم میزان مصرف بعضی مواد غذائی به خاطر روزه داری کم می شود چون یک وعده اصلی غذا یعنی نهار کم می شود و دیگر وعده های غیر رسمی و میان غذا و تنقلات و صرف میوه و محصولات دیگر و نوشیدنی ها مثل نوشابه کم می شود و اگر همه مردم روزه بگیرند تاثیر اقتصادی روزه بسیار محسوس تر خواهد بود.
البته تغییر کاملا مشهود در تعاملات اقتصادی و گردش بازار در ماه مبارک رمضان بسیار معلوم است.
غذاخوری ها و فست فود ها و آبمیوه و بستنی فروشی های درون شهر تقریبا در طول روز تعطیل می شود مغازها موقع افطار معمولا بسته می شود و دم افطار خیابانها و کوچه ها از جمعیت خالی می شود و مساجد از سایر ایام سال پر رونق تر می شود و نظام اقتصاد شهری با ماه رمضان تغییر اساسی پیدا می کند و این اتفاق نشان می دهد که ماه رمضان با تغییر محدودی که در روش خورد و خوراک و زمان خواب و بیداری ایجاد می کند تغییرات بسیار گسترده ای را در ترافیک شهری، کم شدن میزان جرم، کم شدن مصرف مواد غذائی ، تغییر سبد خرید، باز و بسته شدن مغازه ها و سایر ابعاد گوناگون اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی ایجاد می کند.
با مطالعه علمی و آماری در این میزان تاثیر گذاری ماه رمضان[14] می توان به ارتباط نحوه تغذیه عمومی و اقتصاد و سلامت مردم پی برد و با این کار می توان برنامه های کارآمد و کاربردی برای ریاضت اقتصادی و اقتصاد مقاومتی طرح ریزی کرد.
- عادت و فرهنگ نهادینه شده ریاضت کشی جمعی
اولین سرمایه ماه مبارک رمضان برای ریاضت اقتصادی، یک عادت و فرهنگ نهادینه شده تاریخی است.
,که می توان با تقلید و الگوگیری یا گره زدن ریاضت هائی خاص به آن و شعبه ها و شاخه های فرعی آن مثل روزه ماه رجب و شعبان ریاضت اقتصادی و یا مقاومت اقتصادی را بر این فرهنگ بار کرد و با راحتی با این فرهنگ آشتی داد، این فرهنگ ظرفیت تاریخی و فرهنگی عمیقی دارد که اندیشمندان باید با تفکر عمیق در آن، آن را کشف کرده و از آن در این دوران استفاد کنند.
,- اتفاقات تاریخی - مذهبی ماه مبارک رمضان و مدیریت اهل بیت (ع)
در تاریخ اتفاقاتی نظامی و اقتصادی رخ داده که پیامبر ص و اهل بیت (ع) آن را در ماه رمضان به نیکوئی مدیریت کرده اند که می تواند الگو و نقشه راهی برای مدیریت بحرانهای گوناگون – از جمله بحرانهای اقتصادی- باشد.
, در تاریخ اتفاقاتی نظامی و اقتصادی رخ داده که پیامبر ص و اهل بیت (ع) آن را در ماه رمضان به نیکوئی مدیریت کرده اند که می تواند الگو و نقشه راهی برای مدیریت بحرانهای گوناگون – از جمله بحرانهای اقتصادی- باشد.,مثل اتفاق کندن خندق در اطراف مدینه در ایام ماه مبارک رمضان. در این حادثه پیامبر اکرم ص از شدت گرسنگی بر شکم خود سنگ می بست اما دست از مقاومت نظامی بر نمی داشت و این فرهنگ را در دل مسلمانان با الگو دهی خود نهادینه کرد.
, مثل اتفاق کندن خندق در اطراف مدینه در ایام ماه مبارک رمضان. در این حادثه پیامبر اکرم ص از شدت گرسنگی بر شکم خود سنگ می بست اما دست از مقاومت نظامی بر نمی داشت و این فرهنگ را در دل مسلمانان با الگو دهی خود نهادینه کرد.,خود در صف مقدم تلاش و مقاومت نظامی و صرفه جوئی اقتصادی و ایثار گری حضور داشت.
, خود در صف مقدم تلاش و مقاومت نظامی و صرفه جوئی اقتصادی و ایثار گری حضور داشت.,على بن ابراهیم گفته است چون روز دوم شد بامدادان براى کندن خندق رفتند و رسول خدا (ص) در مسجد فتح نشسته بود در این میان که مهاجران مشغول کندن بودند کوهى جلو آنها پدید شد که تیشه در آن کارگر نمیشد و جابر بن عبد اللَّه انصارى را نزد رسول خدا (ص) فرستادند تا به او گزارش دهد.
, على بن ابراهیم گفته است چون روز دوم شد بامدادان براى کندن خندق رفتند و رسول خدا (ص) در مسجد فتح نشسته بود در این میان که مهاجران مشغول کندن بودند کوهى جلو آنها پدید شد که تیشه در آن کارگر نمیشد و جابر بن عبد اللَّه انصارى را نزد رسول خدا (ص) فرستادند تا به او گزارش دهد.,جابر گوید من به مسجد رفتم و رسول خدا (ص) به پشت خوابیده بود و عباى خود را بالش ساخته و سنگى به شکم خود بسته بود گفتم یا رسول اللَّه کوهى جلو ما درآمده است که تبرها در آن کار نمیکند شتابان برخاست و آمد سر کار و ظرفى آب خواست و روى و دو ذراع خود را شست و بر سر و دو پاى خود مسح کرد و سپس از آن نوشید و آن را در دهان گردانید و بر آن سنگش ریخت و کلنگى برگرفت و بر آن سنگ زد و از آن برقى جهید که در تابش آن کاخهاى روم را دیدیم دوباره زد و برقى دیگر جهید که در تابش آن کاخهاى مدائن را دیدیم و بار سوم زد و در تابش آن کاخهاى یمن را دیدیم و رسول خدا (ص) فرمود آگاه باشید که بزودى این کشورها که برق تبر بر آنها جهید بروى شما فتح میشوند و سپس آن کوه سنگ بمانند ریگ براى ما هموار و آسان شد.[11]
, جابر گوید من به مسجد رفتم و رسول خدا (ص) به پشت خوابیده بود و عباى خود را بالش ساخته و سنگى به شکم خود بسته بود گفتم یا رسول اللَّه کوهى جلو ما درآمده است که تبرها در آن کار نمیکند شتابان برخاست و آمد سر کار و ظرفى آب خواست و روى و دو ذراع خود را شست و بر سر و دو پاى خود مسح کرد و سپس از آن نوشید و آن را در دهان گردانید و بر آن سنگش ریخت و کلنگى برگرفت و بر آن سنگ زد و از آن برقى جهید که در تابش آن کاخهاى روم را دیدیم دوباره زد و برقى دیگر جهید که در تابش آن کاخهاى مدائن را دیدیم و بار سوم زد و در تابش آن کاخهاى یمن را دیدیم و رسول خدا (ص) فرمود آگاه باشید که بزودى این کشورها که برق تبر بر آنها جهید بروى شما فتح میشوند و سپس آن کوه سنگ بمانند ریگ براى ما هموار و آسان شد.[11], [11],امام رضا (ع)- از پدرانش نقل کرده است که حضرت علی (ع) فرمود: در کندن خندق با پیامبر بودم، پس فاطمه آمد و پاره نانى با خود داشت و آن را به پیامبر داد. پیامبر گفت: «این چیست؟» گفت: «نانى است که براى حسن و حسین می پختم و پاره اى از آن را براى شما آوردم». پیامبر (ص) گفت: «نخستین خوراکى است که از سه روز به این طرف وارد دهان پدرت می شود».[12]
, امام رضا (ع)- از پدرانش نقل کرده است که حضرت علی (ع) فرمود: در کندن خندق با پیامبر بودم، پس فاطمه آمد و پاره نانى با خود داشت و آن را به پیامبر داد. پیامبر گفت: «این چیست؟» گفت: «نانى است که براى حسن و حسین می پختم و پاره اى از آن را براى شما آوردم». پیامبر (ص) گفت: «نخستین خوراکى است که از سه روز به این طرف وارد دهان پدرت می شود».[12], [12],شعب ابی طالب و مقاومت شدید و سه ساله مسلمانان در مقابل تحریم های اقتصادی و گرسنگی شدید و عبور از این بحران با قدرت همدلی و ایمان عمیق می توان الگوی مناسبی برای ایجاد فرهنگ برای مقاومت اقتصادی در بحرانها باشد.
, شعب ابی طالب و مقاومت شدید و سه ساله مسلمانان در مقابل تحریم های اقتصادی و گرسنگی شدید و عبور از این بحران با قدرت همدلی و ایمان عمیق می توان الگوی مناسبی برای ایجاد فرهنگ برای مقاومت اقتصادی در بحرانها باشد.,«کفار قریش قبیله بنى هاشم را از خانه هایشان خارج کردند تا اینکه در شعب أبی طالب علیه السّلام وارد شدند و پاسبان هائى را بر آنان گماشتند، بنى هاشم در مدت سه سال با این زجر و شکنجه در آنجا بسر بردند. پس از آن خداى توانا موریانه را (براى خوردن) آن نامه فرستاد. حدیث موریانه و جریان آن همان است که راویه ها (در جاى خود) روایت کرده اند».[13]
, «کفار قریش قبیله بنى هاشم را از خانه هایشان خارج کردند تا اینکه در شعب أبی طالب علیه السّلام وارد شدند و پاسبان هائى را بر آنان گماشتند، بنى هاشم در مدت سه سال با این زجر و شکنجه در آنجا بسر بردند. پس از آن خداى توانا موریانه را (براى خوردن) آن نامه فرستاد. حدیث موریانه و جریان آن همان است که راویه ها (در جاى خود) روایت کرده اند».[13], [13],- مصرف کم به خاطر روزه داری و تغییرات اقتصادی و اجتماعی آن
اگر به آمارهای خرید و مصرف ماه رمضان توجه کنیم میزان مصرف بعضی مواد غذائی به خاطر روزه داری کم می شود چون یک وعده اصلی غذا یعنی نهار کم می شود و دیگر وعده های غیر رسمی و میان غذا و تنقلات و صرف میوه و محصولات دیگر و نوشیدنی ها مثل نوشابه کم می شود و اگر همه مردم روزه بگیرند تاثیر اقتصادی روزه بسیار محسوس تر خواهد بود.
, اگر به آمارهای خرید و مصرف ماه رمضان توجه کنیم میزان مصرف بعضی مواد غذائی به خاطر روزه داری کم می شود چون یک وعده اصلی غذا یعنی نهار کم می شود و دیگر وعده های غیر رسمی و میان غذا و تنقلات و صرف میوه و محصولات دیگر و نوشیدنی ها مثل نوشابه کم می شود و اگر همه مردم روزه بگیرند تاثیر اقتصادی روزه بسیار محسوس تر خواهد بود.,البته تغییر کاملا مشهود در تعاملات اقتصادی و گردش بازار در ماه مبارک رمضان بسیار معلوم است.
, البته تغییر کاملا مشهود در تعاملات اقتصادی و گردش بازار در ماه مبارک رمضان بسیار معلوم است.,غذاخوری ها و فست فود ها و آبمیوه و بستنی فروشی های درون شهر تقریبا در طول روز تعطیل می شود مغازها موقع افطار معمولا بسته می شود و دم افطار خیابانها و کوچه ها از جمعیت خالی می شود و مساجد از سایر ایام سال پر رونق تر می شود و نظام اقتصاد شهری با ماه رمضان تغییر اساسی پیدا می کند و این اتفاق نشان می دهد که ماه رمضان با تغییر محدودی که در روش خورد و خوراک و زمان خواب و بیداری ایجاد می کند تغییرات بسیار گسترده ای را در ترافیک شهری، کم شدن میزان جرم، کم شدن مصرف مواد غذائی ، تغییر سبد خرید، باز و بسته شدن مغازه ها و سایر ابعاد گوناگون اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی ایجاد می کند.
, غذاخوری ها و فست فود ها و آبمیوه و بستنی فروشی های درون شهر تقریبا در طول روز تعطیل می شود مغازها موقع افطار معمولا بسته می شود و دم افطار خیابانها و کوچه ها از جمعیت خالی می شود و مساجد از سایر ایام سال پر رونق تر می شود و نظام اقتصاد شهری با ماه رمضان تغییر اساسی پیدا می کند و این اتفاق نشان می دهد که ماه رمضان با تغییر محدودی که در روش خورد و خوراک و زمان خواب و بیداری ایجاد می کند تغییرات بسیار گسترده ای را در ترافیک شهری، کم شدن میزان جرم، کم شدن مصرف مواد غذائی ، تغییر سبد خرید، باز و بسته شدن مغازه ها و سایر ابعاد گوناگون اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی ایجاد می کند.,با مطالعه علمی و آماری در این میزان تاثیر گذاری ماه رمضان[14] می توان به ارتباط نحوه تغذیه عمومی و اقتصاد و سلامت مردم پی برد و با این کار می توان برنامه های کارآمد و کاربردی برای ریاضت اقتصادی و اقتصاد مقاومتی طرح ریزی کرد.
, با مطالعه علمی و آماری در این میزان تاثیر گذاری ماه رمضان[14] می توان به ارتباط نحوه تغذیه عمومی و اقتصاد و سلامت مردم پی برد و با این کار می توان برنامه های کارآمد و کاربردی برای ریاضت اقتصادی و اقتصاد مقاومتی طرح ریزی کرد., [14],
[1] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 110.
[2] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 63.
[3] . تاج العروس من جواهر القاموس، ج17، ص: 594.
[4] .التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج9، ص: 341.
[5] . قاموس قرآن، ج3، ص: 123.
[6] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 443.
[7] .26 توبه.
[8] . الکافی (ط - الإسلامیة)، ج4، ص: 66.
[9] . دخان 3.
[10] الأمالی للصدوق ترجمه کمرهاى، ص: 95.
[11] . الروضة من الکافی یا گلستان آل محمد / ترجمه کمرهاى، ج2، ص: 26.
[12] .الحیاة / ترجمه احمد آرام، ج2، ص: 353.
[13] . ترجمه إثبات الوصیة، ص: 213.
[14] . لطفا اگر در این مورد در این اینترنت آماری پیدا کردید اضافه کنید من دسترسی کافی ندارم.
,
,
[1] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 110.
[1] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 110.
, [1],[2] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 63.
[2] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 63.
, [2],[3] . تاج العروس من جواهر القاموس، ج17، ص: 594.
[3] . تاج العروس من جواهر القاموس، ج17، ص: 594.
, [3],[4] .التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج9، ص: 341.
[4] .التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج9، ص: 341.
, [4],[5] . قاموس قرآن، ج3، ص: 123.
[5] . قاموس قرآن، ج3، ص: 123.
, [5],[6] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 443.
[6] . فرهنگ ابجدى، متن، ص: 443.
, [6],[7] .26 توبه.
[7] .26 توبه.
, [7],[8] . الکافی (ط - الإسلامیة)، ج4، ص: 66.
[8] . الکافی (ط - الإسلامیة)، ج4، ص: 66.
, [8],[9] . دخان 3.
[9] . دخان 3.
, [9],[10] الأمالی للصدوق ترجمه کمرهاى، ص: 95.
[10] الأمالی للصدوق ترجمه کمرهاى، ص: 95.
, [10],[11] . الروضة من الکافی یا گلستان آل محمد / ترجمه کمرهاى، ج2، ص: 26.
[11] . الروضة من الکافی یا گلستان آل محمد / ترجمه کمرهاى، ج2، ص: 26.
, [11],[12] .الحیاة / ترجمه احمد آرام، ج2، ص: 353.
[12] .الحیاة / ترجمه احمد آرام، ج2، ص: 353.
, [12],[13] . ترجمه إثبات الوصیة، ص: 213.
[13] . ترجمه إثبات الوصیة، ص: 213.
, [13],[14] . لطفا اگر در این مورد در این اینترنت آماری پیدا کردید اضافه کنید من دسترسی کافی ندارم.
[14] . لطفا اگر در این مورد در این اینترنت آماری پیدا کردید اضافه کنید من دسترسی کافی ندارم.
, [14],,
انتهای پیام/
,]
ارسال دیدگاه