موانع بهره‌برداری گیاهان دارویی بررسی شد؛
تجاری‌سازی گیاهان دارویی همچنان بدون نسخه
در دولت سیزدهم تدوین سند تجاری‌سازی از گیاهان دارویی به استانداری‌ها ابلاغ شد، باید دید دولت چهاردهم برای تجاری‌سازی این ظرفیت بالقوه ثروت ساز چه خواهند کرد.
به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از پایگاه خبری تحلیلی «عصراترک»، بر کسی پوشیده نیست که پهنه کره زمین پوشیده از گیاهان دارویی مرتعی و جنگلی است، گیاهانی متنوع و هر یک با خواص منحصربه‌فرد خود.
در طول اعصار، مبتنی بر یافته‌های دانش زمانه، برخی از گیاهان برای خوراک و درمان، اهلی‌سازی شدند.
به زمان حال که می‌رسیم، وقتی اطلاعات را پیشروی خود قرار می‌دهیم، متوجه می‌شویم که هنوز اطلاعات و خواص تعداد بسیاری از این گیاهان برای بشر ناشناخته است؛ اما استعداد و قابلیت‌های تعداد گیاهان شناخته شده نیز کم نیستند.
شاید همگی گیاهان روی کره زمین مشمول عنوان گیاه دارویی نشوند؛ اما کم نیستند تعداد گیاهان شناسایی شده‌ای که عنوان گیاه دارویی نام‌گرفته‌اند.
در عرصه بین‌الملل تعداد قابل‌توجهی از گیاهانی که گیاه دارویی نام گرفتند در چرخه‌های صنایع غذایی، داروسازی و دیگر صنایع از جمله عطرسازی بکار گرفته شده و ثروت ساز شده‌اند.
و این بهره‌برداری و تولید ثروت ماحصل مطالعات تحقیقی، تولید دانش همچنین برنامه‌ریزی و ایجاد زنجیره‌های ارزش تولیدی و سرمایه‌گذاری در این زمینه‌ها بوده‌اند.
در این میان، ایران نیز داعیه بهره‌مندی از گیاهان دارویی متنوع در عرصه‌های طبیعی خود را دارد که البته این مهم بر کسی پوشیده نیست و بزرگانی از جمله ابن سینا در طول حیات خود آن را ثابت کرده‌اند.
اما الان که در قرن بیست و یکم هستیم، باید پرسید مبتنی بر پیشرفت دانش و تکنولوژی روز دنیا، محققان ایرانی تا چه میزان به تولید دانش در زمینه گیاهان دارویی نخودی در آش دنیا ریخته‌اند.
طی یک قرن گذشته، در کشور ایران نیز مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی از جمله مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی شکل گرفتند و البته در کنار آنها وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و بهداشت و درمان نیز فعالیت داشته‌اند و این فرصت‌های ایجاد شده زیرساخت‌های مهمی هستند تا به مطالعه گیاهان دارویی (حداقل گیاهان دارویی شناخته‌شده‌تر که دانش کهنی پشت سر برخی از آنها است) ورود کرد و قدم‌های مؤثری برای شناخت آنها و بهره‌برداری از آنها حداقل در صنعت داروسازی برداشت.
الان که در این باره، این گزارش نوشته می‌شود، بر اساس اطلاعات منتشر شده، در دنیا ۵۲۳ دارو تولید می‌شود که فقط ۱۱ درصد از آنها منشأ تولید با گیاهان دارویی را دارند و مابقی منشأ تولید از مواد معدنی را دارا هستند و این بیانگر آن است که شناخت گیاهان دارویی بسیار زمان بر و پیچیده است.
اما سؤال این است که کشور ایران با غنایی از گیاهان، چه چیزی به این دانش بشری اضافه کرده است.
به یاد ندارم که تا قبل از دولت سیزدهم، ابلاغی با عنوان تدوین سند گیاهان دارویی به استان‌ها ارسال شده باشد، اما در دولت سیزدهم که تدوین سند گیاهان دارویی به استانداری‌ها ابلاغ شد، خود گویای روشن‌شدن چراغی به روی ظرفیتی بالقوه بود که در تاریکی بی‌توجهی‌ها و اختلاف‌نظر آرای معتقدان به طب سنتی و طب مدرن، مهجور باقیمانده بود.
هرچند این قدم، قدم نخستی است که راهی طولانی برای رسیدن به سرمنزل مقصود را نشان می‌دهد، اما باید دید دولت چهاردهم و دولت‌های پس از آن، گام‌های بعدی را چگونه برخواهند داشت؟ آیا گام‌های بعدی بلندتر و قوی‌تر برداشته می‌شوند؟ آیا دولت کنونی سرانجام می‌تواند میان طب سنتی و طب مدرن آشتی، هم‌افزایی و اشتراک نظر ایجاد کند که تولیددارو با منشأ گیاهی نیز برای سلامت بشر اثربخش خواهد بود؟
اما الان باید ببینیم هنوز کجای کار هستیم، پس از ابلاغ تدوین سند گیاهان دارویی به استانداری‌ها، استان‌ها در این باره چه کرده‌اند و پس از آن باید چه بکنند!
در استان‌هایی از جمله استان خراسان شمالی که گیاهان دارویی خاصی از جمله باریجه، کاکوتی، آویشن، کتیرا و آنغوزه را دارا است، چه اقداماتی انجام شده؟ و تابه‌حال حاضر توانسته است کدام‌یک از گیاهان دارویی عرصه سرزمینی خود را اهلی‌سازی و تجاری‌سازی کند؟
فقط ۳ گیاه دارویی در خراسان شمالی کشت زراعی شده‌اند
در این باره، صفدر صفدری اظهار کرد: در استان، هرچند که گونه‌های گیاهان دارویی، شناسایی شده‌اند، اما ثبت نشده‌اند و مسئولیت این امر بر عهده مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان است.
وی گفت: مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی درباره گیاهان دارویی مسئولیت دارد که برای آنها مطالعات کاربردی را انجام دهد و اعلام کند که کدامین از گیاهان دارویی شناسایی و مطالعه شده در استان مستعد تجاری‌سازی شدن، هستند.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی افزود: بااین‌وجود، هنوز این اقدام انجام نشده است.
این مسئول در ادامه با بیان اینکه تجاری‌سازی‌کردن گیاهان دارویی نیازمند کشت در سطح مزارع است، عنوان کرد: باوجود گذشت بیش از یک دهه از صحبت درباره تجاری‌سازی‌کردن این گیاهان در استان، تا به کنون فقط در مورد گیاهانی شامل باریجه، زعفران و زیره و گل محمدی اقدامات مؤثری انجام شده است.
وی گفت: تابه‌حال حاضر، در استان ۶۶ هزار هکتار از عرصه ملی تحت مدیریت اداره کل منابع طبیعی استان که تحت پوشش گیاه دارویی باریجه است، مورد بهره‌برداری بهره‌برداران متقاضی قرار گرفته است.
صفدری افزود: این بهره‌برداری، تجاری‌سازی شده است.
وی همچنین اظهار کرد: طبق توافقنامه‌ای که میان وزارت جهاد کشاورزی، استانداری و سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی امضا شد، مبتنی بر آن تا به کنون تسهیلاتی در اختیار استان قرار گرفته است که طی یک دهه اخیر سطح زیر کشت گیاهان دارویی زعفران، زیره و گل محمدی از یک هزار هکتار به بیش از ۱۰ هزار هکتار رسیده است.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی تصریح کرد: درصدد هستیم که برای تجاری‌سازی گیاه باریجه نیز تحقق کشت آن در سطح مزارع را پیگیری کنیم.
وی همچنین با تصریح بر این مطلب که برداشتن گام‌های پایدار در زمینه گیاهان دارویی به انجام مطالعات عرصه‌ای و تکمیل حدنگاری زمین‌های کشاورزی بستگی دارد، افزود: با انجام این اقدامات مشخص خواهد شد که چه سطحی از زمین‌های زراعی و باغی استان را می‌توان زیر بار کشت گیاهان دارویی برد.
تجاری‌سازی گیاهان دارویی در گرو مطالعات کاربردی
مهدی باور در گفتگو با خبرنگار گروه اقتصادی پایگاه خبری تحلیلی «عصراترک» اظهار کرد: در سال گذشته وزارت کشور تدوین سند گیاهان دارویی را در زمینه انجام مطالعات و تهیه این سند در سطح هر استان را به استانداری‌ها ابلاغ کرد.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی افزود: در سال گذشته، استانداری خراسان شمالی نیز انجام مطالعه و تهیه سند گیاهان دارویی در استان را به مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان محول کرد.
وی گفت: در این زمینه، در گام نخست، مطالعه سند گیاهان دارویی استان، تهیه و پیش‌نویس آن آماده شد که در اختیار استانداری و سازمان جهاد کشاورزی استان قرار گرفت.
این عضو هیات علمی با یادآوری این مطلب که تهیه و تدوین این سند نیاز به حمایت‌های مالی دارد، بیان کرد: در گام بعدی باید پیش‌نویس این سند اصلاح و ویرایش شود.
درعین‌حال، وی اعلام کرد: در ادامه مسیر باید برای تجاری‌شدن گیاهان دارویی در استان، مطالعات تخصصی و کاربردی در زمینه بررسی و شناسایی گیاهان دارویی دارای قابلیت تجاری‌شدن و نحوه تجاری‌سازی آنها را انجام داد.
باور تصریح کرد: در این مطالعات تخصصی می‌بایست مشخص شود که کدام‌یک از گیاهان دارویی استان قابلیت تجاری‌شدن را دارند و مناسب هستند که برای کشت در مزارع به کشاورزان معرفی شوند.
وی عنوان کرد: مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان درخواست تهیه این مطالعات تخصصی و اختصاص اعتبار مالی انجام این مطالعات را به استانداری و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان ارائه داده است که هنوز منتظر پاسخ آنها هستیم.
این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی همچنین با اشاره به اینکه برای تجاری‌شدن گیاهان دارویی نیاز است که کشت این گیاهان دارای قابلیت تجاری‌شدن در سطح مزارع انجام شود، اظهار کرد: در حال حاضر کشت عمده گیاهان دارویی در سطح استان شامل زعفران، زیره سبز و گل محمدی است.
رسیدن به سرمنزل مقصود گیاهان دارویی، چگونه؟
مهدی ایمانی در گفتگو با خبرنگار ما اظهار کرد: تصور کنید که تمام پهنه خراسان شمالی از گیاهان دارویی پوشیده شده باشد و تصور کنید که اصلاً تمام گیاهان دارویی کشور در استان خراسان شمالی می‌روید، تصور کنید که شاخص‌ترین گونه‌های گیاهی دنیا در کشور ایران و استان خراسان شمالی برویند که چه؟ می‌خواهیم با آنها چه کنیم؟ برداشت کنیم؟ فراوری کنیم؟ دارو تولید کنیم؟
محقق علوم باغبانی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالیمحقق علوم باغبانی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی گفت: هیچ‌یک از آنها ممکن نیست! چون در کشور زبان مشترکی میان علوم پزشکی و جهاد کشاورزی در زمینه گیاهان دارویی وجود ندارد.
وی عنوان کرد: علوم پزشکی، بخش گیاهان دارویی را باور ندارد و به این بخش ورود پیدا نکرده است.
این محقق بیان کرد: این در حالی است که در عرصه بین‌الملل، دانش - به درمان انسان با منشأ گیاهی معتقد شده و به این نتیجه رسیده است که تولیددارو با منشأ معدنی امکان اشتباه را دارد؛ اما تولیددارو با منشأ گیاهی سالم‌تر است و می‌خواهند داروها را با منشأ گیاهی بسازد.
وی گفت: در حال حاضر در سطح دنیا ۵۲۳ دارو برای درمان انسان‌ها در حال تولید هستند که ۱۱ درصد از این داروهای تولیدی منشأ گیاهی دارند.
درعین‌حال، ایمانی در ادامه با طرح این سؤال که آیا تمامی گیاهان دارویی قابلیت تبدیل‌شدن به محصول دارویی را دارند، اذعان کرد: این‌گونه نیست.
وی گفت: گیاهانی شرایط تبدیل‌شدن به دارو را دارند که باید حاوی مواد مؤثره همچنین دارای مواد مؤثره به‌اندازه کافی باشند تا بتوانند برای عارضه اثرگذار باشند، در غیر این صورت شرایط لازم برای تبدیل‌شدن به دارو را ندارند.
محقق علوم باغبانی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی همچنین با طرح این سؤال که چگونه می‌توان به سرمنزل مقصود رسید؟ تصریح کرد: باید درباره گیاهان دارویی، باز تعریف درستی در طب سنتی و در طب مدرن ارائه شوند که همگان اهمیت و جایگاه آنها را بپذیرند.
وی در ادامه افزود: باید زبان مشترکی میان علوم پزشکی (وزارت بهداشت و درمان) و وزارت جهاد کشاورزی در این باره به وجود آید و در نهایت طب سنتی و طب مدرن با یکدیگر به هم‌افزایی برسند و یکدیگر را پشتیبانی کنند.
ایمانی گفت: زمانی که علوم پزشکی معتقد شود تولیددارو با منشأ گیاهی باشد، به دنبال آن محققان و پژوهشگران نیز خودبه‌خود به انجام مطالعات کاربردی درباره گیاهان دارویی ورود خواهند کرد.
وی افزود: این در حالی است که هنوز علوم پزشکی درباره گیاهان دارویی و بهره‌برداری از آن منفعل است، اما بخش عطاری‌ها و شبه عطاری‌ها که در زمینه گیاهان دارویی بسیار کم اطلاع هستند بهره‌برداری از گیاهان دارویی را در دست دارند.
این محقق بیان کرد: با مطالعات انجام شده، در استان خراسان شمالی ۴۲۳ گونه گیاهی شناسایی شدند اما می‌بایست تک‌تک این گیاهان موردمطالعه، بررسی شوند تا مشخص شود که کدام یک از آنها استعداد و قابلیت تبدیل‌شدن به دارو را دارند.
وی یادآور شد: در مقابل شاهد هستیم گیاهانی شامل باریجه، زیره و زعفران بدون اینکه مطالعه‌ای کاربردی برای آنها انجام شده باشند، مورد بهره‌برداری در صنایع غذایی، دارویی و صنعتی قرار گرفته‌اند و درآمدزا شده‌اند؛ چون دانش کهن پشت سر آنها بوده است.
محقق علوم باغبانی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی افزود: این سه محصول یاد شده که از جمله گیاهان دارویی خاص هستند که در عرصه بین‌الملل نیز بسیار خواهان دارند؛ چون سودهایی همانند سود نفت را دارند.
ارسال دیدگاه