گزارش دانا از آشفته بازار برنج؛
دلالان، تأخیر در تخصیص ارز و سیاستهای ناکارآمد، عاملان افزایش چندین برابری قیمت برنج
در حالی که کیسه برنج ایرانی از کشاورز با قیمت ۷۵ هزار تومان خریداری شده، مردم آن را با قیمتی بالغ بر ۳۰۰ هزار تومان در بازار میخرند. این اختلاف ناشی از کمبود تولید نیست، بلکه رد پای دستکاری دلالان درآن دیده میشود.
به گزارش خبرنگار اقتصادی شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ مسیح کشاورز، دبیر انجمن تولیدکنندگان و تأمینکنندگان برنج، در روزهای اخیر گفتوگویی تکاندهنده با یکی از رسانه ها داشت و از نقش دلالان در این روند گفت، این در حالی است که طی ماه های اخیر و پیش از جنگ تحمیلی رژیم صهیونی همین مسئول به خبرنگار اقتصادی شبکه اطلاعرسانی راه دانا، از بحران ساختاری در بازار برنج هشدار داده بود و گفته بود: اگر دولت فوراً اقدام نکند، قیمت برنج در ماههای آینده به شدت افزایش خواهد یافت. در همین حال، وزیر جهاد کشاورزی تنها میگوید: «تغذیه مردم متوقف نمیشود»، بدون اینکه به ریشه مشکلات پرداخته یا راهکاری ارائه دهد.
دلالان، بازیگران اصلی بازار برنج؛ از ۷۵ هزار تومان تا ۳۰۰ هزار تومان!
مکانیسم بازار برنج در ایران، فاقد شفافیت و منطق اقتصادی است. مسیح کشاورز، دبیر انجمن تولیدکنندگان و تأمینکنندگان برنج، با انتقاد شدید از سیستم عرضه سنتی، توضیح میدهد:«برنج ایرانی از شالیکوبیها و کشاورزان با قیمتی حدود ۷۵ هزار تومان خریداری میشود، اما به دست مردم با قیمتی بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار تومان میرسد. این اختلاف چشمگیر، نه به دلیل هزینههای حمل و نقل یا تولید است، بلکه ناشی از سلسله واسطههای غیرضروری و دلالان بازار است که بدون هیچ نظارتی، قیمت را به دلخواه خود بالا میبرند.»
او تأکید میکند:«دلالان رسماً با قیمت برنج بازی میکنند و دولت نه تنها نمیتواند نظارتی واقعی داشته باشد، بلکه ساختار فعلی بازار به نفع همین واسطهها طراحی شده است.»
بیشتر بخوانید:
به رنج برنجکاران؛ به کام دلالان/ ظهور سلطان ها در بازار برنج
جولان دلالان در بازار برنج داخلی
تولید داخلی + واردات = تنها راه تأمین برنج
کشاورز توضیح میدهد که تأمین برنج مصرفی کشور تنها از دو راه امکانپذیر است:
۱. تولید داخلی (عمدتاً در مازندران، گیلان و گلستان)
۲. واردات از کشورهای همسایه مانند هند، پاکستان و تایلند
او میگوید:«هر ساله نیاز کشور به برنج بر اساس آمار دقیق و برنامهریزی شده تعیین میشود. اما امسال، علیرغم وجود این برنامهها، بازار با کمبود عرضه مواجه شده و قیمتها به شدت افزایش یافته است.»
۵۰۰ میلیون دلار ارز پرداخت نشده؛ ضربه به واردات برنج
یکی از بزرگترین مشکلات سیستم واردات برنج، عدم پرداخت ارز تضمینی به واردکنندگان توسط بانک مرکزی است. کشاورز افزود:«از سال گذشته، حدود ۵۰۰ میلیون دلار ارز متعلق به واردکنندگان برنج پرداخت نشده است. این موضوع، نه تنها باعث تحمیل هزینههای سنگین به واردکنندگان شده، بلکه مانع از انجام واردات به موقع و با حجم کافی شده است.»
او ادامه میدهد:«با وجود نامههای متعدد به مقامات عالی دولت، این مشکل حل نشده و واردکنندگان تحت فشار مالی شدیدی قرار دارند. این در حالی است که واردات برنج نیازمند سرمایهگذاری بالا و زمانبندی دقیق است.»
واردات ۴۸۰ هزار تن؛ کاهش ۱۲۰ هزار تنی نسبت به سالهای گذشته
در نیمه اول سالهای گذشته، معمولاً حدود ۶۰۰ هزار تن برنج وارد کشور میشد. اما امسال، این رقم به ۴۸۰ هزار تن کاهش یافته است.
کشاورز توضیح میدهد:«این کاهش ۱۲۰ هزار تنی، به دلیل تأخیر در تخصیص ارز و عدم اطمینان واردکنندگان از پرداخت به موقع است. نتیجه آن چیست؟ کمبود عرضه در بازار و افزایش قیمت برنج.
فرآیند واردات؛ زمانبر، پیچیده و پر از فشار مالی
فرآیند واردات برنج به این صورت است:
- واردکننده با سرمایه شخصی یا دریافت تسهیلات، برنج را از کشورهای مبدأ خریداری میکند.
- پس از ترخیص و توزیع کامل کالا در بازار، به بانک مرکزی معرفی میشود.
- سپس در صف تخصیص ارز قرار میگیرد.
کشاورز میگوید:«این فرآیند بسیار زمانبر است و واردکننده ماهها در انتظار پرداخت ارز میماند. این موضوع، فشار مالی شدیدی بر او وارد میکند و مانع از فعالیت پویای بازار میشود.
افزایش تقاضا در ماههای خاص؛ رمضان، نوروز و اربعین
تقاضای برنج در ایران یکنواخت نیست. در برخی از ماهها، به دلیل عادات غذایی و مذهبی، مصرف آن به شدت افزایش مییابد.
کشاورز فهرست میکند:
- ماه مبارک رمضان
- عید نوروز
- ایام محرم و صفر
- موکبهای اربعین
او تأکید میکند:«مدیریت واردات در این بازههای زمانی حساس، اهمیت بالایی دارد. اگر واردات به موقع انجام نشود، فشار تقاضا به سمت برنج ایرانی میرود و قیمت آن به شدت افزایش مییابد.
هشدار؛ بحران بزرگ در ماههای آینده
کشاورز با لحنی جدی هشدار میدهد:«اگر دولت فوراً نسبت به تخصیص ارز به واردکنندگان و تقویت نظارت بر بازار اقدام نکند، برنج در ماههای آینده با افزایش قیمت چشمگیری روبهرو خواهد شد. تأخیر در تصمیمگیری، فشار مضاعفی بر مصرفکنندگان، بهویژه خانوادههای کمدرآمد، وارد خواهد کرد.
او افزود:«فصل برداشت برنج در ایران، هند، پاکستان و تایلند تقریباً همزمان است. اگر ما از این فرصت برای خرید برنج با قیمت مناسب عبور کنیم، در بازار جهانی، عرضه کاهش یافته و قیمتها افزایش مییابد. این یعنی هزینه بیشتر برای واردات.
وزیر جهاد کشاورزی: «تغذیه متوقف نمیشود»!
در مقابل این تحلیل دقیق و هشدارهای جدی، غلامرضا نوریقزلجه، وزیر جهاد کشاورزی، در حاشیه جلسه هیئت دولت، تنها میگوید:«مسلم است که تغذیه مردم در هیچ حالتی متوقف نمیشود، تعطیلیبردار نیست و این جنگ و غیر از آن را نمیشناسد.»
او ادامه میدهد:«فرآیند تولید مواد غذایی منظم پیش میرود و مشکلی نداریم.
اما در پاسخ به سؤالات خبرنگاران درباره افزایش قیمت برنج، تنها میگوید:«امیدوارم با برداشت برنج داخلی، قیمت متعادل شود. راجع به قیمت برنج نمیتوانم صحبت کنم، چون مشمول قیمتگذاری نیست.
چرا وزیر کشاورزی نمیگوید چه کسی مسئول است؟
این تناقض آشکار است:
- یک سو، کارشناسان و تولیدکنندگان با جزئیات از بحران ساختاری بازار برنج میگویند.
- سوی دیگر، وزیر مربوطه تنها تکرار شعارهای کلی میکند و از پاسخگویی مستقیم سر باز میزند.
این نشاندهنده ضعف مدیریت ارشد در بخش کشاورزی و تأمین مواد غذایی است. وقتی یک محصول ضروری مانند برنج چندین برابر ارزش واقعیاش به فروش میرسد، مردم نمیخواهند بشنوند که «تغذیه متوقف نمیشود»، بلکه میخواهند بدانند:
- چرا دلالان آزادانه قیمت را تعیین میکنند؟
- چرا ارز به موقع پرداخت نمیشود؟
- چرا نهادهای نظارتی سکوت میکنند؟
جمیل علیزادهشایق، دبیر انجمن برنج ایران، در گفتوگو با راه دانا، از بحران ساختاری در زنجیره تولید و توزیع برنج هشدار داد. در همین حال، نمایندگان مجلس از ضعف نظارت دولت میگویند و خواستار راهاندازی صندوق خرید تضمینی و شناسایی انبارهای احتکاری میشوند. این گزارش، سفری است از مزرعه کوچک کشاورز تا دستهای نامرئی دلالان که قیمت سفره مردم را تعیین میکنند.
کوچکتر از نیم هکتار: بحران تقسیم ارثی و تبدیل کشاورز به نظارهگر
جمیل علیزادهشایق، دبیر انجمن برنج ایران، در تحلیلی عمیق از وضعیت صنعت برنج، میگوید:«یکی از بزرگترین بحرانهای این حوزه، کاهش اندازه شالیزارها است. در گذشته، متوسط سطح بهرهبرداری هر کشاورز حدود ۱۰ هکتار بود، اما امروزه به ۵، سپس ۲ و حالا به کمتر از نیم هکتار رسیده است.»
او توضیح میدهد:«این کاهش اندازه زمین، باعث شده کشاورزان نتوانند هزینههای تولید — کود، سم، ماشینآلات و نیروی انسانی — را تأمین کنند. در نتیجه، مجبور به وام، فروش سریع محصول و وابستگی به دلالان میشوند.
این تقسیم ارثی زمینها، نه تنها تولید را کاهش داده، بلکه کشاورزان را از تولیدکننده به فروشنده ضعیف تبدیل کرده است.
تبدیل شالیکوبیداران به تاجران: مرگ تولید برنج مرغوب
علیزادهشایق از تغییر ساختار بازار نیز میگوید:«در گذشته، کشاورزان شالی را به کارخانههای شالیکوبی میبردند تا به برنج تبدیل شود. اما امروزه، شالیکوبیداران خودشان شالی را از کشاورزان خریداری میکنند، آن را به برنج تبدیل میکنند و مستقیماً به بازار عرضه میکنند.»
او تأکید میکند:«این تغییر، باعث شده کشاورزان نتوانند برنج مرغوب تولید کنند و درآمدی که قبلاً از فروش برنج به دست میآوردند، از بین برود. حالا آنها فقط شالی میفروشند و سود اصلی به دست شالیکوبیداران و دلالان میرسد.
دلالان، پیشخرید و فروش اجباری: چرخه سرگیجهآور فقر کشاورز
یکی از تاکتیکهای دلالان، پیشخرید محصولات کشاورزان است.
علیزادهشایق توضیح میدهد:«برخی دلالان با پیشپرداخت کوچک، کشاورزان را مجبور به فروش شالی خود با قیمت پایین میکنند. در عوض، تمام نهادههای کشاورزی — کود، سم، ماشینآلات — را از طریق خودشان تأمین میکنند و با قیمت بالاتری به کشاورز میفروشند.
نتیجه: «کشاورز نه تنها سودی نمیبرد، بلکه بدهکار میشود و مجبور است محصول خود را با قیمتی پایینتر از هزینه تولید بفروشد. سود نهایی بازار، به جیب دلالان میرود، نه کشاورز.
احتکار: دلالان برنج را میخرند، میپوشانند و با قیمت بالا میفروشند
کاهش عرضه برنج در بازار، یکی از دلایل اصلی افزایش قیمت است.
علیزادهشایق میگوید:«دلالان برنج را خریداری میکنند، در انبارهای خود نگه میدارند و تا زمانی که قیمت در بازار بالا برود، آن را عرضه نمیکنند. این رفتار، دقیقاً برعکس گذشته است. قبلاً کشاورزان بعد از برداشت، برنج را فوراً میفروختند تا پولش را بگیرند، اما امروز دلالان صبر میکنند تا قیمت به اوج برسد.
او افزود:«کشاورزان اکنون تنها نظارهگر این بازار هستند. آنها محصول خود را زودفروختهاند و از افزایش قیمت بیبهره ماندهاند.
کوچکی نژاد (نماینده مجلس): جهش قیمت برنج منطقی نیست
جبار کوچکی نژاد، نماینده مردم رشت و خمام در مجلس شورای اسلامی، در گفتوگو با خبرنگار استانی راه دانا، میگوید: «افزایش قیمت برنج در این مدت جهش غیرمنطقی داشته و باعث نگرانی مردم شده است. بخشی از این گرانی به بالا رفتن قیمت نهادهها بازمیگردد، اما دلیل اصلی، دخالت دلالان و احتکار است.
او تصریح میکند:«این افزایش بیرویه قیمت، باعث شده مردم در خرید برنج با کیفیت داخلی به مشکل بر بخورند. این وضعیت به نفع هیچکس نیست، نه مردم، نه کشاورزان و نه حتی دولت.
دولت باید انبارهای احتکاری را شناسایی کند
کوچکی نژاد خواستار اقدام فوری دولت میشود:«دولت باید برای مهار قیمتها، با دلالان در بازار برنج برخورد کند. باید انبارهایی که برنج احتکار شده در آنها نگهداری میشود، شناسایی و محتویاتش به بازار عرضه شود. این تنها راه کاهش قیمت است.
او تأکید میکند:«اختلاف قیمت بالا در بازار، به دست کشاورزان نمیرسد. آنها برنج خود را با قیمت پایین فروختهاند یا در انبار نگه داشتهاند. این جهش قیمت، به جای سود، به کشاورزان آسیب میزند.
گرانی برنج، سود کشاورز نیست، بلکه هزینههایش را بالا میبرد
نایب رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس میگوید:«گرانی بیرویه برنج به نفع کشاورز نیست. چرا؟ چون همزمان با گرانی برنج، هزینههای کشت، نهاده، آب، برق و هزینه کارگر، چندین برابر شده است.
او افزود:«بعد از برداشت، اگر قیمت برنج افت کند، کشاورز دوباره آسیب میبیند. این نوسانات، باعث ترس از تولید و ترک کشاورزی میشود.
راهحل: صندوق خرید تضمینی و ممانعت از واردات
کوچکی نژاد از تلاش نمایندگان برای حمایت از کشاورزان میگوید:«در جلسات متعدد با وزیر جهاد کشاورزی و رئیسجمهور، خواستار قیمتگذاری منصفانه، ممانعت از واردات برنج تا آبان و آذر، و تخصیص اعتبار به سازمان تعاونی کل کشور برای خرید تضمینی برنج شدیم.
او ادامه میدهد:«همچنین، جلوگیری از توزیع برنجهای وارداتی که از قبل در کشور موجود است، میتواند به حمایت از شالیکاران کمک کند.
احمدی سنگر: جولان دلالان، نتیجه نظارت ضعیف دولت است
حمیدرضا احمدی سنگر، دیگر نماینده مردم رشت و خمام، میگوید:«فعالیت و جولان دلالان در بازار برنج، نتیجه مستقیم عدم نظارت کافی دولت و دستگاههای نظارتی است.
او تأکید میکند:«مجلس از تمام قوا برای جلوگیری از واردات بیرویه برنج خارجی استفاده خواهد کرد. ما موظفیم از تولید داخلی و کشاورزان حمایت کنیم.
به گزارش راه دانا؛ امروز برنج، یک بحران مدیریتی، نه تولیدی
- تولید داخلی کافی است، اما سیستم توزیع معیوب است.
- واردات کاهش یافته، نه به دلیل نیاز کمتر، بلکه به دلیل تأخیر در تخصیص ارز.
- دلالان و واسطهها، بیشترین سود را میبرند، نه کشاورز و نه مصرفکننده.
- وزارت جهاد کشاورزی، به جای ارائه راهکار، فقط شعار میدهد.
- مردم، تنها قربانیان این بیعدالتی اقتصادی هستند.
بیشتر بخوانید:
به رنج برنجکاران؛ به کام دلالان/ ظهور سلطان ها در بازار برنج
جولان دلالان در بازار برنج داخلی
ارسال دیدگاه