هنر کلام در خدمت اقامه حق و امتسازی فقهی؛
شعر، رسانه مبارزات امام صادق (ع)
در عصری که رسانههای رسمی در اختیار حکام جور بود و دهانهای آزاد، به زور شمشیر خاموش میشدند، امام جعفر صادق (ع)، وارث علم نبوی و پایهگذار فقه جعفری، راهی دیگر برگزید. ایشان در کنار تربیت فقیهان، محدثان و متکلمان بزرگ، از زبان هنر نیز بهره گرفت.
به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ از منظر فقه جعفری، تبلیغ دین و امر به معروف، محدود به منبر و فتوا نیست؛ بلکه هر وسیلهای که در راستای هدایت مردم و دفاع از حق بهکار رود، مشروع و بلکه واجب است. امام صادق (ع) از شعر، به عنوان یکی از این وسایل مشروع بهره برد؛ چون شعر، افزون بر تحریک احساس، ظرفیت بالایی در اقناع عقل و انتقال پیامهای بلند ایمانی دارد.
در ساختار امامت، حفظ هویت تشیع و تقویت بنیانهای اعتقادی امت، از اولویتهای اصلی بهشمار میرفت. شعر، در این میان، نقشی چندلایه ایفا میکرد: در تبیین معارف امامت، در نقد خلافتهای فاسد، در جذب قلوب مشتاقان اهل بیت، و نیز در مقابله با جریانات انحرافی که دین را به ابزار سیاست تقلیل داده بودند.
مأموریت شعر در مکتب امام صادق (ع)
بررسی سیره ارتباطی امام صادق (ع) نشان میدهد که شعر در دوران ایشان، صرفاً برای ستایش اهل بیت نبود، بلکه ابزار جهاد تبیینی بهحساب میآمد. اشعار شیعی، معارفی چون امامت، عدالت، مظلومیت اهل بیت و فضائل آلالله را منتقل میکردند. در همان حال، چهره واقعی خلفای اموی و عباسی و ستم آنان را با زبان تمثیل و کنایه افشا میکردند.
در مقابل جریاناتی همچون زیدیه که تفسیری دیگر از مفهوم امامت ارائه میدادند، امام صادق (ع) با بهرهگیری از شاعران اندیشهورز، توانست هم از حریم فکری شیعه دفاع کند و هم از برخوردهای تنشآلود پرهیز نماید. شعر، ابزاری برای هدایت نرم و دیپلماسی فرهنگی شد.
چهرههایی که شعرشان، فقه را تبلیغ کرد
کمیت اسدی، یکی از برجستهترین شاعران وفادار به اهل بیت، با اشعار آتشین خود علیه خلافت اموی، محبوب دل امام شد. دعای خاص امام برای او – «اللهم اغفر للکمیت» – مهر تاییدی بود بر مجاهدت فکری این شاعر.
سید حمیری، دیگر شاعر پرنفوذ این دوره، مسیر فکریاش را از زیدیه به امامیه تغییر داد و شعرهایش، تریبونی برای نشر معارف شیعه شد. امام صادق (ع) نه تنها او را پذیرفت، بلکه اشعار او را ابزاری برای تقویت پیوند میان امام و شیعیان دانست.
کثیر عزّه نیز در گفتمان میان امام و دیگر گروهها، پل فرهنگی بود. او با اشعار متین و ارتباطی، فضای گفتوگو را حفظ و حقیقت را در لفافه شعر منتشر میکرد.
مدیریت هنرمندانه امام در بهرهگیری از شعر
امام صادق (ع) هیچگاه شاعران را به حال خود رها نکرد. او ابتدا وفاداری و قدرت اندیشه شاعران را سنجید، سپس با رابطه نزدیک، با تشویق کلامی و حتی حضوری، آنان را تقویت کرد. شعر برای امام، ابزار سادهای نبود؛ رسانهای هدفمند بود که باید در مسیر «احیای امر اهل بیت» قرار میگرفت.
امام با بصیرت کامل، شعر را نه در تقابل با فقه، که در خدمت آن قرار داد. آنجا که منبر نمیرسید، شعر رسالتش را انجام میداد؛ و آنجا که بحث فقهی برای عوام سنگین بود، ابیات عاطفی، جانها را نرم و دلها را آرام میکرد.
شعر، استمرار امامت در قالب احساس
فقه جعفری، تنها مجموعهای از احکام نیست، بلکه نظامی کامل برای زیست اسلامی و امتسازی است. امام صادق (ع)، با درک عمیق از نیازهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دوران خود، شعر را در خدمت تبیین دین و مبارزه با ظلم بهکار گرفت؛ تا جایی که برخی اشعار دوران ایشان، سندی ماندگار از ایمان، عقل و احساس شیعه شد.
شعر، در نگاه امام، نه فقط احساسبرانگیز بود، بلکه حامل پیام حق بود. او با تلفیق فقه و فرهنگ، از شعر، منبری دیگر ساخت؛ منبری که هنوز هم، اگر اهل باشیم، صدای آن را میشنویم.
ارسال دیدگاه