عشق به امام حسین(ع) گستره‌ای که پایان ندارد؛

تعزیه بانوان آملی، گنجینه‌ای در جغرافیای شیعیان

تعزیه‌خوانی بانوان آملی، گنجینه بی‌نظیری در جغرافیای شیعیان است و پیشینه بیش از هزار ساله دارد که با عشق و تلاش زنان حفظ شده است و در ماه‌های محرم و صفر به اوج خود می‌رسد و برای بقا و توسعه این میراث ارزشمند، نیازمند حمایت مسئولان است.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ از بلاغ، تعزیه یکی از مهم‌ترین و زیباترین جلوه‌های هنر نمایشی در ایران است که از دیرباز به عنوان ابزاری برای بازسازی وقایع تاریخی و مذهبی، به ویژه زندگی اهل بیت پیامبر اسلام و بیان مفاهیم مذهبی و فرهنگی به کار رفته است.

تعزیه‌خوانی بانوان در دو روستای نوا و آب اسک، واقع در شهرستان آمل، ماجرای جذابی از حفظ و ترویج هنر مذهبی است که قدمتی بیش از هزار سال دارد. این دو روستا نه تنها به عنوان مراکز فرهنگی و تاریخی شناخته می‌شوند، بلکه به محلی برای حفظ و گسترش تعزیه‌خوانی بانوان نیز تبدیل شده‌اند.

این سنت دیرینه، نشان‌دهنده پیوند عمیق جامعه محلی با فرهنگ اسلامی و تاریخ عاشورا است. یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد تعزیه‌خوانی در این مناطق، نقش کلیدی بانوان به عنوان بازیگران و راویان داستان‌های مذهبی است.

بانوان در این تعزیه‌ها به کاوش در الگوهای زندگی اهل بیت و انتقال پیام‌های اخلاقی و انسانی می‌پردازند؛ پیرغلام و پیشکسوت‌ترین تعزیه‌خوان بانوان در این منطقه، خانمی متولد ۱۳۳۱، نماد استقامت و عشق به این هنر است.

وی با تجربه‌ای بیش از چند دهه در این زمینه، نه تنها به عنوان یک معلم و الگو برای نسل‌های جوان‌تر فعالیت می‌کند، بلکه به ترویج این سنت در بین دختران و زنان جوان کمک می‌کند و با این بهانه گفتگویی با او داشتیم.

تلاش‌های او و دیگر بانوان، باعث شده که این هنر در نسل‌های مختلف ادامه یابد و به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ محلی باقی بماند.

خودتان را معرفی کنید؟
محترم قربانی هستم و در سال ۱۳۳۱ و در روستای آب اسک به دنیا آمدم. پدرم مداح تکیه اسک بود و از کودکی عاشق تعزیه بودم. پس از آنکه تعزیه تمام می‌شد و به خانه می‌آمدم، در خانه از تعزیه‌خوانان تقلید می‌کردم و برای خودم تعزیه اجرا می‌کردم.

زمان قدیم تعزیه بانوان مختص به دو روستای نوا و آب اسک بود و هرساله بانوان این دو روستا در ماه‌های محرم و صفر تعزیه برگزار می‌شد. برای اینکه روایت واقعه کربلا به درستی نقل شود زمانی که هر کدام از این دو روستا تعزیه داشت روستای دیگری قبل از اجرا می‌آمد و آن را با هم فکری و برسی روایات داوری و برسی می‌کردند.

چگونه با تعزیه آشنا شدید؟
زمانی که ۱۰ ساله بودم، پدرم وقتی علاقه زیاد من را به این هنر اسلامی دید من را به زندایی خودش که پیرغلام تعزیه بانوان آن ایام بود و برای اجرای تعزیه آمده بودند معرفی کرد و از آن سال شروع به آموختن تعزیه خوانی کردم و تا ۱۴ سالگی فقط پیش‌خوانی (درآمد آغازین مجالس تعزیه که به صورت نوحه اجرا می‌شود) می کردم و به من فرد (نقش در تعزیه) نمی‌دادند. پس از چهار سال اولین فرد را در تعزیه امیرالمومنین(ع) که در حد چهار خط بود اجرا کردم. همزمان با گذشت زمان بر اجرای تعزیه تسلط پیدا کردم و روز به روز فردهای سخت‌تری می‌گرفتم.

برپایی مجلس تعزیه آل‌الله با وجود سختی‌ها
در سال ۱۳۴۸ و در سن ۱۷ سالگی ازدواج کردم. آن زمان دوره حکومت پهلوی بود و پدرشوهرم کدخدا و بزرگ محل بود و محدودیت‌های سختی داشتیم اما با تمام این وجود برای عشق به اباعبدالله و خاندانش مجلس عزا و تعزیه برگزار می‌کردیم.

پس از گذشت زمان و با آمدن انقلاب اسلامی و همزمان با گسترش تکنولوژی فکرها بازتر شده و رفت و آمدها راحت‌تر و همین امر موجب شد هنر تعزیه‌خوانی بانوان که مختص به دو روستا بود را بتوانیم در سراسر کشور از جمله تهران، قم، کرمان، خوانسار و ... برگزار کنیم.

خاستگاه و ریشه تعزیه بانوان در آمل است
آیا بوشهر هم همانند آمل تعزیه بانوان دارد؟

خیر در واقع تعزیه بانوان اختصاصی برای شهرستان آمل و روستاهای نوا و آب اسک است. در تعزیه بوشهر همانند نمایش، زن و مرد با هم تعزیه اجرا می‌کنند مثلا مردی فرد (نقش) امام حسین و یک زن هم فرد حضرت زینب را می‌گیرد و باهم به اجرا می‌پردازند اما در تعزیه بانوان آملی به خاطر رعایت احترام به ائمه و سیره آن‌ها و همچنین حفظ شئونات اسلامی تمامی نقش را بانوان اجرا می‌کنند و تماشاگران و مهمانان نیز بانوان هستند و این یک رسم اصیل با قدمتی بالا است.

امام حسین (ع) مهمانش را خودش انتخاب می‌کند

اولین بار چی شد که تعزیه بانوان رو در استان‌های دیگه برگزار کردید؟
حدود ۲۰ سال پیش و در یکی از روزهایی که در روستای آب اسک تعزیه داشتیم خانم عدالت‌خواه که اهل تهران هستند مهمان روستایمان بودند. زمانی که شنیدند این روستا تعزیه بانوان برگزار می‌کند، تعجب کرده و برای تماشا به تعزیه آمد. پس از پایان مراسم تعزیه، عاشق مراسم ما شده بود و از ما درخواست کرد که به مدت ۱۰ روز در منزلش که تهران بود، تعزیه برگزار کنیم.

اولین بار ما هم به تهران رفته و مجلس تعزیه و عزای امام حسین (ع) را برگزار کردیم و این روند چهار سال مداوم در ایام محرم و صفر هر سال ادامه داشت. تا اینکه سال پنجم به دلیل استقبال بی‌نظیر خانم‌ها دیگر در منزل خانم عدالت‌خواه جایی برای سوزن انداختن نبود و به دلیل کمبود جا برای اجرا ما چاره‌ای نداشتیم و می‌خواستیم از ادامه مراسم در روزهای آینده صرف‌نظر کنیم.

خانم عدالت‌خواه پیشنهاد کرد از این پس مراسم را در حسینیه سنگسری نظام‌آباد تهران برگزار کنیم. قبل از اجرا در حسینیه خانم عدالت‌خواه بنر زده بود که در این حسینیه تعزیه بانوان برگزار می‌شود و حضور آقایون حتی پسر بچه‌ها مجاز نیست. برای همه تهرانی‌ها عجیب بود که بانوان تعزیه اجرا می‌کنند و در همان اولین اجرا حسینیه مملو از بانوان شده بود.

عشق به امام حسین (ع) در دل تعزیه بانوان
در یکی از همین روزهایی که در حسینیه سنگسری تهران مراسم داشتیم دو خانمی به عنوان بازرس از قم در مجلس حضور داشتند و پس از پایان مجلس به سراغ ما آمدند و از ما مجوز فعالیت و برگزاری تعزیه را خواستند. از آنجایی که ما هیچ مجوزی نداشتیم و از روی عشق به آل‌الله فعالیت می‌کردیم هاج و واج مانده بودیم و همین لحظه خانم عدالت‌خواه با شوهرش که در یکی از دستگاه‌های اجرایی فعالیت داشت تماس گرفته و خداراشکر با هماهنگی‌های انجام شده مشکل رفع شد.

آیا الان توانستید مجوزی برای فعالیت و اجرای تعزیه دریافت کنید؟
خیر- پس از آن اتفاق به دنبال کسب مجوز فعالیت برای گروه‌های تعزیه بانوان بودم که متاسفانه هیچ ارگانی حمایت نکرد. آقای دریاباری مسئول بسیج هنرمندان آمل پس از آن‌ که به مشکل ما پی برد بلافاصله برایمان کارت بسیج هنرمندان صادر کرد که برای برگزاری مراسم در سطح مساجد و حسینیه‌های شهرستان اندکی از مشکلاتمان حل شد.

ما تعزیه را برای کسب درآمد برگزار نمی‌کنیم و صرفا از روی عشق به اهل بیت (ع) است اما برای برگزاری یک مراسم تعزیه با مشکلات زیادی روبه‌رو هستیم.

مثلا برای اجرا در یک مکان از ما هزینه و اجاره آن مکان را می‌خواهند که این خود یک مشکل بزرگ است. ما بیمه آقا امام حسین (ع) هستیم اما از طرف دولت هیچ حمایتی نشدیم، از مسئولان خواهشمندیم که این هنر دیرینه ایرانی و اسلامی که در جهان اسلام نظیر ندارد را به ثبت برسانند و همچنین یک مکانی برای اجرا مشخص کنند تا بتوانیم در آنجا پیام حق امام حسین را به گوش بانوانمان برسانیم.

در ادامه گفتگوهای بلاغ، به سراغ خانم راضیه شاکری، یکی از تعزیه‌خوان نسل جدید بانوان رفتیم. او با سال‌ها تجربه و فعالیت در این زمینه، دیدگاه‌های ارزشمندی را با ما به اشتراک گذاشت.

تاثیر عمیق تعزیه بانوان بر جامعه

از حال و هوای تعزیه بانوان بگویید؟
تعزیه بر تمامی افراد تاثیر گذاری بالایی دارد و در ذهن ها ثبت می‌شود. حدود ۱۵ سال پیش برای اجرای تعزیه بانوان به بهشهر رفته بودیم و قرار بود یک شب در حسینیه آنجا تعزیه اجرا کنیم. چون تعزیه بانوان امر رایجی نبود برای خانم‌های بهشهری عجیب بود اما پس از پایان تعزیه و با اصرار بانوان آن شهر، تعزیه یک روزه به ۱۳ روز به طول انجامید و حتی پس از سیزدهمین روز که قرار بود برگردیم بانوان ناراحت بودند.

کودکانی که در تعزیه نشسته بودند و تمام تعزیه را دیده بودند، تعزیه را پس از پایان یافتن در کوچه ها اجرا می‌کردند و از روی صحبت‌هایشان می‌توانستیم بفهمیم که سختی‌هایی که اهل بیت کشیدند را با تمام وجود درک ‌کردند.

تعزیه بانوان آملی، نیازمند حمایت مسئولان

آیا شما به عنوان یک تعزیه‌خوان و ذاکر فعالیتی در جهت گسترش این فرهنگ و هنر اسلامی که خاص آمل هست انجام داده‌اید؟

بله آمل تنها شهری است که تعزیه بانوان را پایه گذاری کرد و گروه‌های تعزیه ما به شهرهای مختلف رفته و تعزیه اجرا می‌کردند. در همین حین نیز هر بانویی مشتاق یادگیری بود را با آغوش باز پذیرفتیم و به جمع خودمان آوردیم و به او آموزش دادیم. هرچه که می‌گذرد پیرتر می‌شویم و باید جایگزینی برای ادامه دادن این هنر کهن داشته باشیم.

تعزیه‌خوان‌ها و ذاکرین باید این فرهنگ را گسترش دهند و خوشحال باشند که شاگردهایی تربیت می‌کنند تا پس از آنها در راه گسترش و اشاعه فرهنگ تعزیه‌خوانی و ذکر مصیبت اهل‌بیت قدم بردارند. اکنون نیز در برخی شهرها مثل محمودآباد با یادگیری و الگوبرداری از گروه تعزیه بانوان آملی، در شهر خود تعزیه بانوان برگزار می‌کنند که ما از این بابت بسیار خرسندیم تا این فرهنگ و هنر اسلامی را به اندازه وسعمان توانستیم گسترش دهیم.

از آنجایی که در هر شهری هیات و مساجد وجود دارد می‌توانیم از این ظرفیت استفاده کنیم و بانوان علاقه‌مند و مستعد را شناسایی و به آنها آموزش دهیم به شرط آن که مسئولان ذیربط حامی باشند و این رویداد و هنر کهن را ثبت کنند تا بتوانیم به صورت رسمی اقدام به فعالیت کنیم.

در همین راستا برای دریافت نظرات و اقدامات آتی در زمینه حمایت و ثبت ملی هنر تعزیه بانوان آمل، به سراغ رضا کسب‌ور رئیس اداره فرهنگ و ارشاد شهرستان آمل، رفتیم.

می‌توانید توضیح دهید که چگونه شهرستان آمل در حفظ و انتقال آیین تعزیه و هنر تعزیه بانوان به عنوان میراث فرهنگی ناملموس تلاش کرده است؟

هنر ملی تعزیه یا شبیه‌خوانی یکی از آئین‌های برآمده از عشق و ارادت مردم ایران به آل‌الله و به ویژه حضرت اباعبدالله حسین (ع) و نهضت جاودان عاشوراست.

در آئین تعزیه یکی از موضوعاتی که توانست در زمان خودش موثر واقع شود انتقال پیامی بود که در این نهضت جهانی ایجاد شد و با توجه به شرایط آن روزگار کارویژه‌های بسیار مهمی داشت که از مهم‌ترین آن می‌توان به انتقال مظلومیت امام حسین (ع) و پیام حقی که امام حسین (ع) به‌دنبال رساندن به گوش جهانیان بود، اشاره کرد.

ما در شهرستان آمل و جهت ثبت این آئین کهن در کشور، اقدام به طراحی تمبر و ثبت هنر تعزیه به نام آمل کردیم و اکنون این تمبر در موزه ملی تمبر ایران قرار گرفت و تا سالیانی دراز برای نسل‌های آینده به یادگار می‌ماند.

تعزیه بانوان آمل، گنجینه‌ای بی‌نظیر
یک موضوعی که انحصاری و مختص به شهرستان آمل می‌باشد هنر تعزیه بانوان است که بر اساس منابع مختلف به ویژه کتاب هنر نمایش ایران اثر بهرام بیضایی مستقیماً به این موضوع اشاره شده و آمل را تنها شهر برگزارکننده تعزیه بانوان خواند.

این در جغرافیای شیعیان و دوست‌داران اباعبدالله الحسین بی‌نظیر است و می‌تواند یکی از میراث فرهنگی ناملموس ثبت شود. ما این آمادگی را داریم که این هنر انحصاری تعزیه بانوان را که ریشه بیش از هزار ساله دارد را به تمبر تبدیل و آن را برای نسل‌های آینده به یادگار بگذاریم.